WSPÓŁCZESNOŚĆ
Pojęcie to zastosował po raz pierwszy Julian Przyboś w swej Odzie do turpistów – wierszu wymierzonym przeciwko pojawieniu się pewnych nowych tendencji w ówczesnej poezji. Trudno powiedzieć, czy Przyboś tak do końca te nowe tendencje rozumiał – z pewnością jednak mu się one nie podobały. Cóż zatem znaczy to słowo? Turpis – to po łacinie tyle co „brzydki”. Przybosiowi chodziło o zganienie dwu młodych poetów – Andrzeja Bursy i Stanisława Grochowiaka. Obydwaj panowie w swoich utworach
Poezja lingwistyczna to silna i ważna orientacja w powojennej poezji. Nazwa jej pochodzi od słowa lingua (język). Tendencja ta ukształtowała się na przełomie lat 50. i 60. Jej założenie brzmi: poezja ma wypróbowywać i wykorzystywać językowe możliwości polszczyzny. Poezja „skonstruowana” z form mowy, z szablonów wypowiedzi, przysłów, konwencji językowych może obfitować w znaczenia. Lingwizm – to gra słów, dowcip językowy, z którego wyłania się niebagatelny sens. Naczelni przedstawiciele nurtu to: Miron Białoszewski, Tadeusz Karpowicz, Zbigniew Bieńkowski, Edward Balcerzan.
Pokolenie – jest to wiersz, który przedstawia straszliwą wizję świata i pokolenia wojny. Młodzi, dwudziestoletni ludzie dorośli już do trumny – śmierć grozi im w każdej chwili, ich życie zostało przyśpieszone. Żyją w odkształconej rzeczywistości, podobnej do wizji Apokalipsy – rzeki ognia, ścięte krą purpurową – to ich normalność. „Czegoż ty jeszcze?” – mówi poeta do siebie lub do rówieśnika, a jest w tym pytaniu i gorycz, i protest, i męstwo „dumy” ze swego losu. Każdy – kolumną
Poezja powojenna to co najmniej kilka pokoleń poetów, kilka nurtów i cały rejestr indywidualności. Zaznaczyć trzeba twórczość starszej generacji poetów. Wymienić jako podstawowe należy następujące nurty w poezji: lingwistyczny (lingwizm) Miron Białoszewski, Tadeusz Karpowicz turpistyczny (turpizm) Stanisław Grochowiak neoklasyczny – klasycyzm współczesny (neoklasycyzm) Jarosław Marek Rymkiewicz, Zbigniew Herbert Pamiętajmy, że podobne klasyfikacje bywają zwodnicze i klasycyzm Zbigniewa Herberta jest zupełnie inny niż Jarosława Rymkiewicza, poza tym nurty nie obejmują ani nie definiują całości dorobku wymienionych poetów.
Tą nazwą określana jest właściwie cała epoka w dziejach kultury mająca swe początki w latach 60. XX wieku, trwająca w najlepsze do dziś. Tak naprawdę jej cechy nie zostały do dzisiejszego dnia zdefiniowane w sposób całkowicie ustalony – trudno bowiem wyrokować o czymś, co dzieje się bezpośrednio na naszych oczach. Sama nawet nazwa postmodernizm ma charakter roboczy – znaczy bowiem mniej więcej tyle co „ponowoczesność” albo „powspółczesność”, co samo w sobie jest dosyć dziwne. W każdym razie
Mikropowieść, powieść parabola, opowiadanie alegoryczne, satyra – takie oto nazwy gatunku utworu Orwella możemy usłyszeć. Mikropowieść lub opowiadanie podkreślają rozmiary tego dzieła – jest to bowiem książeczka dość krótka, bez rozbudowanych wątków pobocznych, o akcji żywej, lecz skondensowanej. Wymowa satyryczna Folwarku zwierzęcego jest bezdyskusyjna, sam autor potwierdza ją w słowach: „rozważałem zdemaskowanie mitu sowieckiego w opowiastce, którą mógłby zrozumieć niemal każdy”. System komunistyczny został poddany tu ostrej, satyrycznej krytyce. Najistotniejszym chwytem kompozycyjnym wydaje
Ten kolumbijski noblista jest jednym z najważniejszych przedstawicieli nurtu w prozie zwanego realizmem magicznym. Co to takiego? Otóż – bardzo ciekawa technika pisarska, w której rzeczywistość jest opisywana przez pryzmat praw rządzących magią. Po drugie zaś, w samym świecie przedstawionym mają miejsce zjawiska magiczne i mityczne. Pojęcie mitu jest niezmiernie ważne dla rozumienia tego nurtu – mityczna świadomość unosi się nad utworem, a działania jego bohaterów bardzo często są bądź to urzeczywistnieniem, bądź
