Miłość silniejsza niż śmierć…
Albowiem miłość mocna jest jak śmierć…
Pieśń nad Pieśniami
Zakochane pary
W literaturze – Romeo i Julia. Ale nie tylko.
W przyrzeczeniu, które składają sobie małżonkowie, pada zdanie „i nie opuszczę cię aż do śmierci”. Ale miłość jest uczuciem tak silnym, że kiedy jest prawdziwa, potrafi zwyciężać śmierć.
Po raz pierwszy ten topos, czyli powtarzający się motyw – pojawił się w mitologii. Orfeusz i Eurydyka to pierwsi kochankowie, których nie rozłączyła nawet śmierć. Genialny muzyk, śpiewak i poeta Orfeusz bardzo kochał swoją żonę Eurydykę. Gdy ukochana zmarła od ukąszenia żmii, powędrował za nią aż do Hadesu. Tam swoją grą oczarował cały świat podziemny. Władca krainy zmarłych zgodził się oddać mu żonę. Postawił jednak warunek – Orfeuszowi aż do wyjścia z Hadesu nie wolno było się obejrzeć. Niestety, tuż przed wyjściem ze świata podziemnego obejrzał się za siebie, by spojrzeć na Eurydykę, i na zawsze ją utracił. Za ukochaną do podziemi poszedł również bohater Boskiej Komedii Dantego Alighieri. Kiedy jego ukochana Beatrycze zmarła, szukał jej w piekle, czyśćcu i wreszcie znalazł w niebie.
Zakochani przez pomyłkę
Śmierć połączyła też średniowiecznych zakochanych – Tristana i Izoldę. Pokochali się właściwie przez pomyłkę. Izolda miała zostać żoną króla Marka, a Tristan był kuzynem i serdecznym przyjacielem króla. By przyszła para królewska się pokochała, przygotowano dla niej napój miłosny. Niestety, napój wypili Tristan i Izolda. Wiedzieli, że nie mogą być razem, ale nie potrafili żyć bez siebie. Ich losy to ciągłe rozstania i powroty. Dopiero po śmierci połączył ich krzak głogu, który wyrósł z grobu Tristana i zanurzył się w grobie Izoldy. Pomimo iż kilkakrotnie niszczono krzak, zawsze się odradzał.
Miłość obłąkana
Taką miłością darzyła swego ukochanego Karusia – bohaterka ballady Adama Mickiewicza Romantyczność. Jasio umarł, a mimo to dziewczyna cały czas zachowuje się tak, jakby narzeczony był przy niej: „tak się dziewczyna z kochankiem pieści, bieży za nim, krzyczy, pada”. Obserwujący tę scenkę gapie uznają Karusię za szaloną. Jeden z mędrców trzeźwo patrzących na świat mówi: „Dziewczyna duby smalone bredzi”. Bo to niemożliwe, by Karusia widziała żywego Jasia, żeby z nim rozmawiała. A ona jednak porozumiewa się z Jasiem. W jej kontakt ze zmarłym wierzą prości ludzie. Ale są i niedowiarkowie.
Miłość zakazana
Miłość zakazana przez prawo, kościół, konwenanse, rodziców. Sporo przykładów – i w życiu, i w literaturze. W mężatce (matce jedenaściorga dzieci!) zakochał się włoski poeta Franciszek Petrarka. Swą Laurę wielbił przez wiele lat. Po jej śmierci nadal pisał miłosne Sonety do Laury. A nasz narodowy wieszcz Adam Mickiewicz kochał się w Maryli Wereszczakównie, nawet gdy była już mężatką.
Nieszczęśliwie zakochali się też bohaterowie tragedii Szekspira – Romeo i Julia. Nie mogli być razem, gdyż ich rody były ze sobą skłócone od wielu pokoleń. Julia uknuła sprytną intrygę, ale nic z tego – wszystko się poplątało. Romeo za późno otrzymał wiadomość od ukochanej. Julia wypiła napój, który wprowadził ją w stan letargu podobny do śmierci. Romeo pomyślał, że jego ukochana nie żyje, i z rozpaczy postanowił popełnić samobójstwo.
