Słowotwórstwo (Gramatyka)
Zadaniem analizy słowotwórczej jest wykazanie od jakiego słowa i za pomocą jakiego elementu łączącego został utworzony wyraz, który analizujemy. A metoda? Jest prosta. Porównujemy ze sobą wyrazy pokrewne, ustalamy kolejność ich powstawania, wyodrębniamy cząstki wspólne, podstawy słowotwórcze, formanty, rdzenie, możemy też narysować całą rodzinę wyrazów… Co to jest formacja słowotwórcza? Każdy wyraz, w którym możemy za pomocą analizy wyodrębnić części składowe, nazywa się formacją słowotwórczą. Możemy też używać zamienników: formacja
Słowotwórstwo (inna nazwa: derywacja) to dział językoznawstwa, który zajmuje się zarówno budową wyrazów, jak i możliwościami tworzenia nowych (a jest ich sporo!). Jego zadaniem bywa też ustalanie (w trakcie tzw. analizy słowotwórczej), w jaki sposób dany wyraz został utworzony, od czego powstał i jak można go podzielić. Co to jest – wyraz? Jeśli określimy język jako system znaków (system, a nie zbiór, ponieważ poszczególne składniki języka są ze sobą
Takie zadania mogą pojawić się na egzaminie! Wyraz meblościanka to przykład: A. zrostu, B. złożenia, C. zestawienia, D. wyrazu pochodnego od wyrazu mebel z formantem -ścianka. Odpowiedź: B. Dlaczego? Wyraz jest zbudowany z dwóch tematów wyrazowych mebl-o-ścianka. „o” jest elementem, który „składa” dwa wyrazy. Za pomocą odpowiednich formantów przedrostkowych utwórz przymiotniki pochodne o podanych znaczeniach. A. ciasny – (trochę ciasny) B. nowoczesny – (bardzo nowoczesny) C. ciekawy – (bardzo ciekawy) D. pobudliwy – (zbyt
Rozbiór zdania i wyliczenie związków składniowych to ćwiczenia, które z całą pewnością znajdą się w puli egzaminacyjnej na maturze ustnej. Dlatego ich prześledzenie może okazać się pomocne nie tylko dla kandydatów na wyższe uczelnie humanistyczne. Na początek przyjrzymy się tej części zdania, która o istnieniu zdania ma decydować – orzeczeniu, czyli czasownikowi w formie osobowej. Chociaż powyższa definicja jest dosyć znana, będą z nią same kłopoty… Przecież o tym, czy dane wypowiedzenie jest zdaniem decyduje właśnie obecność
Do jakiej grupy językowej należy język polski? Wymień języki najbliżej z nim spokrewnione. Dzieje polszczyzny liczymy tak, jak dzieje państwa polskiego – od drugiej połowy X w. Wtedy to język polski wykształcił się z grupy (rodziny) języków słowiańskich, która z kolei stanowi jedną z grup składających się na rodzinę języków indoeuropejskich – największą rodzinę języków na świecie. Do tej rodziny należą prawie wszystkie języki Europy i wiele języków Azji. Język polski okazuje się więc daleko
Zazwyczaj w utworze literackim szukamy głębokich treści, uniwersalnych przesłań, a przecież nierzadko autor używa prostych zabiegów, by wyeksponować jakiś problem, wzbogacić charakterystykę postaci, jednoznacznie coś nazwać. Takiemu celowi służą nazwiska i nazwy „znaczące”. Przyzwyczajeni jesteśmy, że to bohaterowie komedii mają wyraźne etykietki w postaci nazwisk, imion, przydomków, które powstały od cech charakteru, usposobienia lub wynikają z postępowania bohaterów. Natomiast skłonność do słowotwórczych zabaw i tworzenia neologizmów przejawiają nie tylko komediopisarze. Powstałe słowa odpowiadają polskiej tradycji onomastycznej,
Słownik języka polskiego pod redakcją Witolda Doroszewskiego liczy około 120 tysięcy haseł. Ile z nich wykorzystuje w porozumiewaniu się wykształcony Polak? Niewiele: 7-8 tysięcy. Z nauki języka obcego wiesz zresztą, że wystarczy jakieś 1500 najczęściej używanych wyrazów, by porozumieć się w podstawowych sprawach. Co z resztą słów? Część należy do słownictwa biernego, części z nich przeciętny użytkownik języka nawet nie zna. Mają na to wpływ ograniczenia tekstowe, chronologiczne (niektóre słowa wychodzą z czasem z użycia) oraz społeczne (np.
