NAUKA O JĘZYKU
Do jakiej grupy językowej należy język polski? Wymień języki najbliżej z nim spokrewnione. Dzieje polszczyzny liczymy tak, jak dzieje państwa polskiego – od drugiej połowy X w. Wtedy to język polski wykształcił się z grupy (rodziny) języków słowiańskich, która z kolei stanowi jedną z grup składających się na rodzinę języków indoeuropejskich – największą rodzinę języków na świecie. Do tej rodziny należą prawie wszystkie języki Europy i wiele języków Azji. Język polski okazuje się więc daleko
Zazwyczaj w utworze literackim szukamy głębokich treści, uniwersalnych przesłań, a przecież nierzadko autor używa prostych zabiegów, by wyeksponować jakiś problem, wzbogacić charakterystykę postaci, jednoznacznie coś nazwać. Takiemu celowi służą nazwiska i nazwy „znaczące”. Przyzwyczajeni jesteśmy, że to bohaterowie komedii mają wyraźne etykietki w postaci nazwisk, imion, przydomków, które powstały od cech charakteru, usposobienia lub wynikają z postępowania bohaterów. Natomiast skłonność do słowotwórczych zabaw i tworzenia neologizmów przejawiają nie tylko komediopisarze. Powstałe słowa odpowiadają polskiej tradycji onomastycznej,
Słownik języka polskiego pod redakcją Witolda Doroszewskiego liczy około 120 tysięcy haseł. Ile z nich wykorzystuje w porozumiewaniu się wykształcony Polak? Niewiele: 7-8 tysięcy. Z nauki języka obcego wiesz zresztą, że wystarczy jakieś 1500 najczęściej używanych wyrazów, by porozumieć się w podstawowych sprawach. Co z resztą słów? Część należy do słownictwa biernego, części z nich przeciętny użytkownik języka nawet nie zna. Mają na to wpływ ograniczenia tekstowe, chronologiczne (niektóre słowa wychodzą z czasem z użycia) oraz społeczne (np.
Wyrazy podstawowe i pochodne. Rodzaje formantów. Słowotwórstwo – dział gramatyki zajmujący się budową morfologiczną wyrazów i tworzeniem nowych wyrazów. Ważne pojęcia: Podstawa słowotwórcza (temat słowotwórczy) – część wyrazu podstawowego, która wchodzi w skład wyrazu pochodnego, np. kop-arka (od kopać). W niektórych przypadkach może to być cały wyraz podstawowy: dom-ek (od dom). Wyrazy pochodne (formacje słowotwórcze) – wyrazy utworzone od wyrazów podstawowych. Formant – składnik formujący nowy wyraz. Najczęściej jest to konkretna cząstka dodawana do
Zasady ortografii Polski system ortograficzny kształtował się na przestrzeni kilku stuleci. Nasza pisownia oparta jest na alfabecie łacińskim, który dotarł do Polski wraz z chrześcijaństwem (966 r.). Średniowieczni pisarze mieli kłopoty z dostosowaniem alfabetu łacińskiego do języka polskiego, gdyż liczba głosek w naszej wymowie była znacznie większa od liczby liter znanej w łacinie. Nie wiadomo więc było, jak oznaczyć charakterystyczne dla polszczyzny samogłoski nosowe, spółgłoski miękkie oraz spółgłoski typu sz, ż, cz, dż, dz.