Mania samobójcza opanowała wielu bohaterów romantycznych. „Ojcem” samobójców z miłości był Werter – bohater utworu Cierpienia młodego Wertera Johanna Wolfganga Goethego. Polskim Werterem można nazwać Gustawa z Dziadów Adama Mickiewicza.
Miłość szczęśliwa, uskrzydlająca…
Przyspieszone bicie serca, fale zimna i gorąca, bladość, zmienność nastroju. Raz zakochany jest szczęśliwy, a raz odczuwa cierpienie. Smuci się albo się śmieje. Czasem nienawidzi obiektu swych uczuć. Wszystko to… miłość. Ale nie zawsze miłość niszczy człowieka. Może nadać życiu sens – dać szczęście i radość.
A oto szczęśliwe pary literackie:
- Penelopa i Odyseusz (Odyseja Homera) – tylko pozazdrościć Odyseuszowi tak wiernej żony, czekała na niego przez dwadzieścia lat.
- Zosia i Tadeusz (Pan Tadeusz Mickiewicza) – po wielu nieszczęściach, jakie na rody Sopliców i Horeszków ściągnęła miłość Jacka Soplicy do Ewy Horeszkówny – ślub Tadeusza, syna Jacka, i Zosi, córki Ewy, kładzie kres waśniom tych rodów.
- Wacław i Klara (Zemsta Fredry) – ich ślub, (doszło do niego dzięki intrygom Cześnika), prowadzi do pogodzenia skłóconych od lat sąsiadów.
- Helena Kurcewiczówna i Jan Skrzetuski z Ogniem i mieczem Sienkiewicza – miłość od pierwszego wejrzenia, która przetrwała czas długiej rozłąki.
- Oleńka Billewiczówna i Andrzej Kmicic z Potopu – miłość do Oleńki zmieniła pana Andrzeja z hulaki i zabijaki w wielkiego patriotę i obrońcę ojczyzny.
- Baśka Jeziorkowska i Michał Wołodyjowski – zanim pan Michał spotkał Basię, przeżył śmierć pierwszej ukochanej (wstąpił nawet do klasztoru), potem ponownie zaznał zawodu miłosnego – obdarzona przez niego uczuciem Krzysia pokochała Ketlinga.
- Zaznał szczęścia w miłości, ale i wiele wycierpiał bohater Krzyżaków – Zbyszko z Bogdańca. Danuśka, jego pierwsza żona i miłość jego życia, umarła, gdy po wielu poszukiwaniach i staraniach zdołał ją w końcu odnaleźć i odbić z rąk Krzyżaków. Szczęście dała mu druga żona – Jagienka.
- Skrzydeł dodaje też miłość Marcinowi Borowiczowi z Syzyfowych prac Żeromskiego. Tuż przed maturą zakochuje się on w uczennicy żeńskiego gimnazjum – Birucie. To miłość czysto platoniczna. Marcin ciągle śledzi Birutę – przychodzi pod jej szkołę, pod dom, włóczy się za nią do parku. Nieoczekiwanie Biruta wyjeżdża – czar pryska, a Marcin cierpi.
Miłość w poezji
Miłość to temat i pojęcie, które ma tysiące literackich ujęć. W każdej epoce pojawia się głos w sprawie miłości. Co wiadomo? Miłość to uczucie, które trudno zdefiniować. W literaturze odejmowano takie próby, ale też wskazywano, jaka ona jest…
Jakie rodzaje miłości pokazywali poeci w wierszach? Była to na pewno miłość:
- rodzicielska
- do Boga
- do ojczyzny
- tragiczna
- między kobietą i mężczyzną
- szczęśliwa
Pieśń słoneczna św. Franciszka z Asyżu
Pamiętacie postać św. Franciszka? To zakonnik, który poświęcił życie modlitwie i pomocy biednym, chorym i potrzebującym. W pieśni św. Franciszek dziękuje Bogu za to, co stworzył i wskazuje ideał życia przepełnionego miłością. Co zakłada taki ideał życia? Ewangeliczną pokorę, ubóstwo i rezygnację z dóbr doczesnych, a także braterstwo wszelkich stworzeń na świecie
– zarówno słońca, człowieka, jak i źdźbła trawy.
