Krzyżacy
Treści związane z lekturą, potrzebne do egzaminu
Rycerstwo – wzór rycerza i rycerskie obyczaje
Bardzo przyjemny i możliwy motyw – bo autorzy testów lubią wracać do tradycji – nie tylko polskiej.
Uwaga – tradycja rycerska to nie tylko polska, ale właśnie prawdziwie europejska.
- Wzór rycerza średniowiecznego znamy doskonale – to tytułowy bohater Pieśni o Rolandzie.
- Wcześniejsi to rycerze antyczni – bohaterowie Iliady: Achilles, Hektor, Odys…
- Późniejsi: szlachta sarmacka w Polsce, muszkieterowie francuscy.
Naszych rycerzy uwiecznił na kartach swoich powieści Sienkiewicz, w Krzyżakach dał obraz rycerstwa średniowiecznego, a w Trylogii siedemnastowiecznego.
Co różni rycerzy różnych czasów?
- Antyczny rycerz był przede wszystkim mistrzem walki i nie zaprzeczał, że walczy dla łupów. Bogowie byli po jego stronie – lub byli jego wrogami – stosunek do religii bardzo ulegnie zmianie w Europie chrześcijańskiej. Nie odrzucali podstępu jako metody walki (przypomnijmy sobie Odyseusza) Antyczny rycerz musiał być piękny. Dama serca nie jest dla niego taką świętością jak dla rycerza wieków średnich, wierność nie była najwyżej cenioną cnotą rycerza.
- Średniowieczny rycerz miał już obsesję honoru i żadne podstępy nie wchodziły w grę, Bóg i zbawienie duszy to pierwszorzędne wartości, szerzenie wiary – życiowa misja. Także musiał być piękny, także na turniejach dowodzi swojego mistrzostwa w walce. Wierność jest już jedną z najważniejszych rycerskich cnót. Złamanie słowa, hańba oznacza nie tylko klęskę w życiu doczesnym, ale też zamkniętą drogę do zbawienia po śmierci. Takim przykładem rycerza średniowiecznego, który dla ojczyzny złożył w ofierze swój honor i duszę, jest Konrad Wallenrod (uwaga – napisany w romantyzmie, przez Adama Mickiewicza).
- Siedemnastowieczny rycerz – Sarmata polski (Mały Rycerz, Kmicic, Skrzetuski) – jest waleczny, jest religijny, ale na pierwszym miejscu w jego sercu leży ojczyzna. To wielki patriota, także mistrz w swojej dyscyplinie, za to nie musi być piękny, czego dowodem pan Wołodyjowski.
- Szlachcic – żołnierz – powstaniec wieku XIX dziedziczy pewne cechy rycerskie. Walczy o wolność ojczyzny – pod sztandarami Napoleona, w powstaniu listopadowym, na frontach Europy podczas Wiosny Ludów, w powstaniu styczniowym. Jest wielkim patriotą, wykazuje się odwagą, prawością, szlachetnością. Słowo i honor polskiego oficera to ważne wartości – trzeba pamiętać, że wielu z nich wykształciły rycerskie szkoły takie jak Szkoła Podchorążych czy Korpus Kadetów. Walka dla ojczyzny nakazywała pozostawić rodzinę, ukochaną, utracić majątek, skazać się na tułaczkę. Takie poświęcenie ponosiła polska szlachta.
- XX wiek – harcerze, powstańcy, żołnierze II wojny światowej.
To oni stają się spadkobiercami cnót rycerskich. Kodeks harcerski odwołuje się do tej tradycji w wielu punktach – wszak harcerz nie kłamie, słabszych bierze w obronę, nigdy nie używa siły wobec nich, jest szlachetny, jest patriotą, podstawową wartością harcerza jest honor. To cnoty rycerskie. Obrońcy Polski podczas kampanii wrześniowej walczą do końca. Powstańcy warszawscy bronią się przed siłą niemiecką dwa miesiące. Polscy oficerowie i żołnierze, piloci, obrońcy Monte Cassino stają się sławni na świecie – dzięki odwadze, prawości, honorowi. To prawdziwi rycerze XX wieku.
Historia jako temat literatury i sztuki
Historia to dość wdzięczny temat – realia dawnych czasów, stroje i obyczaje – to interesujące i barwne tematy. Literatura polska i europejska obfituje w powieści historyczne, a także w filmy zwane kostiumowymi – rozgrywające się w czasach historycznych.
Ważne dzieła literackie to:
- Qvo vadis Henryka Sienkiewicza. Powieść rozgrywająca się w początkach naszej ery obrazująca prześladowania pierwszych chrześcijan, okrucieństwo Rzymian, czasy Nerona. Uznana na arenie światowej, nie tylko polskiej – nagrodzona Nagrodą Nobla.
