Tego się naucz!
Bardzo ważne jest, abyś umiał pokazać Adama Mickiewicza jako wielkiego poetę romantycznego, w którego twórczości znajdziesz wszystkie najważniejsze tematy i motywy epoki: pochwałę młodości, nieszczęśliwą miłość zakończoną rozstaniem kochanków, idee narodowowyzwoleńcze czy fascynację Orientem i folklorem ludowym. Powinieneś umieć wskazać elementy autobiograficzne w jego poezji – np. odbicie miłości do Maryli Wereszczakówny, odbyte podróże, pobyt w więzieniu.
Epoka
Romantyzm, oczywiście, tego nie można pomylić. Zawsze bezpiecznie będzie pisać o Mickiewiczu jako wiodącym twórcy romantycznym, prekursorze romantyzmu, propagatorze idei romantycznej.
Wieszcz, bo…
Adam Mickiewicz jest jednym z trzech romantycznych wieszczów (obok Juliusza Słowackiego i Zygmunta Krasińskiego). Któż to taki wieszcz?
- To poeta obdarzony szczególnym natchnieniem, umiejętnością przewidywania przyszłości (wieszczy = przepowiada).
- Romantyzm uznał poetę – wieszcza za jednostkę wyjątkową, odrębną od reszty społeczeństwa.
- Wieszcz, obdarzony darem prorokowania, stał na czele ludzkości i wskazywał kierunek przemian zachodzących w świecie. W Wielkiej improwizacji (III cz. Dziadów) na wieszcza kreuje się bohater dramatu.
- Wieszczowie pragnęli kierować narodem również w realnym życiu, być jego duchowym przywódcą – i rzeczywiście często tak było. Poeci, tacy jak Adam Mickiewicz, stawali się najwyższymi autorytetami, otaczano ich niewyobrażalnym uwielbieniem.
Skojarz ze zjawiskami i nurtami epoki:
- walką klasyków z romantykami – wystąpił po stronie romantyków, nie tylko teoretycznie : wcielił ideały romantyczne w Ballady i romanse….
- związkiem Filomatów i Filaretów – był członkiem tych tajnych organizacji, by wieziony i skazany, nawiązywał do nich w Dziadach.
- Improwizacją – nie tylko Wielką z Dziadów, którą wygłasza Konrad, ale w ogóle ze sztuką improwizacji. Poeci epoki swobodnie improwizowali na ucztach a Mickiewicz był mistrzem w tej sztuce.
- powstaniem listopadowym – bo choć nie brał w nim udziału, starał się zrehabilitować w Dziadach Drezdeńskich.
- dramatem romantycznym – bo najważniejszy przykład gatunku, Dziady to jego wiodące dzieło
- Litwą – bo tu się urodził, kształcił w Wilnie, pracował w Kownie. Ukochał Litwę i uznawał za kraj lat dziecinnych, tęsknił za nią Na Litwie rozgrywa się Pan Tadeusz, z litewskich ludowych bajań czerpał fabuły di ballad.
- Wielką Emigracją – bo był emigrantem, największe dzieła stworzył na emigracji, był przywódcą duchowym emigracji polskiej.
Walka romantyków z klasykami
Wydanie Ballad i romansów Adama Mickiewicza (tam właśnie znajduje się słynna ballada Romantyczność uznawana za wiersz programowy, manifest nowych idei w sztuce oraz nowego sposobu myślenia i patrzenia na rzeczywistość). Można więc powiedzieć, że poeta był prekursorem romantyzmu w Polsce. Idee zapowiadające nowe prądy i nową wrażliwość pojawiły się już we wcześniejszych utworach, np. w Odzie do młodości. Mickiewicz brał aktywny udział w sporze między starymi (tak naprawdę byli to mężczyźni w sile wieku!), zwolennikami harmonijnej i uporządkowanej poezji klasycyzmu, a młodymi, twórcami nowej sztuki. Ostro atakował młodych artystów prof. Śniadecki, uwieczniony w balladzie Romantyczność jako starzec ufający szkiełku i oku…
Oda do młodości
Jest to jeden z najbardziej znanych utworów młodzieńczych poety. Napisany został w roku 1820, kiedy Mickiewicz przebywał w Kownie. Jest to wiersz tkwiący jeszcze w klasycyzmie, ale już zapowiadający romantyzm, który z pełną mocą objawił się dopiero w pierwszym tomie Ballad i romansów (1822). Odzwierciedla to już sam tytuł utworu: oda jest gatunkiem, który stosowało wielu twórców epoki klasycyzmu, ale żaden z nich nie połączył z młodością.