Francesco Petrarka, Sonet 132 (CXXXII)
W wierszu podmiot liryczny to zakochany. Ale różnie reaguje na miłość, którą przeżywa. Raz się z niej cieszy, a raz jest zły, bo ta miłość jest dla niego źródłem bólu. Tak naprawdę do końca nie rozumie tego uczucia. Podmiot liryczny miota się we własnych myślach i stawia wiele przeciwstawnych pytań i odpowiedzi:
- Jeśli to nie miłość – cóż ja czuję?
- A jeśli miłość – co to jest takiego?
- Jeśli rzecz dobra – skąd gorycz, co truje?
- Gdy zła – skąd słodycz cierpienia każdego?
A jakie objawy miłości obserwuje zakochany? To przyspieszone bicie serce, na przemian bladość i rumieńce, fale zimna i gorąca przechodzące przez ciało, drżenie rąk, nagłe ataki śmiechu i płaczu. Co czuje zakochany? Na pewno uczucia przeciwstawne: ból i rozkosz, uwielbienie i gniew, cierpienie i radość, entuzjazm i przygnębienie, odwagę i strach, miłość i nienawiść, spokój i niepokój. Wyznanie podmiotu lirycznego jest bardzo specyficzne. Jego wypowiedź jest pełna emocji. A jak wygląda jego ukochana?
To piękna blondynka, o małej twarzy, jasnych, błyszczących oczach, koralowych ustach, głosie jak kryształ – to po prostu idealna kobieta. Zapamiętaj, że miłość pokazana w wierszu Petrarki jest uczuciem, któremu towarzyszą różne objawy, czasami przeciwstawne. Miłość to uczucie dziwne, które trudno jest opisać.
Jan Andrzej Morsztyn, Do trupa
Jan Andrzej Morsztyn to poeta, który tworzył w baroku. Wiersz Do trupa to typowy wiersz barokowy. Dlaczego? Bo autor świetnie realizuje w wierszu koncept barokowy, czyli pomysł barokowy. Na czym on polega? Według pomysłu poetów barokowych poezja ma zachwycać czytelników swoją formą, zastosowaniem środków artystycznych, czyli ciekawych epitetów, przenośni, wyszukanych porównań i wielu innych. Poezja ma być po prostu piękna i zaskakująca! I taki jest wiersz Do trupa. Niech Was nie zmyli tytuł! Ten wiersz jest naprawdę o miłości! Jak to możliwe? Już tłumaczymy! Według poety zakochany podobny jest to nieboszczyka! Tak! Ma tę samą bladość twarzy, nie może myśleć z miłości, zachowuje się jak trup – z miłości nic nie może robić. Z tego porównania poeta wyciąga ciekawy wniosek. Jaki? Uważa, że lepiej być martwym niż zakochanym bez wzajemności, lepiej umrzeć, niż cierpieć z miłości. W wierszu jest wiele środków artystycznych, np. antytez, czyli zestawień dwu opozycyjnych szeregów znaczeń:
Leżysz zabity i jam też zabity,
Ty – strzałą śmierci, ja – strzałą miłości,
Ty krwie, ja w sobie nie mam rumianości,
Ty jawne świece, ja mam płomień skryty.
Adam Mickiewicz, Do M.***
Podmiot liryczny w wierszu to zakochany, który cierpi. Dlaczego? Z miłości, która jest niespełniona. Podmiot liryczny myśli o spotkaniach z ukochaną. Dochodzi do wniosku, że może nie widywać ukochanej, może wyrzucić ją z serca, ale na pewno nie uda mu się wyrzucenie jej z pamięci! Pamięć w wierszu przedstawiona jest jak ogromna skarbnica, która przechowuje wszystkie wydarzenia, spotkania, czułe słowa i wszystko to, co kojarzy się z ukochaną. To pamięć nie pozwala zapomnieć i powoduje, że podmiot liryczny cały czas rozpamiętuje minione chwile. Podmiot liryczny, czyli osobę mówiącą w wierszu, można utożsamić z autorem – Adamem Mickiewiczem. Wiemy, że Mickiewicz był zakochany w Maryli Wereszczakównie. Niestety, młodzi nie mogli się pobrać, bo Maryla została żoną bogatego Wawrzyńca Puttkamera. To ważne! Czy pamiętasz, jak romantyczni poeci przedstawiali miłość? Jako uczucie wzniosłe, niepospolite. Taka miłość nigdy nie mogła być spełniona. Zawsze pozostawała czymś świętym, pięknym. Kobieta w odczuciu romantycznych poetów była ideałem, aniołem, marzeniem. Zapamiętaj! Miłość romantyczna dopóki jest na etapie marzeń, jest piękna i tajemnicza. Gdy miłość jest spełniona, jej czar pryska.
