Polityka

  • Sejm Wielki (1788-1792) inaczej Czteroletni – sejm, na którym zawieszono szkodliwą zasadę liberum veto, by móc przeprowadzić potrzebne w kraju reformy. Najważniejszym osiągnięciem Sejmu jest ustalona w roku 1791 Konstytucja 3 maja – pierwszy w Europie nowoczesny dokument porządkujący sprawy państwa. Niestety, po Sejmie Czteroletnim następują targowica i II rozbiór Polski.
  • Insurekcja kościuszkowska (1794) zakończona klęską i trzecim rozbiorem. Odpowiedź Polaków na rozbiór ojczyzny. Polska ginie z map Europy, ale Polacy próbują walczyć o swoją wolność.
  • Legiony Dąbrowskiego we Włoszech. Jest to pierwsza próba odzyskania niepodległości podczas epoki napoleońskiej. Swoistym sukcesem będzie zapewne utworzenie Księstwa Warszawskiego w 1807 roku, ale wraz z klęską Napoleona upadną polskie nadzieje. Skończy się też oświecenie, a zacznie romantyzm.

Omów rozwój prasy w oświeceniu

Kultura

  • Z inicjatywy króla powstaje pierwszy teatr publiczny (1765), a w 1779 roku powstaje Teatr Narodowy. W stolicy od tej pory działa zawodowa, stała scena polska, występują też zespoły zagraniczne. Doganiamy pod tym względem Europę.
  • Działalność króla Stanisława Augusta Poniatowskiego – mecenat nad artystami, poetami, malarzami, rozbudowa Łazienek w Warszawie, kwitnie kulturalne życie dworu.
    Obiady czwartkowe, czyli spotkania literatów, artystów i myślicieli, którzy nie tylko debatowali czy prezentowali swą twórczość, lecz także wydawali organ prasowy obiadów – Zabawy Przyjemne i Pożyteczne.
    Miejsce – Zamek Królewski, a od 1770 roku – Łazienki.
  • Nastąpił rozwój prasy. Najważniejszy tytuł to Monitor. Stał się medium informującym, ale także pouczającym, prezentował pozytywne wzorce, rozpowszechniał oświeceniowe idee. W dobie Sejmu Wielkiego stał się również orężem politycznym. Powstał też z inicjatywy króla, a pierwszymi autorami byli Ignacy Krasicki i generał Adam Czartoryski.
  • Kuźnica Kołłątajowska – swoisty klub polityczny ludzi skupionych wokół Kołłątaja, propagujący ideały patriotyzmu i reform.
  • Rozwój publicystyki czyli piśmiennictwa politycznego propagującego reformy, informującego o stanie państwa. Wtedy nie nazywano jeszcze tego publicystyką, ale pisano: traktaty, broszury, ulotki, które krążyły wśród społeczeństwa. Cechą tych publikacji była anonimowość, dlatego traktat Kołłątaja zwie się na przykład Anonima listów kilka…
  • Księgarnia Grölla założona przez przybysza z Drezna, oferowała dzieła zagraniczne (np. Wielką Encyklopedię Francuską), ale też utwory polskie – Krasickiego, Trembeckiego i innych. Jak już wspominaliśmy, czytelnictwo w Warszawie stało na wysokim poziomie, a przyczyniały się do tego księgarnie i biblioteki. Pierwszą biblioteką publiczną była Biblioteka Załuskich.

 

Oświata

  • Collegium Nobilium
    Szkoła dla synów szlacheckich, założona w 1740 roku przez Stanisława Konarskiego. Była to nowoczesna szkoła dla synów szlacheckich, edukacja w niej trwała osiem lat, wyróżniała się m.in. tym, że nie wolno było karać uczniów chłostą!
  • Szkoła Rycerska
    Założona w 1765 roku przez króla Stanisława Augusta, a komendantem jej został Czartoryski. Uczniowie tej szkoły śpiewali hymn Krasickiego Święta miłości kochanej ojczyzny, a wśród wykładowców mieli cudzoziemców z kręgu encyklopedystów. Uczyli się w niej chłopcy od lat ośmiu, a do jej absolwentów należą: Tadeusz Kościuszko, Julian Ursyn Niemcewicz, generał Sowiński. Przedmioty ówczesne podobałyby się i dziś (poza łaciną może): niemiecki, francuski, ekonomia, fizyka, historia, fechtunek i jazda konna.
  • Komisja Edukacji Narodowej
    KEN, utworzona w roku 1773, była czymś na kształt ministerstwa oświaty (także pierwszy organ tego typu w Europie). Powołano ją w dobie reform Sejmu Wielkiego, by ulepszyć i zreformować szkolnictwo w Polsce. Objęła 73 szkoły średnie – a borykała się głównie z brakiem kadr nauczycielskich.
    Reformy KEN:

    • język polski językiem wykładowym,
    • ograniczenie łaciny,
    • przedmioty matematyczne, przyrodnicze i etyka w programach,
    • lektury obowiązkowe, np. Kochanowski.
  • Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych
    Powołane przez KEN miało za zadanie opracowywać nowoczesne podręczniki.
  • Towarzystwo Przyjaciół Nauk
    Stawiało sobie za zadanie obronę kultury narodowej i języka polskiego. Działało już po rozbiorach, bo w latach 1800-1832.