Możesz dostrzec w tym wierszu przemieszanie wielu elementów typowych dla klasycyzmu. Typowo klasycystyczne są odwołania do mitologii, przywoływanie antycznych bohaterów, takich jak Herakles, czy też innych postaci (hydry, centaury). Podobnie jest choćby z odwołaniem się do zbiorowości, oświeceniowego utylitaryzmu (potępienie samolubów), tak silnie akcentowane w wierszu. Elementów romantycznego indywidualizmu jest znacznie mniej: choć pojawia się motyw wyjątkowości („Dzieckiem w kolebce kto łeb urwał Hydrze, Ten młody zdusi Centaury”), to jednak w tym wczesnym wierszu poety jest to motyw poboczny.
Szukaj powiązań
- Do młodych Adama Asnyka – utwór adresowany do młodych, ale – inaczej niż w wypadku Ody do młodości – pisany przez przedstawiciela pokolenia starych.
- Oda do turpistów Juliana Przybosia – utwór, w którym Przyboś wypowiadał wojnę poetom takim jak Grochowiak czy Różewicz i bezlitośnie z nich kpił.
Romantyczność
Jest to utwór ze zbioru Ballad i romansów z 1822 roku. Zawarta jest w nim wyraźna polemika z przedstawicielami wileńskiego klasycyzmu. Pod postacią mędrca przedstawiony został Jan Śniadecki, scjentysta i racjonalista, przeciwnik romantycznej literatury. Poeta przeciwstawia jego „szkiełku i oku”, czyli racjonalistycznej postawie wobec rzeczywistości, dziewczynę, która wierzy, że nawiedza ją jej zmarły kochanek. Po stronie Karusi stoi prosty lud. Także sam podmiot liryczny wiersza stawia wiarę ponad rozum. Umysł nie pozwala bowiem poznać całego bogactwa rzeczywistości. Charakterystyczna dla wiersza jest ludowość, typowa dla całej poezji romantycznej, a zwłaszcza wczesnych utworów Mickiewicza. A także atmosfera niezwykłości, cudowności, wiara w duchy i miłość przekraczającą granicę życia i śmierci.
Utwór ten jest wierszem programowym epoki. Ma pokazywać, czym jest światopogląd romantyczny i czym różni się od racjonalnego programu literatury oświeceniowej. Poeta nie utożsamia się, oczywiście, do końca z opowiadającym historię podmiotem lirycznym, ale zapewne podziela jego poglądy, a już na pewno podziela jego zainteresowania tym, co wywodzi się z ludowości i jednocześnie ma aurę niesamowitości. Na pewno ważne jest dla niego kończące tę romantyczną historię przesłanie wiersza: „Miej serce i patrzaj w serce”.
Szukaj powiązań
- Ballady i romanse Władysława Broniewskiego – bohaterką utworu jest mała Żydówka Ryfka.
Romantyczne podróże i fascynacja Orientem
Podróż, związane z nią refleksje i wrażenia to częsty temat dzieł romantyków. Mickiewicz sporo podróżował, tak więc utworów, których inspiracją była wyprawa, poznawanie innej kultury, nie brakuje w jego twórczości.
Stepy akermańskie
Jest to wiersz otwierający cykl Sonetów krymskich napisanych podczas podróży po Krymie w 1825 roku. Poszczególne utwory tego cyklu są powiązane ze sobą, trzeba je czytać jako całość, jako poetycką relację z podróży. Wiersz rozpoczyna się od opisu stepu widzianego jako bezmierne morze. W stepie jest tak cicho, że słychać odgłosy gdzie indziej niedosłyszalne: kołysanie motyla, pełzanie węża. Tak wielka cisza sprawia, że podmiot liryczny próbuje nasłuchiwać głosów z ojczyzny (jak wiemy, poeta nie opuścił jej dobrowolnie, ale też nie powinno się utożsamiać poety i podmiotu lirycznego). Ale żadnego głosu nie słychać, głosy z przeszłości nie odzywają się. Można kontynuować wędrówkę, opisaną w następnych utworach cyklu, choć, jak możemy się domyślać, podmiot chciałby bardziej usłyszeć głos nakazujący mu powrót. Dzięki późniejszym sonetom dowiadujemy się, że może tu chodzić nie tylko o tęsknotę za ojczyzną, ale i za kobietą.