W wierszu Mickiewicza nie ma wielu środków stylistycznych. W pierwszej zwrotce występują zdania wykrzyknikowe, które mają podkreślić dramat przeżywanej miłości i cierpienia zakochanego:
Precz z moich oczu!… posłucham od razu,
Precz z mego serca!… i serce posłucha,
Precz z mej pamięci!… nie… tego rozkazu
Moja i twoja pamięć nie posłucha.
Cyprian Kamil Norwid, W Weronie
To niezbyt łatwy wiersz, ale spróbujemy się z nim zmierzyć. Wiersz zawiera krótką dyskusję. Kto z kim dyskutuje? Ludzie i rośliny, a dokładnie cyprysy. Czego dotyczy ta rozmowa? Wyobraźcie sobie, że w Weronie, w miejscu, gdzie rozegrała się tragedia Szekspirowskich bohaterów Romea i Julii – niebo – (tak, właśnie niebo!) popadło w zadumę. Zastanawia się nad tragedią, mocą miłości i waśnią rodów. W pewnej chwili łagodne niebo zrzuca na ziemię gwiazdę. Ta gwiazda staje się głównym punktem sporu. Czym jest gwiazda? Cyprysy twierdzą, że to jest hołd dla wielkiego uczucia Romea i Julii. Jednak ludzie myślący racjonalnie twierdzą, że gwiazda to nie jest żaden hołd dla miłości, ale zwykły kamień, meteoryt – najzwyklejsze zjawisko fizyczne. I kto ma rację? Ludzie czy przyroda, którą reprezentują cyprysy? Okazuje się, że dla ludzi nie ma ta gwiazda żadnego znaczenia, jest zwykłym kamieniem, to tylko przyroda rozpamiętuje miłość i o niej pamięta.
Krzysztof Kamil Baczyński Biała magia
Podmiot liryczny wiersza to poeta. Opisuje on swoją żonę Barbarę (szykującą się do snu) w niezwykły sposób. Jak? Używa do tego celu wielu metafor, dzięki czemu postać kobiety staje się pełna subtelności, delikatności, czaru i magii. Podmiot liryczny w ten sposób wyraża miłość. Co jest ważne w tym wierszu?
To, że poeta stworzył w nim nową rzeczywistość – tak bardzo różną od rzeczywistości wojennej (wiersz powstał podczas II wojny światowej). W wierszu Barbara jest symbolem bezpieczeństwa, wokół niej istnieje inny, lepszy świat – pełen czarów i magii, świat baśniowy, piękny. Język wiersza jest niezwykle bogaty w epitety, np. „lustro ciszy”, „srebrne ciało”, „szklane ciało”, „białych iskier”, „srebrne kropelki” – są one dobrane w ten sposób, by podkreślić niewinność, kruchość i delikatność kobiecego ciała Barbary.
Halina Poświatowska, ***[Jestem Julią]
Podmiot liryczny wiersza to kobieta o imieniu Julia. Ma ona dwadzieścia trzy lata. Wiersz to wyznanie podmiotu lirycznego. Jakie to wyznanie? Podmiot liryczny mówi o swoich przeżyciach dotyczących miłości. Jaka to była miłość? Zostawiająca złe wspomnienia, zła, rozdrażniająca. Podmiot liryczny porównuje swoją sytuację do sytuacji szekspirowskiej Julii („Jestem Julią
na wysokim balkonie”). Ale jest różnica między podmiotem lirycznym a bohaterką Szekspira. Julia nie przeżyła, a bohaterka wiersza żyje, tylko doświadczenia ze złą miłością wywarły na jej życiu ogromne piętno – jest bowiem przez nie starsza o tysiąc lat. W wierszu miłość jest pokazana jako uczucie wyniszczające, złe, powodujące cierpienie.