Wyraz zastępuje jakiś obiekt, jakąś rzecz ze świata rzeczywistego, na tym polega jego funkcja znaczeniowa. Utrwalając w pamięci treść i zakres danego słowa, nabywamy wiedzę, jaki obiekt jest zastępowany. Treść wyrazu – wszystkie istotne cechy tego, co wyraz nazywa. Zakres znaczeniowy wyrazu – ogół przedmiotów nazywanych danym słowem. Związek między treścią i zakresem: im bogatsza treść, tym węższy zakres wyrazu; im szerszy zakres, tym treść uboższa. Przykład: dąb – treść najbogatsza, ale
Składnia zdania pojedynczego Zdanie pojedyncze to wypowiedzenie z jednym orzeczeniem, wyrażonym osobową formą czasownika. Andrzej je obiad. Jola jest piękną kobietą. W pierwszym zdaniu występuje orzeczenie czasownikowe (czasownik w konkretnej formie fleksyjnej), w drugim orzeczenie imienne, czyli dwuelementowe, na które składają się: łącznik i orzecznik. Łącznikiem nazywa się formę osobową jednego z czasowników: być, stać się, zostać, orzecznikiem słowo, które tworzy z nim całość logiczną i gramatyczną. Może to być rzeczownik, przymiotnik, imiesłów przymiotnikowy, zaimek, liczebnik. W
Jak powstają błędy frazeologiczne? Oto najczęstsze mechanizmy powstawania błędów frazeologicznych: Naruszona została łączliwość związku frazeologicznego, jakiś człon został wymieniony, dodany lub zredukowany: Wypiłem jednym duszkiem. Poprawnie: wypiłem duszkiem, co oznacza „szybko, bez przerwy”. Utopiłby ją w przysłowiowej łyżce wody. Wystarczy: w łyżce wody, przysłowiowy to, jak nazwa wskazuje, znany z przysłowia. Jacek Soplica był w gorącej wodzie wykąpany. Poprawnie: w gorącej wodzie kąpany. Nieznajomość znaczenia związku frazeologicznego prowadzi do używania go w niewłaściwym kontekście: Różnorodność towarów
Zdaniem złożonym nazywamy takie zdanie, które składa się z dwóch lub więcej zdań pojedynczych, np.: Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu, wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi. Zdania wchodzące w skład zdania złożonego, podobnie jak części zdania pojedynczego, mogą pozostawać względem siebie w stosunku współrzędnym lub podrzędnym. W tym pierwszym wypadku mamy do czynienia ze zdaniem współrzędnie złożonym. Definiujemy je następująco: Zdaniem złożonym współrzędnie nazywa się zdanie składające się ze zdań pozostających względem siebie
Związki frazeologiczne możemy dzielić nie tylko ze względu na stopień ich łączliwości (podział na związki stałe, luźne i łączliwe), ale i ze względu na ich budowę gramatyczną. W oparciu o to kryterium wyróżniamy trzy grupy związków frazeologicznych: Wyrażenia. Są to związki, których członem podstawowym (nadrzędnym) jest najczęściej rzeczownik, a członem podrzędnym jego określenie przymiotnikowe lub rzeczownikowe. Przykłady: Biały mróz, wilczy głód, prawo pięści również związki przymiotnika z przysłówkiem i przysłówka z
Jakie znasz sposoby wzbogacania słownictwa? Omów na przykładach. Rzeczywistość nieustannie się zmienia, a zadaniem języka jest reagować na te zmiany, by ludzie mogli się porozumieć na każdy możliwy temat. Postęp w nauce, technice, zmiany w realiach życia prowadzą do pojawiania się nowych elementów językowych. Zależy nam też na tym, by wyrazić swoje myśli w sposób najbardziej adekwatny. Dlatego język jest stale wzbogacany na różne sposoby, na przykład poprzez: Tworzenie nowych wyrazów. Działania słowotwórcze są
Język polski rozwija się już od ponad tysiąca lat. W jego dziejach możemy wyróżnić trzy okresy: staropolski, średniopolski, nowopolski. Okres staropolski zamyka się w granicach od czasu powstawania polskiej państwowości (966 r.) do przełomu wieku XV i XVI. Koniec tego okresu wyznacza wiek renesansu, w którym nastąpił dynamiczny rozwój naszego języka. Okres średniopolski obejmuje „złoty wiek kultury polskiej”, czyli wiek XVII i XVIII (do lat 70. tego stulecia). Znowu granicę końcową
Morfologia – w tym dziale nauki o języku przedmiotem analizy są morfemy, czyli najmniejsze, niepodzielne cząstki mające określone znaczenie i służące do budowy większych jednostek: wyrazów (leksemów), zdań. Morfemy można podzielić jedynie na fonemy, czyli najmniejsze cząstki brzmieniowe. Fonem a głoska Fonem jest zespołem istotnych cech pozwalających odróżnić daną głoskę od innych np. b od p. Oprócz tego głoska ma także cechy drugorzędne, dla fonemu nieistotne (np. czy h wymawiamy
Składnia jest nauką o związkach wyrazowych i o budowie zdania. Na przykładzie nauki o zdaniu najlepiej widać hierarchiczną budowę elementów języka. Z głosek (fonetyka) tworzymy morfemy. Z morfemów składamy wyrazy (morfologia: słowotwórstwo oraz fleksja). Z wyrazów układamy związki wyrazowe, a z takich związków – zdania. Opisem tych ostatnich procesów zajmuje się właśnie składnia. Wokół podmiotu i orzeczenia O szyku zwykło się mówić, że w polszczyźnie jest on dowolny. W rzeczywistości odznacza się dużą swobodą, ale do pełnej dowolności daleko. Polecenie
Uporządkujmy nauk zajmujących się językiem. Dlaczego? Po pierwsze – często w testach pojawia się pytanie: do jakiej dziedziny przyporządkujesz dane zjawisko językowe, po drugie – testy kładą ogromny nacisk na umiejętność wskazywania błędów i form poprawnych. A rodzaje błędów zależą od rodzaju reguł, które łamiemy, czyli od danej nauki o języku. Czym zajmuje się nauka o języku? Przede wszystkim – nie należy utożsamiać jej wyłącznie z gramatyką. Gramatyka to jedna z wielu dziedzin językoznawstwa.