- Faraon Bolesława Prusa. Znana powieść o czasach starożytnego Egiptu, rywalizacji o wadzę pomiędzy kapłanami a młodym inteligentnym faraonem Ramzesem XII. Rozgrywająca się w cieniu piramid, pełna intryg ale i ciekawostek o świecie Egiptu powieść cieszy się od lat poczytnością, doczekała się też wersji filmowej.
- Trylogia Henryka Sienkiewicza – skarb polskiej kultury narodowej. Henryk Sienkiewicz w trzech księgach ujął przygody polskich szlachciców na tle burzliwej historii XVII wieku. Ogniem i mieczem – czasy powstanie Chmielnickiego na Ukrainie, Potop – czasy najazdu Szwedów, Pan Wołodyjowski – wojna z Turcją.
- Popioły Stefana Żeromskiego. Obszerna powieść rozgrywająca się w czasach napoleońskich.
- Z literatury europejskiej warto zapamiętać Aleksandra Dumasa (czyt. dima) – ojca francuskiego pisarza powieści historycznych, autora słynnych Trzech muszkieterów.
Krzyżacy – praca z tekstem
W czasie wyprawy Witolda zaszła doniosła zmiana w układzie stosunków politycznych w Polsce. Królowa Jadwiga, powiwszy z dawna oczekiwanego potomka, Elżbietę Bonifację, zgasłą niebawem po urodzeniu, zmarła dnia 17 lipca 1399 r. na zamku królewskim. Usuwała się z widowni osobistość, której prawa monarsze były punktem wyjścia dla całego układu stosunków politycznych w Polsce, a która w ostatnich latach wysuwała się jako poważny czynnik w polityce wewnętrznej i zewnętrznej Polski. Jako królowa i jako kobieta przeszła Jadwiga do naszej tradycji historycznej wyposażona w najpiękniejsze rysy umysłu i serca. […] W swych skłonnościach do polityki pokoju i porozumienia stykała się z tą linią polityczna, jaką Polsce nakreślił Kazimierz Wielki i jego szkoła. Przybywszy z obczyzny, potrafiła zżyć się z Polską i Polskę zrozumieć, stać się Polska nie tylko z mowy; ale i ze sposobu myślenia; stała się obrończynią i wyrazicielką polskiej racji stanu. W tym tkwi źródło gorącego przywiązania jakim darzył ją naród.
Jan Dąbrowski – Dzieje Polski średniowiecznej, tom II
Pytania:
1. Królowa Jadwiga zmarła
a) w ostatnim roku XIV wieku
b) w przedostatnim roku XIV wieku
c) w pierwszym roku XV wieku
2. Czy królowa Jadwiga urodziła się w Polsce i była rodowitą Polką?
3. Jaki portret królowej nakreśla autor tekstu?
a) cudzoziemki, obcej narodowi
b) królowej wielbionej przez naród, darzący ja przywiązaniem
c) kobiety zdystansowanej od polityki
4. Jak rozumiesz pojęcie racja stanu?
5. Czyją żoną była królowa Jadwiga?
6. Czyją linię polityczną kontynuowała królowa Jadwiga?
7. Jaką uczelnię wskrzesiła Jadwiga po Kazimierzu Wielkim?
Odpowiedzi:
1. b)
Uwaga na przełomy stuleci!
Testy lubią to sprawdzać – a ostatni rok stulecia to rok dopełniający dziesiątkę – zatem 1400 jest ostatnim wieku XIV, 1900 był ostatnim rokiem wieku XIX, a dopiero rok 1901 jest pierwszym rokiem wieku XX.
2. Nie – świadczy o tym zdanie: „Przybywszy z obczyzny, potrafiła zżyć się z Polską i Polskę zrozumieć, stać się Polką nie tylko z mowy, ale i ze sposobu myślenia”. Jadwiga była córką Ludwika Węgierskiego i została koronowana na królową Polski
w wieku 10 lat.
3. b)
4. Racja stanu to interesy kraju – wymagania, jakie stawiają przed politykami władcami czy społeczeństwem potrzeby ojczyzny. Racja stanu to wartość nadrzędna wobec innych wartości – na przykład wobec prywatnych interesów polityków. W imię racji stanu na przykład królewna nie mogła wyjść za mąż z miłości, lecz zgodnie z interesami kraju.
5. Władysława Jagiełły, władcy litewskiego, który objął po niej tron polski. I tak Polską zaczęła rządzić dynastia Jagiellonów.
6. Króla Kazimierza Wielkiego, ostatniego króla z rodu Piastów. Ów bardzo szanowany król umarł bez potomka żeńskiego, a Jadwiga była jego cioteczną wnuczką.
7. Akademię Krakowską, którą powołał Kazimierz Wielki, lecz uczelnia podupadła. aby ją wznowić Jadwiga oddała swoje klejnoty.
Krzyżacy – Krótka wypowiedź pisemna
Gdyby w średniowieczu istniały media – to byłaby wiadomość nr 1. Napisz krótką notatkę prasowa o wyniku bitwy pod Grunwaldem.
