Żelazny zestaw lektur:
• Mit o Dedalu i Ikarze
• William Szekspir – Hamlet
• Johann Wolfgang von Goethe – Cierpienia młodego Wertera
• Adam Mickiewicz – Konrad Wallenrod, Dziady
• Bolesław Prus – Lalka
• Eliza Orzeszkowa – Nad Niemnem
• Stefan Żeromski – Ludzie bezdomni, Przedwiośnie, Siłaczka, Syzyfowe prace
• Witold Gombrowicz – Ferdydurke
• Zofia Nałkowska – Granica
• Sławomir Mrożek – Tango
• Jerome Salinger – Buszujący w zbożu
• Jerzy Andrzejewski – Popiół i diament
• Gabriela Zapolska – Moralność pani Dulskiej
• Roman Bratny – Kolumbowie. Rocznik 20
Inne teksty kultury
Poezja:
• Adam Mickiewicz – Oda do młodości
• Adam Asnyk – Do młodych
• Julian Tuwim – Życie, Do krytyków
• Bruno Jasieński – But w butonierce
• Tadeusz Różewicz – Ocalony
• Krzysztof Kamil Baczyński – Pokolenie
Obraz:
• Pieter Breughel: Upadek Ikara
Film:
• Hair, reż. Miloš Forman
• Stowarzyszenie Umarłych Poetów, reż. Peter Weir
• Ostatni dzwonek, reż. Magdalena Łazarkiewicz
• Marcowe migdały, reż. Radosław Piwowarski
Konspekt – pomysł na pracę
Propozycje wstępu
Przeczytałam u Gombrowicza: „Na starość przypomina się młodość, jak zupa, /którą jadłaś przed trzydziestu laty.”
Metafora trzydziestoletniej zupy zupełnie odziera młodość z godności. Chciałoby się chociaż dorzucić, że to był wrzątek, ukrop, kipiąca mikstura ostro przyprawiona. Niech uosabia to, co w młodości najważniejsze: reakcję na swoje czasy, stawianie czoła wyzwaniom, tworzenie swojej rzeczywistości. A czasy przecież bywały różne i stawiały swoim pokoleniom wcale niesprawiedliwe wyzwania. Jednym na dwudzieste urodziny przypadło powstanie – innym znudzenie teoriami ojców. Myślę jednak, że młodzi zawsze wrzeli, nie wyobrażam sobie, żeby tą zupą mogły być ciepłe kluchy…
Na taki wstęp mogą pozwolić sobie osoby sprawnie władające piórem i mające poczucie humoru. To zabawa metaforą Gombrowicza, ale celowa, nakierowana na temat i zapowiadająca pewien tok myślenia. Do tego wstęp ujawnia osobiste emocje autorki – i bardzo dobrze.
Teza:
Przedstawię kilka pokoleniowych postaw młodych wobec wydarzeń i wyzwań stawianych im przez epokę. Odwołam się do znanych mi faktów historycznych i realizacji literackich. Zakończę refleksją o pokoleniu współczesnym.
Układ:
Pokolenie romantyków wobec swoich czasów (niewola, zabory, walka konspiracyjna, udział w powstaniach).
- Przykład historyczny:
walka romantyków z klasykami, proces filomatów i filaretów.
- Przykład literacki:
obraz męczeństwa młodzieży w Dziadach, postać Konrada Wallenroda, Kordiana, Gustawa-Konrada. To pokolenie młodych – walczących, zbuntowanych, zwanych Tyrteuszami XIX wieku.
Młodzi pozytywiści: inny pomysł na patriotyzm i bunt przeciw rzeczywistości: praca, nauka, organicyzm.
Przykład literacki:
- poezja Asnyka, wizerunek młodego pokolenia w Nad Niemnem, Lalce, nowelistyce.
- Do bohaterów realizujących ten typ młodzieńczej walki należą Siłaczka i Judym, choć utwory, w których ci bohaterowie zostali przedstawieni należą do Młodej Polski.
Dekadencka młodzież końca wieku XIX. Zaprzeczenie buntu i walki, postawa bierna.
Przykład literacki:
- W rzeczywistości młodzi wyrażali swoje postulaty w manifestach, w pogardzie dla mieszczaństwa.
- W literaturze poezja Tetmajera i Kasprowicza, manifesty Przybyszewskiego i Miriama.
- Antywzorem młodzieńca z końca wieku XIX jest Zbyszek z Moralności pani Dulskiej.
Tyrteusze XX w., Kolumbowie. Rocznik 20. Spadkobiercy romantyków.
Historia przyniosła im doświadczenia wojny, okupacji i powstania.