Cytaty o miłości:
Wszyscy specjaliści od uczuć pouczają, że miłość wieczna to taka, która natrafia na przeszkody.
Albert Camus
Gdybym mówił językami ludzi i aniołów,
a miłości bym nie miał,
stałbym się jak miedź brzęcząca
albo cymbał brzmiący.
Św. Paweł
Kocham cię w słońcu. I przy blasku świec.
Kocham cię w kapeluszu i w berecie.
W wielkim wietrze na szosie i na koncercie.
W bzach i w brzozach, i w malinach i w klonach.
I gdy śpisz. I gdy pracujesz skupiona
[…]
W taksówce. I w samochodzie. Bez wyjątku.
Konstanty Ildefons Gałczyński
Już kocham cię tyle lat
na przemian w mroku i w śpiewie,
może to już jest osiem lat,
a może dziewięć – nie wiem.
Konstanty Ildefons Gałczyński
Jednego serca! tak mało, tak mało,
Jednego serca trzeba mi na ziemi.
Co by przy moim miłością zadrżało,
A byłbym cichym pomiędzy cichemi.
[…]
Jednego serca! Tak mało mi trzeba,
A jednak widzę, że żądam za wiele!
Adam Asnyk
Miłość szczęśliwa. Czy to jest normalne,
czy to poważne, czy to pożyteczne –
co świat ma z dwojga ludzi,
którzy nie widzą świata?
Wisława Szymborska
Nie kochać nigdy… – ale to i żyć nie warto!
Kochać… – to jest męczyć się całe życie!
Maria Wirtemberska
Miłość, na oko łagodna,
w istocie bywa jak pantera głodna!
William Szekspir
Jak cudowna jest miłość, skoro cień miłości
tyle bogactwa niesie i tyle radości.
William Szekspir
Takie tematy mogą Wam zadać do napisania:
- Przyjaźń i miłość to uczucia piękne i wartościowe. Uzasadnij słuszność tego twierdzenia w świetle poznanych utworów.
- „Kochać to nie znaczy patrzeć na siebie nawzajem, ale patrzeć razem w tym samym kierunku”. Słowa autora Małego Księcia uczyń mottem rozważań o miłości.
- „Najważniejsze jest niewidoczne dla oczu, dobrze widzi się tylko sercem”. Czy zgadzasz się ze stwierdzeniem Antoine de Saint-Exupéry’ego?
- Ketling – jeden z bohaterów Pana Wołodyjowskiego Henryka Sienkiewicza – powiedział: „kochanie więcej jest warte od życia”. Czy i Twoim zdaniem miłość jest w życiu najważniejsza?
- Wciel się w rolę Julii (lub Romea) i napisz list do ukochanego (ukochanej), w którym wyjaśnisz, jak przekonać rodziców, że naprawdę się kochacie.
Miłość w języku
Głębokie przywiązanie do kogoś,
umiłowanie, kochanie kogoś,
gorące, namiętne uczucie do osoby płci odmiennej.
- Miłość bez wzajemności.
- Miłość od pierwszego wejrzenia.
- Wyznać komuś miłość.
- Wzbudzić w kimś miłość.
- Zdobyć, zaskarbić sobie czyjąś miłość.
- Zapłonąć miłością do kogoś.
- Miłość budzi się, odzywa się w kimś, w czyimś sercu.
Kochać – darzyć kogoś miłością; być do kogoś lub czegoś bardzo przywiązanym, bardzo lubić kogoś; żywić do płci odmiennej gorące uczucie.
Kochać można:
bardzo, gorąco, mocno, namiętnie, skrycie, bez granic, bez pamięci, całym sercem, całą duszą, nad życie.
Frazeologizmy:
- Stara miłość nie rdzewieje.
- Kochać się jak pies z kotem.
Zobacz:
Literackie miłości w tekstach kultury różnych epok (przykład eseju).