Wyrazy podstawowe i pochodne. Rodzaje formantów. Słowotwórstwo – dział gramatyki zajmujący się budową morfologiczną wyrazów i tworzeniem nowych wyrazów. Ważne pojęcia: Podstawa słowotwórcza (temat słowotwórczy) – część wyrazu podstawowego, która wchodzi w skład wyrazu pochodnego, np. kop-arka (od kopać). W niektórych przypadkach może to być cały wyraz podstawowy: dom-ek (od dom). Wyrazy pochodne (formacje słowotwórcze) – wyrazy utworzone od wyrazów podstawowych. Formant – składnik formujący nowy wyraz. Najczęściej jest to konkretna cząstka dodawana do
Wyraz zastępuje jakiś obiekt, jakąś rzecz ze świata rzeczywistego, na tym polega jego funkcja znaczeniowa. Utrwalając w pamięci treść i zakres danego słowa, nabywamy wiedzę, jaki obiekt jest zastępowany. Treść wyrazu – wszystkie istotne cechy tego, co wyraz nazywa. Zakres znaczeniowy wyrazu – ogół przedmiotów nazywanych danym słowem. Związek między treścią i zakresem: im bogatsza treść, tym węższy zakres wyrazu; im szerszy zakres, tym treść uboższa. Przykład: dąb – treść najbogatsza, ale
Język polski rozwija się już od ponad tysiąca lat. W jego dziejach możemy wyróżnić trzy okresy: staropolski, średniopolski, nowopolski. Okres staropolski zamyka się w granicach od czasu powstawania polskiej państwowości (966 r.) do przełomu wieku XV i XVI. Koniec tego okresu wyznacza wiek renesansu, w którym nastąpił dynamiczny rozwój naszego języka. Okres średniopolski obejmuje „złoty wiek kultury polskiej”, czyli wiek XVII i XVIII (do lat 70. tego stulecia). Znowu granicę końcową
Morfologia – w tym dziale nauki o języku przedmiotem analizy są morfemy, czyli najmniejsze, niepodzielne cząstki mające określone znaczenie i służące do budowy większych jednostek: wyrazów (leksemów), zdań. Morfemy można podzielić jedynie na fonemy, czyli najmniejsze cząstki brzmieniowe. Fonem a głoska Fonem jest zespołem istotnych cech pozwalających odróżnić daną głoskę od innych np. b od p. Oprócz tego głoska ma także cechy drugorzędne, dla fonemu nieistotne (np. czy h wymawiamy
Leksykologia zajmuje się badaniem wyrazów jako elementów słownictwa danego języka. W ten sposób dopełnia gramatykę, która bada reguły łączenia jednostek językowych ze sobą. Wiele wyrazów staropolskich funkcjonuje we współczesnej polszczyźnie bez zmiany znaczenia. Jednakże w utworach średniowiecznych czy renesansowych możemy natrafić na takie, które obecnie wyszły z użycia lub są używane w innym znaczeniu niż pierwotne. Za każdym razem więc te wyrazy przestały należeć do zasobu słownictwa czynnego (używanego, nie
Polecenie: Wyjaśnij, na czym polega różnica między homonimami a wyrazami polisemicznymi. Przypomnijmy, że leksykologia to gałąź językoznawstwa zajmująca się wyrazami, opisująca je jako elementy słownictwa danego języka. Znaczenie wyrazu to przede wszystkim odniesienie do nazwanego danym wyrazem fragmentu rzeczywistości pozajęzykowej. Między wyrazami mogą zachodzić pewne związki nie tylko w ich budowie, lecz także w sferze znaczenia. To właśnie takie zależności są przedmiotem zainteresowań leksykologii. Synonimy i antonimy Synonimy to
Podstawowe pojęcia Wyraz, od którego tworzymy nowy wyraz, jest nazywam wyrazem podstawowym lub podstawą słowotwórczą. Nowe wyrazy utworzone od wyrazu podstawowego to wyrazy pochodne czyli derywaty albo formacje słowotwórcze – są tworzone od dwóch wyrazów ortograficznych. Nie można wówczas odnosić określenia „wyraz podstawowy” do jednego, ważniejszego z nich, gdyż podstawą słowotwórczą są oba. Unikamy wówczas terminologicznego nieporozumienia. Temat słowotwórczy jest to ta część wyrazu podstawowego, od której został utworzony wyraz