Treść Folwarku zwierzęcego nie jest skomplikowana, jest dynamiczna, a niektórzy czytelnicy uważają, że zabawna. Jeśli tak – to tylko pozornie. Opowieść o tym, co wydarzyło się w folwarku pana Jonesa, zwanym folwarkiem dworskim, powinna bowiem być poważną nauczką dla wielu społeczeństw. Oto w tym właśnie folwarku gnębione i wyzyskiwane zwierzęta wznieciły powstanie przeciw człowiekowi. Najpierw sędziwy i najmądrzejszy ze wszystkich knur Major, czując nadchodzącą śmierć, zebrał zwierzęta, przemówił do całej folwarcznej rzeszy, ukazując im, jak nędznie
Dżuma jest powieścią-parabolą Oznacza to, że wydarzenia i świat w niej przedstawione są pretekstem do głębszych przemyśleń, do przekazania uniwersalnych prawd o ludzkiej egzystencji. Brak konkretyzacji czasowej sprawia, że powieść nabiera uniwersalnego wymiaru. Narracja w Dżumie jest wymienna – to znaczy, że wydarzenia są przedstawiane przez kilka głosów. Dzięki temu zabiegowi Camus osiąga pewien obiektywizm, ogląd spraw z różnych punktów widzenia. Głównym narratorem jest doktor Rieux, lecz prócz niego mówią też dialogi, które przytacza, a także
Dżuma dotknęła Oran, odizolowała mieszkańców miasta od innych ludzi i sprawdziła ich człowieczeństwo – była bowiem wielkim eksperymentem. Jak rozumieć tytuł Dżuma? Wyjaśnień jest kilka: „Dżuma” jako choroba, która zaatakowała Oran. Jest to znaczenie realistyczne i organizuje całość wydarzeń w powieści. Lecz jako choroba dżuma oznacza także zarazę, żywioł, który w każdej chwili i nie wiadomo skąd może spaść na społeczność ludzką. To symbol zagrożenia człowieka wobec sił, na które nie ma wpływu. „Dżuma” jako
Ten irlandzki noblista był twórcą teatru absurdu i zarazem jednej z większych rewolucji w dziejach teatru. Tematem podstawowym jest ludzka bezsilność skonfrontowana z kompletnym absurdem istnienia. Beckettowskie postacie poruszają się ślepo w pustej bezkresnej przestrzeni, wykonują zrytualizowane, mechaniczne czynności, ich działania toną w niemożności. Treść dramatów zionie wręcz poczuciem bezsensu i jałowości ludzkiej egzystencji. Przykładem może być słynne Czekając na Godota – którego bohaterami są dwaj panowie czekający na obiecane przyjście niejakiego Godota imię to można (ale
Nawiązania do motywów średniowiecznych znajdujemy we współczesnej poezji, np.: W utworach Stanisława Grochowiaka. Poeta ten fascynuje się epoką średniowiecza, podejmuje tematy, takie jak: miłość i śmierć, piękno i brzydota – typowe dla epoki wieków średnich. Grochowiak przywołuje także motyw „poety przeklętego”, który funkcjonuje w twórczości François Villona, słynnego średniowiecznego autora dzieła pt. Wielki testament. Z kolei w wierszu Święty Szymon Słupnik poeta rozważa problem ascezy i umartwiania ciała. Również utwór Kazimiery Iłłakowiczówny pt. Opowieść małżonki
Obok Baczyńskiego najciekawszym, oryginalnym i bardzo utalentowanym poetą pokolenia był Tadeusz Gajcy – pseudonim Karol Topornicki. Zdążył wydać dwa zbiory poetyckie: Widma 1943 i Grom powszedni 1944, a także sztukę Homer i Orchidea. Zginął w powstaniu warszawskim 16 sierpnia 1944 r. Jego poezja jest nieco inna – i bardzo podobna w wymowie do poezji Baczyńskiego. Ten sam wewnętrzny konflikt poety walczącego ujawnia się w jego utworach. Podobna jest też tendencja do odrealnienia świata przedstawianego w wierszach, do ekspozycji wizji, marzenia.
Rzadko się zdarza, aby uznana za wartościową, wielce ceniona proza była zarazem tak przystępna, przejrzysta i wciągająca. Wynika to zapewne z techniki pisarskiej Hemingwaya, który stosował zasadę behawioryzmu: oszczędzał czytelnikowi własnych komentarzy i refleksji, podawał suchy opis wydarzeń i dialogi. Drugi ważny element pisarstwa Hemingwaya to typ bohatera – mocnego, szlachetnego człowieka, prawdziwego mężczyzny (dalekiego krewnego szeryfów westernu), z którym czytelnik chętnie się utożsamia. Trzecia rzecz – to tematyka: wielka miłość, klęska starości i obrona przed
II wojna światowa była wydarzeniem historycznym tak ważnym, że wręcz zdominowała przez wiele lat twórczość powojennych pisarzy i poetów, twórców filmu i dramatu. Wiele lat po wojnie, w latach 70. i 80., powstawały jeszcze utwory sięgające do tych lat. Zresztą – „II wojna” to bardzo ogólne stwierdzenie, jako zjawisko złożone, w konsekwencji dała wiele tematów do utrwalenia przemyśleń czy refleksji. Tematykę literatury dotyczącej lat 1939-1945 można sklasyfikować następująco: Obraz września 1939 w literaturze Codzienność okupacyjna Martyrologia
Czesław Miłosz W 1980 r. otrzymał literacką Nagrodę Nobla. Debiutował jeszcze przed wojną, wydał dwa tomy wierszy w 1933 i 1936 r. Związany był z grupą Żagary. Konstanty Ildefons Gałczyński Debiutował przed wojną (1929 – Porfirion Osiełek, 1934 – Ludowa zabawa). Po wojnie znany jako typ artysty-wesołka, który ożywia tradycje Sowizdrzała, ukazuje człowieka w pełnej krasie – z wadami i śmiesznostkami, odwołuje się do jarmarcznej, ludowej sztuki. Znane są następujące dzieła Gałczyńskiego: Niobe, Pieśni, Wit Stwosz, Zaczarowana dorożka, Kolczyki
Wrzesień 1939 – maj 1945 Kilka lat – czy to oddzielna epoka? Na pewno szczególny czas, lata II wojny światowej – niepodobne ani do entuzjastycznego międzywojnia ani do późniejszych lat wieku XX. A jednak w tym czasie powstawała literatura – przede wszystkim poezja. Trzeba odróżnić ją od literatury dotyczącej wojny – ale powstałej później. Trudno powiedzieć, że to oddzielna epoka literacka. Niektórzy badacze dołączają ją do dwudziestolecia międzywojennego, inni – do tzw.
Zbigniew Herbert był niepowtarzalną osobowością polskiej poezji współczesnej. Herbert jest mistrzem w kreowaniu scen rozgrywających się w miejscach wyobrażonych, „dalszych ciągów” wątków historii czy też kultury. Np. Tren Fortynbrasa to odpowiedź na pytanie, co stało się (co mogło się stać) po śmierci Hamleta, Apollo i Marsjasz – ciąg dalszy pojedynku osób, który mitologia kończy zwycięstwem Apolla. Domysły na temat Barabasza – doskonały wiersz nawiązujący do biblijnego motywu uwolnionego przestępcy – Barabasza. Tematyka poezji
Oto cztery podstawowe tematy poezji Baczyńskiego: Tragedia pokolenia okupacyjnego, wyboru między walką o wolność ojczyzny a poświęceniem życia twórczości poetyckiej. Moralność – etyka – historia – rozważania pojęć poddanych sprawdzianowi wojny. Świadectwo czasów wojny, opisujące wojenny świat, zawarte w poezji. Odrealniony świat rzeczywisty, przyroda – dalekie od grozy historii. Baczyński operował oryginalną poetyką, często elementem jego poezji jest opozycja małe – duże (zmniejszyć coś – znaczy rozpoznać), człowiek, który rozrasta się w pejzaż (tak
Akcja powieści Camusa toczy się w Oranie w 194… r. Jest to wymowna data, wskazuje na lata czterdzieste, lecz nie ukonkretnia czasu do końca, nadaje powieści wydźwięk uniwersalny. Na miasto spada zaraza – pierwszym symbolem zagrożenia są wypełzające, chore, zdychające szczury. Choroba rozwija się i pochłania coraz więcej ofiar. Miasto zostaje zamknięte, ludzie nie mogą opuścić ogniska zarazy. Pisarz śledzi postawy i czyny tych, którzy zostali. Jest to skrupulatna analiza, która ma rozwikłać problem człowieka