Akcent wyrazowy Scharakteryzuj akcent w języku polskim. Taką postać może mieć pytanie z zakresu fonetyki. Jak na nie odpowiedzieć? Mimo że pojęcie akcentu wydaje się oczywiste, należy zacząć od jego zdefiniowania. To nasz pierwszy krok – akcent – w odniesieniu do wyrazów – polega na wyróżnieniu pewnej sylaby, jej silniejszym wymówieniu. Taki proces zachodzi, gdy akcentujemy poszczególne wyrazy. Jest to akcent wyrazowy. Istnieje ponadto akcent zdaniowy, który polega na wyróżnieniu danego
Sprawdź swoją wiedzę przed egzaminem 2. W każdym ze zdań wyraz „piesek” pełni inną funkcję składniową. Jaką? A. Pan piesek zachorował i leżał w łóżeczku. B. Lubił chodzić nad jezioro i pływać pieskiem. C. Baltazar był mądrym pieskiem. D. Nie widziałem ostatnio swojego pieska. E. Ten piesek ugryzł mnie w łydkę. A. ………………………………………………………………… B. ………………………………………………………………… C. ………………………………………………………………… D. ………………………………………………………………… E. ………………………………………………………………… 3. Do podanych wyrazów dopisz ich formę gramatyczną –
Sprawdź swoją wiedzę przed egzaminem 1. Który z wyrazów nie zawiera cząstki „om”? A. k……..ponent B. k……..pozytor C. k……..pas D. k……..pać się E. k……..binator 2. Dobierz do każdego z wyrazów – umieszczonych po lewej stronie – odpowiadające im czasowniki. Napisz je w formie trzeciej osoby liczby pojedynczej czasu przyszłego prostego. czasowniki: zarechotać, zarżeć, zakwitnąć, urosnąć, dojrzewać, zatrzepotać, zwiędnąć, zaświergotać a) pąk – …………………………………………………………………………………………… b) owoc – ………………………………………………………………………………………… c) dziecko
Sprawdź swoją wiedzę przed egzaminem 1. Wybierz poprawną odpowiedź. KLEPTOMAN A. Pracownik warsztatu blacharskiego. B. Plotkarz, człowiek przekazujący nieprawdziwe informacje. C. Człowiek mający chorobliwą skłonność do kradzieży. Odp. ………………………………………………………………………. PIROMAN A. Kucharz, specjalista od sporządzania pierogów w restauracjach. B. Podpalacz, człowiek chorobliwie zafascynowany ogniem. C. Nieostrożny kierowca, sprawca wypadku drogowego. Odp. ………………………………………………………………………. HARPAGON A. Mężczyzna silny i mocny, którego wszyscy się boją. B. Marynarz pracujący na statkach wielorybniczych C.
Sprawdź swoją wiedzę przed egzaminem 1. Po lewej stronie – kilka znanych nazwisk. Dopasuj do każdego z nich odpowiednią informację. 1. Zbigniew Herbert ………………………… 2. Francisco De Goya ……………………… 3. Gustaw Holoubek ………………………… 4. Andrzej Wajda …………………………….. 5. Arystoteles …………………………………. 6. Ludwig van Beethoven ………………… 7. Karol Darwin ………………………………. A. grecki filozof, wszechstronny myśliciel, żył w IV w. p. n. e. B. aktor teatralny, filmowy i telewizyjny C. reżyser