Na ich obecność w języku wpływa kilka powodów: kontakty kulturalne, gospodarcze czy polityczne (np. wojny) pomiędzy narodami, które mówią odmiennymi językami, niedostateczny rozwój struktur danego języka (np. przez długi czas łacina była językiem nauki), istnienie rzeczy, które nie mają nazwy w innym języku (np. grill, igloo, ananas), przeświadczenie, że obce słowo jest bardziej odpowiednie niż rodzime; często łączy się z modą językową. Związki kulturalne i polityczne Polski z innymi krajami pozwalają wyjaśnić, jak przenikały
Wyrazy można klasyfikować ze względu na różne kryteria (społeczne, chronologiczne itp.). Jednym z nich jest podział ze względu na pochodzenie – wyróżniamy wyrazy rodzime i zapożyczenia. Warto też wspomnieć, że na polszczyznę oddziaływały języki wszystkich krajów, z którymi mieliśmy jakiekolwiek kontakty (handlowe, polityczne – zwłaszcza dynastyczne!, gospodarcze). Najsilniej zaznaczyły się wpływy łaciny (chrześcijaństwo!) oraz języków najbliższych sąsiadów: niemieckiego, czeskiego i rosyjskiego. W sposób pośredni (tzn. przez jeszcze jakiś inny język) dotarły pożyczki z języków krajów bardzo
Rzeczowniki pielgrzym, ołtarz i kościół pochodzą z łaciny, a ich swojska postać ortograficzno-fonetyczna dowodzi pośrednictwa czeszczyzny. Zauważmy, że reprezentują one terminologię dotyczącą religii chrześcijańskiej – zostały więc przyjęte bardzo wcześnie: w dobie staropolskiej (X w.). Wyrazy poczta, fresk i fontanna przyjęto z włoskiego w dobie średniopolskiej (XVI w.). Z tym okresem kojarzymy przede wszystkim słownictwo dotyczące kuchni, ale równie wiele przykładów odnosi się do budownictwa, sztuki czy rozrywki. Ostatnia trójka rzeczowników pochodzi z doby nowopolskiej (1772-1939; granice, oczywiście, są
Rzeczywistość nieustannie się zmienia, a zadaniem języka jest reagować na te zmiany, by ludzie mogli się porozumieć na każdy możliwy temat. Nasz świat różni się znacznie od świata dziadków – i język także. Postęp w nauce, technice, zmiany w realiach życia prowadzą do pojawiania się nowych elementów językowych. Zależy nam też na tym, by wyrazić swoje myśli w sposób najbardziej adekwatny. Dlatego język jest stale wzbogacany na różne sposoby, na przykład poprzez: Tworzenie nowych wyrazów
Zapożyczenia Zapożyczanie wyrazów jest wynikiem wpływów obcych kultur na język. Nie jest to nic osobliwego, świadczy jedynie o wymianie dóbr materialnych i duchowych. Przyczyny Na ich obecność w języku wpływa kilka powodów: kontakty kulturalne, gospodarcze czy polityczne (np. wojny) pomiędzy narodami, które mówią odmiennymi językami, pojawienie się rzeczy, która nie ma nazwy w jednym języku, a ma w drugim; niedostateczny rozwój struktur danego języka (np. przez długi czas łacina była językiem nauki), istnienie rzeczy, które nie
Słowotwórstwo TEST 2 36. Która grupa wyrazów nie stanowi rodziny wyrazów: A. uczeń, uczynny, nauczyciel, uczyć. B. głowa, podgłówek, półgłówek, główka C. morze, morski, nadmorski, podmorski D. jeździć, jechać, jeździec, ujeżdżalnia 37. W którym wyrazie nie zajdzie oboczność: A. braciszek B. woźnica C. śnieżynka D. rybak 38. W podanej grupie wyrazów jeden wyraz nie należy do ich rodziny. Który? czytelnik, czytelnia, czytać, przeczytać, czytanie, biblioteka,odczytać, czytadło, wyczytać. 39. Z podanych