Wielkie zwycięstwo sprzymierzonych sił polsko-litewskich pod Grunwaldem! Zakon krzyżacki pokonany! Jesteśmy w punkcie zwrotnym dziejów Europy!
Dzień 15 lipca 1410 roku przejdzie do historii! W tym dniu pod wioską Grunwald niepokonany dotąd zakon krzyżacki poniósł sromotną klęskę w starciu z rycerzami Polski i Litwy. Sukces naszych rycerzy jest tym większy, że bogaty zakon dysponował armią silniejszą i lepiej wyszkoloną technicznie. Polscy rycerze ruszyli do boju z Bogurodzicą na ustach. Dowodził nimi zacny Zyndrom z Maszkowic, gdyż król Jagiełło nie mógł osobiście włączyć się do bitwy. Wojskami litewskimi – znakomity brat króla książę Witold. Krzyżacy pokonani! Wielki mistrz Ulryk von Jungingen padł na placu boju! Już nigdy zakon nie zagrozi Królestwu Polskiemu!
Czy zamieściłeś:
- datę wydarzenia
- wynik bitwy
- imiona dowódców
- tytuł, który ujmuje istotę zdarzenia
Jeśli tak, wygrałeś bitwę o punkty.
Krzyżacy – wypracowanie egzaminacyjne
Obyczaje w literaturze – przytocz co najmniej trzy przykłady dawnych obyczajów z różnych czasów, ze znanych Ci lektur, i określ ich funkcje w utworze.
Notatka wstępna
- temat nie wskazuje lektur;
- temat wymaga co najmniej trzech różnych przykładów – znasz – tradycję rycerską, szlachecką, ludową;
- nie jest to rozprawka, w której udowadniasz tezę. To raczej mała praca naukowa, w której wymieniasz i opisujesz obyczaje;
- musisz określić funkcje obyczajów przedstawionych w utworze.
Plan
We wstępie – zdanie o obyczajach. Na przykład, że to temat lubiany i barwny, ważny w życiu wszystkich społeczeństw.
Treści
- Obyczaje rycerskie: (przykłady z Krzyżaków) – ślubowanie, pojedynek, uratowanie narzeczonego przez panienkę.
- Obyczaje ludowe: (przykłady z Dziadów) – obrzęd wywoływania duchów w przeddzień święta zmarłych, obecność guślarza, pokarm przynoszony duchom.
- Obyczaje szlacheckie: (przykłady z Pana Tadeusza Adama Mickiewicza) – polowanie, obyczaje związane z ucztami, strój szlachecki itp.
Funkcje
Obyczaje zawsze:
- kreują świat przedstawiony, obrazują swoją epokę i sposób myślenia ludzi,
- pokazują kodeks etyczny danej społeczności (rycerstwa, ludu, szlachty),
- budują trwałość narodu lub grupy społecznej.
Co warto pamiętać?
Koniecznie i przede wszystkim kodeks rycerski.
Rycerz musi być:
- honorowy, zawsze dotrzymuje danego słowa,
- prawy i szlachetny,
- odważny – brzydzi się tchórzostwem,
- nigdy nie kłamie,
- zawsze broni słabszych, szanuje kobiety i walczy o ich honor.
Obyczaje
- aby być rycerzem, trzeba urodzić się w rycerskim rodzie lub wielkimi zasługami osiągnąć zgodę władcy na wstąpienie w stan rycerski,
- aby zostać rycerzem, trzeba być pasowanym na rycerza,
- jeśli rycerz ma damę swego serca, musi broni jej honoru i pojedynkować się o nią,
- rzemiosłem rycerza jest walka – w imię Boga, dla władcy, dla damy swojego serca, w obronie swych poddanych,
- powszechnie znane obyczaje rycerskie to pasowanie na rycerza, pojedynki, rzucenie rękawicy jako wezwanie do pojedynku, ślubowanie, turnieje rycerskie.
Co spośród cnót rycerskich przetrwało jako wartości cenione do dziś?
- Dziś nadal cenimy prawość, wierność danemu słowu, honor, szlachetność.
- To, że można polegać na kimś jak na Zawiszy – to wciąż cecha, która wzbudza szacunek, także odwaga, także rycerskość lub choćby grzeczność wobec dam…
- Na sportowców i olimpijczyków przenieśliśmy szacunek dla mistrzostwa w walce i zręczności fizycznej.
- Współcześni harcerze składają przysięgę wartościom bardzo podobnym do rycerskich.
- Przestało być aktualne za to nawracanie do wiary siłą, pojedynkowanie się o kobietę, pomysł, że uroda ciała zawsze idzie w parze z rycerskością.
- Współczesny rycerz nie potrzebuje zbroi ani miecza, rumaka może zastąpić mu nawet rower. Ale tak samo może pomagać potrzebującym, brzydzić się kłamstwem, cenić swoje słowo i być człowiekiem honorowym.
Zobacz:
Przedstaw najważniejszych rycerzy literatury średniowiecznej
Przedstaw najważniejszych rycerzy literatury średniowiecznej