Tak wielki nacisk położony na opis przyrody jest charakterystyczny zarówno dla Sonetów krymskich, jak i dla całej poezji romantycznej. Są przecież wiersze w tym zbiorze poświęcone niemal wyłącznie przyrodzie. Tu opis stepu, rozległego i jednostajnego jak morze, a jednocześnie pogrążonego w ciszy i mroku, ma stwarzać krajobraz podkreślający uczucie osamotnienia podmiotu.
Szukaj powiązań
- Moja piosnka [II], Pielgrzym Cypriana Kamila Norwida
- W mojej ojczyźnie Czesława Miłosza
- Hymn (Smutno mi, Boże) Juliusza Słowackiego
Miłość romantyczna
To miłość wielka, oparta na wspólnocie dusz, zakończona rozstaniem przeznaczonych sobie kochanków. W wielu wierszach Mickiewicza słychać echo miłości do Maryli Wereszczakówny, która została żoną Wawrzyńca Puttkamera. Złamanemu sercu (w dużej mierze) zawdzięcza swe powstanie IV cz. Dziadów i najsłynniejszy chyba polski nieszczęśliwy kochanek – Gustaw.
Do*** Na Alpach w Splügen 1829
Wiersz ten należy zaliczyć do liryki miłosnej, która stanowi znaczną część dorobku Mickiewicza. Jego adresatką jest zapewne Maryla Wereszczakówna, idealna i niespełniona miłość poety z lat młodzieńczych. Nie jest to zresztą jedyny wiersz Mickiewicza jej poświęcony.
Utwór oparty jest na serii skontrastowanych ze sobą obrazów. Z jednej strony zimny, alpejski krajobraz, krajobraz osamotnienia, gdzie znajduje się mówiący w wierszu. Z drugiej strony – ciepłe, gwarne otoczenie, w którym przebywa jego dawna kochanka, która woli bawić się z innymi, niż przebywać z nim. Jest to dość typowy obraz miłości romantycznej. Miłość ta nie może się spełnić, powoduje u kochającego nieustanne cierpienia („I postać twoją widzieć lękam się i żądam”). Jest to jednocześnie uczucie nieustające, mimo upływu lat wciąż trwa niezmienione. W monologu, jaki wygłasza tak naprawdę do siebie podmiot liryczny wiersza, pada pytanie o to, czy ukochana byłaby szczęśliwsza, żyjąc z nim, w otoczeniu niemal dzikiej przyrody (to kolejny charakterystyczny motyw). Odpowiedzi nie ma, ale chyba trudno przypuszczać, aby tak było, są to jedynie marzenia.
Szukaj powiązań
- Tęsknota Adama Asnyka
- Los, Tęsknota Leopolda Staffa
Romantyczny patriotyzm
Walka o wolność i niepodległość to ważne tematy twórczości romantyków. Słynnym bojownikiem o wolność uciśnionych był np. George Byron. Ten temat pojawia się nie tylko w wierszach sławiących bohaterów, jak np. Śmierć Pułkownika, ale także w Konradzie Wallenrodzie i w Dziadach. Sam Mickiewicz planował utworzyć legiony polskie, które stanęłyby do walki z Rosją.
Reduta Ordona
Wiersz jest opowieścią o opisie wysadzenia reduty przez jej dowódcę Ordona i o jego męczeńskiej śmierci (chociaż w rzeczywistości Konstanty Ordon przeżył powstanie). Staje się on dzięki temu symbolem patriotycznej walki i poświęcenia własnego życia w walce o niepodległość ojczyzny.