 

Teatr

  • Wyróżniamy teatr jako nową gałąź w polskiej kulturze, bo teraz, w oświeceniu, zacznie odgrywać wielką rolę. To nic, że przed dwustu laty Kochanowski napisał Odprawę posłów greckich, to nic, że na dworach króla i magnatów trupy aktorskie przedstawiały repertuar zagraniczny. Dopiero teraz, gdy zaistniała scena publiczna i funkcjonuje Teatr Narodowy, sztuka dramaturgii będzie mogła naprawdę się rozwinąć. I przyczynił się do tego król Staś, miłośnik teatru, który kazał w Łazienkach wystawić pomnik Szekspirowi.
  • I oto nowość i specyfika epoki: nośnikiem tak poważnych ideałów oświeceniowych wcale nie stała się tragedia, lecz komedia. Komedia w guście molierowskim, wymowna i skuteczna.
  • Teatr Narodowy działa od wiosny 1765.
  • Otrzymał siedzibę na placu Krasińskich w 1779 r.
  • Stał się centrum kulturalnym stolicy. Grano repertuar zagraniczny, sztuki francuskie, opery włoskie, powoli powstawały własne dramaty.
  • Ludzie teatru
    • Franciszek Zabłocki
    • Franciszek Bohomolec
    • Julian Ursyn Niemcewicz
    • Wojciech Bogusławski
      Został nazwany ojcem teatru narodowego. Był aktorem i reżyserem, dyrektorem teatru oraz autorem scenariuszy. To właśnie w czasach Sejmu Wielkiego i za sprawą Bogusławskiego teatr zaczął odgrywać rolę patriotyczną. Napisał utwór Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale – operę komiczną.

Rozwój teatru w dobie oświecenia

Datownik epoki

  • 1763 – umiera August III Sas
  • 1764 – elekcja Stanisława Augusta Poniatowskiego
  • 1768-1772 – konfederacja barska – próba obalenia króla
  • 1772 – I rozbiór Polski
  • 1788 – początek Sejmu Wielkiego
  • 1791 – Konstytucja 3 maja
  • 1792 – targowica
  • 1793 – II rozbiór Polski
  • 1794 – insurekcja kościuszkowska
  • 1795 – III rozbiór Polski i abdykacja Stanisława Augusta Poniatowskiego
  • 1797 – utworzenie Legionów Polskich we Włoszech – doba napoleońska.

Osobowości Polski oświeconej

  • Stanisław Staszic
  • Hugo Kołłątaj
  • Adam Naruszewicz
  • Julian Ursyn Niemcewicz
  • Franciszek Zabłocki
  • Franciszek Karpiński
  • Franciszek Salezy Jezierski
  • Józef Wybicki
  • król Stanisław August

Klasycyzm
To główny i najważniejszy nurt oświecenia. Tworzą go najpotężniejsze umysły epoki, składają się nań największe dzieła tych czasów. Klasycyzm współgra z bieżącym życiem politycznym państwa, twórcy tego nurtu potrafią łączyć filozofię rozumu, naukę o ogólnych prawach dotyczących ludzkości z patriotyzmem.

 

Dzieła klasycyzmu

Ignacy Krasicki

Adam Naruszewicz

  • satyry (Chudy literat)
  • Historia narodu polskiego (próba ujęcia dziejów Polski)

Julian Ursyn Niemcewicz

Franciszek Zabłocki

  • komedie:
  • Fircyk w zalotach
  • Sarmatyzm

Stanisław Trembecki

  • Sofiówka

 

Tematy klasycyzmu

  • problematyka moralna (etyczna),
  • sprawy kraju (polityczna),
  • obyczaje (portret społeczeństwa i człowieka).

Tematy ­sentymentalizmu:

  • Przeciwstawienie skażonego miasta – wsi bliskiej naturze.
  • Miłość nieszczęśliwa.
  • Przeciwstawienie młodości – starości pozbawionej ideałów.
  • Przeciwstawienie światu jednostki ludzkiej.

Komedie

  • Fircyk w zalotach – Zabłocki,
  • Sarmatyzm – Zabłocki,
  • Powrót posła – Niemcewicz,
  • Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale – Wojciech Bogusławski (opera komiczna).

Facebook aleklasa 2

Zobacz:

Oświecenie – życiorys kultury

Epoka oświecenia w Polsce

Kto tworzy w osiemnastowiecznej Polsce?

Oświecenie w Warszawie

Wielcy twórcy oświecenia w Polsce – zestawienie

Jakie prądy literackie zdominowały polskie oświecenie?

32. Wymień „reduty oświecenia” – najważniejsze instytucje kulturalne, stowarzyszenia i szkoły.

Portret Polaków i obyczajów polskich ­zawarty w literaturze oświecenia

Oświecenie w skrócie TABELA