- Przykład historyczny:
biografia pokolenia: Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Tadeusza Gajcego, młodzieży walczącej w konspiracji i powstaniu.
- Przykład literacki:
wiersze Baczyńskiego (np. Pokolenie), obraz młodzieży w prozie (Bratny, Białoszewski, Kamiński, Szczypiorski).
Tpo jeszcze jedno pokolenie walczące i tragiczne, odarte z beztroskiej młodości i normalnego dorastania. Podjęło wyzwanie swoich czasów i sprostało mu w najbardziej wzniosłym wymiarze – poświęcając życie.
Pokolenie powojenne, okaleczone, choć ocalałe, zarażone wojną.
Zdeprawowane lub pozbawione jasnego systemu wartości. Jego obraz zamieścił Andrzejewski w Popiele i diamencie, podjął ten temat Różewicz w Ocalonym i Kartotece.
Pokolenie współczesne.
Czy możliwe do określenia? Z jednej strony szczęśliwe, bo oszczędzono mu wyzwań tragicznych: wojny i okupacji. Zresztą – nawet licząc od połowy wieku – dość zróżnicowane. Bo czy reprezentatywnym pokoleniem współczesnym będą hippisowskie dzieci-kwiaty zbuntowane przeciw wojnie w Wietnamie? Czy generacja yuppies? Czy też – zbuntowane przeciw nim pokolenie X, pogardzające komercją i materializmem? A może to najmłodsze, współczesne, podobno po raz pierwszy zupełnie pozbawione chęci buntu?
Obrazy metaforyczne, abstrakcyjne:
- mit o Ikarze (pokazuje odwieczne nieposłuszeństwo młodych, ich dążność do osiągania swoich celów);
- Ferdydurke (rozprawa z mitem młodości);
- Tango (odwrócony konflikt: starzy nowocześni, młodzi konserwatywni, nadal jednak bunt pokolenia dzieci wobec rodziców).
Konkluzja:
Obojętnie, jaki jest charakter czasów – zawsze są wyzwaniem dla młodych ludzi. I młodzież zawsze odpowiada właściwą sobie aktywnością, emocjami, bohaterstwem lub buntem. Nawet bierność jest bowiem reakcją na dziejowe propozycje.
Uwaga! Niech uosobieniem idei młodości pozostanie na zawsze mitologiczny Ikar. Jego wyzwaniem był lot ku słońcu – ale to tylko symbol. Ów lot to może być idea walki z wrogiem, z zakłamaniem, to może być myśl o naprawie świata. Można wprawdzie spaść, ale warto próbować.
Sposoby na uatrakcyjnienie tematu
- Układ problemowy zamiast chronologicznego. Można przecież, zamiast podążać z prądem historii, ułożyć materiał według zagadnień: ci, którzy młodość stracili (walczący, Tyrteusze), bierni, zbuntowani wobec rodziców, zmęczeni tradycyjnymi hasłami itp.
- Kontrowersyjna teoria: np. pogardzam młodością. Zgadzam się z Bryllem: ludzie chcą swoje ucapić, a nie wpatrywać się w Ikary. Młodość jest raczej lekkomyślna. Oto przykłady młodzieńczej głupoty…
- Rozwinięcie problemu współczesności. Próba odpowiedzi na pytanie, jakie wyzwania stawia młodym dzisiejsza rzeczywistość.
- Odwołanie do filmu (Młodzi gniewni, Stowarzyszenie Umarłych Poetów, Buntownik bez powodu, Buntownik z wyboru), by pokazać, że bunt młodych nie jest tylko cechą polską.
- Wybór: które czasy na przestrzeni epok wydały Ci się największym wyzwaniem dla młodości? Może… własne?
Najlepsze cytaty
- Młodość jest wartością samą w sobie, czyli niszczycielką wszelkich innych wartości, które nie są jej potrzebne, gdyż ona – samowystarczalna.
Witold Gombrowicz – Dziennik
- I wasze gwiazdy, o zdobywcy młodzi,
W ciemnościach pogasną znów.
Adam Asnyk – Daremne żale
- Młodość byłaby doskonała, gdyby przytrafiła się pod koniec życia.
H. H. Asquith
- Starość we wszystko wierzy. Wiek średni we wszystko wątpi. Młodość wszystko wie.
Oscar Wilde
- Młodość (…) jest wprowadzeniem do całej reszty, jest fundamentem, na którym ma się oprzeć budowla życia.
Jakub Alberione
Zobacz:
Dlaczego bohaterami literatury romantyzmu są tak często ludzie młodzi?