Bitwa opisana jest niezwykle plastycznie i barwnie. Widać tu wiele krótkich scen batalistycznych: mrowie nacierających wojsk rosyjskich, dowódców wydających rozkazy, rozpacz żołnierzy, którym zabrakło amunicji. Bardzo wyraźne są różnice w przedstawieniu obu wojsk i spraw, za które walczą: Polacy są nieliczni, bohaterscy, skojarzeni są z kolorem białym – kolorem czystości, niewinności („biała [..] reduta Ordona”). Rosjanie natomiast z rzeczami kojarzącymi się negatywnie: „czarne chorągwie”, „lawa błota”, „robactwo”, mają też ogromną przewagę liczebną. Ich władca, car, ukazany jest jako szatan rządzący niemal całym światem („jak bóg silny, jak szatan złośliwy”). Obawiają się go tak samo jego poddani, jak i jego przeciwnicy. W tym kontekście walka Polaków z Rosjanami staje się walką dobra ze złem. Dlatego też następuje apologia, czyli obrona wojny i wszystkich metod w niej używanych: „Bo dzieła zniszczenia / W dobrej sprawie jest święte, jak dzieło tworzenia”. Sprawa musi być jednak słuszna, a taką jest z pewnością walka o niepodległość.
Szukaj powiązań
- Sowiński w okopach Woli Juliusza Słowackiego
- Rejtan Jana Lechonia
- Bagnet na broń Władysława Broniewskiego
Porzucenie romantycznej poetyki
Liryki lozańskie to cykl wierszy składający się z czterech krótkich utworów: Snuć miłość…, Nad wodą wielką i czystą…, Gdy tu mój trup… i Polały się łzy… Cechuje je dbałość o przejrzystość, zwięzłość, a nawet lapidarność. To utwory nowatorskie, w których poeta, inaczej niż dotąd, koncentruje się na pojedynczych słowach, nie zdaniach.
Polały się łzy…
Jest to jeden z kilku liryków napisanych podczas pobytu w Lozannie, w Szwajcarii w roku 1839, gdzie Mickiewicz pełnił funkcję profesora literatury. Można go odczytywać jako wyraz żalu zarówno za jasnymi, jak i ciemnymi stronami przeszłości: za utraconym dzieciństwem, błędami, a jednocześnie uniesieniami młodości (durny znaczy tu tyle, co lekkomyślny), niepowodzeniami wieku dojrzałego. Jest to wiersz zupełnie inny od dużo wcześniejszych utworów Mickiewicza. Krótki, bardzo oszczędny, jeśli chodzi o użycie słowa, nie jest „przegadany”. Cechuje się niezwykłym naciskiem położonym na warstwę muzyczną, melodyjnością, staranną instrumentacją zgłoskową. Brakuje tu rymów na końcach wersów, są za to dokładne rymy wewnętrzne. Stąd większy nacisk kładzie poeta na każde, pojedyncze słowo i jego rolę w układzie całości. Efektem jest utwór niezwykle oszczędny, a jednocześnie uderzający siłą wyrazu.
Szukaj powiązań
- Wspomnienie dzieciństwa Tadeusza Różewicza
- Brewiarz Zbigniewa Herberta
To trzeba wiedzieć, tego szukaj w wierszach Mickiewicza:
- Elementy fantastyki, baśniowości, pierwiastki nierealne i irracjonalne. Zwłaszcza jeśli to będzie ballada – wtedy postacie i zdarzenia nierealne pojawią się na równych prawach z realnymi, twory wyobraźni i przestrzenie baśniowe obok znanych , możliwych, codziennych. To romantyzm!
- Program romantyczny – zwłaszcza w we wczesnych wierszach – kult młodości, hasło uczucia i wiary jako wartości przeciwstawionych mądrości i wiedzy, entuzjazm, wiara w moc duchową – mierz siły na zamiary, nie zamiar według sił, ruszymy bryłę z posad świata – warto dostrzec tę potęgę uczucia.
- Orientalizm – elementy kultury wschodu – zwłaszcza w Sonetach krymskich.
- Ludowość – etyka ludu, podania, postacie jak Karusia – wiejska dziewczyna, przede wszystkim w balladach. Zbrodnia i krzywda musi być ukarana – taka jest sprawiedliwość ludu.
- Natura – bohater ballad i istota współodczuwająca emocje poety w lirykach, miłosnych. Przyrody w poezji romantycznej nie można potraktować obojętnie. Zawsze coś się z nią dzieje –a to podlega personifikacji, ożywieniu, a to poeta jak bóg rujnuje i tworzy od nowa pejzaże.
- Patriotyczna nuta tyrtejska – w utworach patriotycznych. Ważna alegoria – ojczyzna matka. Romantyczne rekwizyty konspiracji, buntu spisku. Osoby – bohaterowie, jak Ordon albo Emilia Plater.
- Wątki autobiograficzne – zachwyt ojczyzną dzieciństwa czyli piękno krajobrazu litewskiego, niespełniona miłość, rozczarowanie życiem w wieku męskim. Częste w wierszach wieszcza.
O jego roli w literaturze polskiej pisz śmiało:
- Stworzył ponadczasowe kreacje bohaterów, np. do jego Gustawa-Konrada nawiązywali twórcy różnych epok: Fredro w Ślubach panieńskich czy Wyspiański w Wyzwoleniu. Najważniejsi mickiewiczowscy bohaterowie“ własność polskiej kultury to: Konrad Wallenrod, Konrad-Gustaw, Jacek Soplica.
- Stworzył lub utrwalił mity: Matki Polki, Walczącej kobiety-bohatera (Emilia Plater, Grażyna ), spiskowca – konspiratora, niezrozumianego poety, odrzuconego kochanka.
- Wywarł wielki wpływ na świadomość Polaków – lansowany w jego dziełach mesjanizm i koncepcja roli narodu polskiego jako narodu wybranego, w dziejach świata była i jest przedmiotem polemik, dyskusji lub gorącej aprobaty.
- Jest symbolem poezji romantycznej, romantycznej postawy, różnych etapów romantyzmu, romantycznej biografii.
- Wydanie jego Ballad i romansów uważa się za praktyczny początek romantyzmu w Polsce.
- Dwa dzieła: Pan Tadeusz i Dziady to skarby polskiej kultury – wyraz romantycznego umiłowania ojczyzny.
Tematy, z którymi można powiązać wiersze Mickiewicza
- spór romantyków z klasykami,
- elementy światopoglądu romantycznego,
- poetyckie obrazy podróży,
- romantyczna miłość,
- tęsknota za utraconą ojczyzną,
- obraz powstania listopadowego w literaturze,
- motyw walki Polaków o niepodległość,
- rozliczenie z własnym życiem.
Zawsze możesz o nim pisać:
- polski wieszcz romantyczny,
- największy romantyk polski,
- prekursor nowej epoki,
- twórca rdzennie polskiej literatury,
- obrońca mitu sarmackiego,
- twórca szlacheckiej epopei,
- twórca dramatu romantycznego.
Używaj przy opisie dzieła pojęć:
- gotycyzm – jeśli widzisz nawiązanie do atmosfery gotyku, średniowiecza, opis ruin zamczysk, rycerstwa itp.
- bajronizm – przy opisie bohatera dumnego i odwróconego od świata,
- wallenrodyzm gdy mowa o postawie Konrada Wallenroda i walce metodą podstępu i zdrady,
- bohater werterowski – gdy mowa o Gustawie stworzonym na wzór Wertera, –
- ludowość – przy balladach, orientalizm – przy Sonetach krymskich, prometeizm – przy postaciach mickiewiczowskich jak Konrad, cierpiących za milion.
Te dzieła zawsze z nim skojarz:
1820 – Oda do młodości
1822 – Ballady i romanse
1823 – II i IV cz. Dziadów
1826 – Sonety krymskie
1828 – Konrad Wallenrod
1832 – III cz. Dziadów
1834 – Pan Tadeusz
1839/ 40 – liryki lozańskie
Zacytuj wieszcza:
Młodości! Ty nad poziomy wylatuj
(Oda do młodości)
Czucie i wiara silniej mówią do mnie
Niż mędrca szkiełko i oko
(Romantyczność)
Płomień rozgryzie malowane dzieje
Skarby mieczowi spustoszą złodzieje
Pieśń ujdzie cało.
(Konrad Wallenrod)
Nazywam się Milijon
Bo za miliony kocham i cierpię katusze.
(III cz. Dziadów)
Daj mi rząd dusz!
Ja chcę mieć władze, jaką Ty posiadasz,
Ja chcę duszami władać, jak Ty nimi władasz.
(III cz. Dziadów)
Nasz naród jak lawa,
Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa,
Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi.
Plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi.
(III cz. Dziadów)
Zobacz: