NAUKA O JĘZYKU
Każdy nowy wyraz zapożyczony z innego języka, zanim wejdzie do zasobu słownictwa ogólnego i stanie się dla wszystkich zrozumiały i zaakceptowany, musi przejść dług i niełatwą drogę. Początkowo jego używanie może nastręczać wszystkim wiele problemów. Ale wyrazy obce w naszym języku istnieją, czy tego chcemy, czy nie. Należy więc nauczyć się poprawnie nimi posługiwać, by nie narazić się na niezrozumienie lub po prostu śmieszność. Wobec istnienia zapożyczeń w naszym języku możemy wyróżnić
Zapożyczenia towarzyszą nam od początku kształtowania się języka polskiego. Wiele wyrazów, które brzmią tak swojsko, że nie sposób zarzucić im obcego pochodzenia, w rzeczywistości są wyrazami obcymi. Zostały zapożyczone bardzo dawno temu, przystosowane do gramatycznych reguł naszego języka tak zgrabnie, że… zapomniano już, że nie są rdzennie polskie. Zwłaszcza że obrosły polskimi przyrostkami i przedrostkami. Uwagi ogólne Skąd wiadomo, że wyraz obcy jest obcy? Badaniem pochodzenia wyrazów zajmują się historycy języka i językoznawcy.
Neologizm to inaczej nowotwór językowy; nowy wyraz, wyrażenie bądź zwrot, dotąd nie używany w naszym języku. Aby był poprawny, musi być utworzony według zasad słowotwórstwa w danym języku. Neologizmy dzielimy przede wszystkim na: Neologizmy obiegowe – nazywają nowe przedmioty, zjawiska i sytuacje; przekazują nam informacje o nowych elementach rzeczywistości. Neologizmy artystyczne – tworzą je pisarze, poeci, by lepiej wyrazić swe odczucia, wrażenia i przeżycia. Są one przejawem ich inwencji twórczej i nieskrępowanej wyobraźni. Na początek zajmujemy
Pan Jourdain, bohater komedii Moliera Mieszczanin szlachcicem, pragnie wyznać miłość Markizie. Chciałby powiedzieć: „Piękna Markizo, twoje piękne oczy sprawiły, że umieram dla ciebie z miłości”. Jednak zwraca się do nauczyciela z prośbą o pomoc: „Chcę, żeby były tylko te słowa, ale jakoś modnie powykręcane, przyprawione, jak się należy. Prosiłbym pana, abyś mi podał, tak na próbę, rozmaite sposoby, jakiemi można by go wyrazić.” Każdy komunikat językowy musi pełnić jakąś funkcję, np. Zawiadamia. –
Wyrazy dawne możesz jeszcze usłyszeć z ust osób starszych lub odnaleźć je w książkach. Wiele z nich istnieje jeszcze w naszym języku, choć prawie nikt ich nie używa, ponieważ brzmią już obco. Archaizm to wyraz lub forma tego wyrazu, która wyszła już z powszechnego użycia. Język jest tworem żywym. Ciągle się rozwija, zmienia, przekształca. Język, którym posługiwał się Rej, Kochanowski, Krasicki, Mickiewicz czy nawet Prus – odbiega od dzisiejszych norm.
Wyrazy ogólne i szczegółowe Czy zastanawiałeś się kiedyś, ile wyrazów istnieje w języku polskim? A ilu z nich używasz w swoich wypowiedziach na co dzień? Nie trzeba znać dokładnych liczb, by wiedzieć, że w mowie potocznej korzystamy zaledwie z części bogactwa naszego języka. Z czego to wynika? z lenistwa – to nie usprawiedliwia, z niewiedzy – można wybaczyć, ale trzeba próbować to zmieniać, z dążenia do ekonomiczności wypowiedzi (czyli chęci, by powiedzieć wszystko możliwie najkrócej) – jest to
Klasyfikacja Ze względu na budowę frazeologizmy dzielimy na: WYRAŻENIA – To stałe połączenia wyrazowe, których punktem centralnym jest rzeczownik. ZWROTY – To ustalone połączenia wyrazowe, których ośrodkiem jest czasownik. FRAZY – To związki, mające postać zdania (lub równoważnika). Do fraz należą przysłowia i sentencje. Idiom – związek frazeologiczny charakterystyczny dla danej kultury, nieprzetłumaczalny dosłownie. Sprawia więc szczególnie dużo kłopotów cudzoziemcom, którzy nie mogą zrozumieć, o co w nim chodzi, np. konia
Co to jest frazeologia? Pojęcie możemy wyjaśniać następująco: Definicja 1 To nauka (dział językoznawstwa), zajmująca się analizą i opisem związków frazeologicznych – stałych i bliskich stabilizacji. Definicja 2 To zbiór frazeologizmów, występujących w danym języku. Mamy np. frazeologię polską, francuską, angielską. Podręczniki przytaczają jeszcze inne określenia, ale nasza analiza wymaga zapamiętania powyższych definicji. Czym jest frazeologizm? To trwałe połączenie dwóch lub kilku wyrazów, które mają najczęściej przenośne znaczenie. Dodajmy, że frazeologizmy różnią się
Jak odróżnić głoskę od litery? Oficjalne definicje brzmią następująco: Głoska to najmniejszy dźwięk mowy ludzkiej, nie posiadający własnego znaczenia (poza wypadkami, kiedy jedna głoska stanowi wyraz, np. a, i, w, z). Litera to najmniejszy odpowiednik graficzny głoski. Zapamiętaj! Litera to nie to samo co głoska! . głoski ↓ ↓ ↓ samogłoski spółgłoski (a, e, i, o, u, y, ę, ą) (np. b,
Skrótowce Skrótowce to wyrazy powstałe ze skrótów wyrazowych, a więc pochodzące od kilku wyrazów podstawowych. Dlaczego skracamy? Chcemy być bardziej ekonomiczni, wypowiadać się sprawnie, zwięźle. Łatwiej powiedzieć: idę do PKO, niż: idę do Państwowej Kasy Oszczędności. Skracamy więc nazwy instytucji, urzędów, przedsiębiorstw, a ma to już długą tradycję. Dawniej np. używano już skrótu: waszmość (od wasza miłość), waćpan (od wasza miłość pan). Rodzaje skrótowców literowce głoskowce grupowce (inaczej sylabowce) mieszane 1. Literowce
Zadaniem analizy słowotwórczej jest wykazanie od jakiego słowa i za pomocą jakiego elementu łączącego został utworzony wyraz, który analizujemy. A metoda? Jest prosta. Porównujemy ze sobą wyrazy pokrewne, ustalamy kolejność ich powstawania, wyodrębniamy cząstki wspólne, podstawy słowotwórcze, formanty, rdzenie, możemy też narysować całą rodzinę wyrazów… Co to jest formacja słowotwórcza? Każdy wyraz, w którym możemy za pomocą analizy wyodrębnić części składowe, nazywa się formacją słowotwórczą. Możemy też używać zamienników: formacja
Słowotwórstwo (inna nazwa: derywacja) to dział językoznawstwa, który zajmuje się zarówno budową wyrazów, jak i możliwościami tworzenia nowych (a jest ich sporo!). Jego zadaniem bywa też ustalanie (w trakcie tzw. analizy słowotwórczej), w jaki sposób dany wyraz został utworzony, od czego powstał i jak można go podzielić. Co to jest – wyraz? Jeśli określimy język jako system znaków (system, a nie zbiór, ponieważ poszczególne składniki języka są ze sobą
Zdania złożone podrzędnie Czym różnią się od zdań współrzędnie złożonych? Wiadomo, że składają się z członu nadrzędnego (z pozycji którego zadajemy pytanie) oraz podrzędnego (który na nie odpowiada). Treść zdania podrzędnego – ma za zadanie uzupełniać brakującą część zdania nadrzędnego, np. podmiot, okolicznik, orzecznik, przydawkę. Rodzajów tych zdań jest wiele: Pamiętaj, że przy wykonywaniu analizy obowiązuje zasada kolejności. Dlatego, rysując wykres, zawsze umieszczamy na początku pierwsze zdanie, potem drugie, a
Na czym polega szkolny rozbiór zdania? Na dokładnym określeniu wszystkich jego części, czyli: części zdania (wykonujemy tzw. rozbiór logiczny) części mowy (wykonujemy tzw. rozbiór gramatyczny) Uwaga! Podczas analizy nie wolno Ci pomylić tych dwóch rozbiorów! Czym jest analiza logiczna zdania pojedynczego To podział na części zdania, czyli na podmiot, orzeczenie i ich określenia. 1. Pracę nad zdaniem najlepiej zacząć od czynności łatwych – wyodrębnienia podmiotu i orzeczenia, a można
Gdy przyglądasz się rzeczom z bliska, zazwyczaj dostrzegasz wiele szczegółów. Spoglądasz na książkę – i już możesz określić, jaka jest: gruba czy cienka, ciekawa czy nudna, ładna, kolorowa. Określenia są nam bardzo potrzebne. Słowem – przydają się, podobnie jak… przydawka, która w zdaniu określa właściwości przedmiotów. Potocznie mówi się, że: przydawka jest określeniem rzeczownika. Przydawka może być wyrażona: przymiotnikiem (np. ładny dom), zaimkiem przymiotnym (np. mój płaszcz), imiesłowem przymiotnikowym czynnym (np.
Fleksja (nauka o odmianie wyrazów) jest działem morfologii (nauki o budowie wyrazów). Deklinacja – odmiana wyrazu przez przypadki i liczby. Trzeba podkreślić, że w polskiej gramatyce mamy siedem przypadków. Są to: mianownik (kto? co?); symbol M. dopełniacz (kogo? czego?); symbol D. celownik (komu? czemu?); symbol C. biernik (kogo? co?); symbol B. narzędnik
Polecenie: Uzupełnij tabelkę podanymi imiesłowami: pisany, wracając, śpiewając, zjadłszy, piszące, myślące, wybierany, napisawszy. imiesłów imiesłów imiesłów imiesłów przymiotnikowy czynny przymiotnikowy bierny przysłówkowy współczesny przysłówkowy uprzedni Imiesłowy to trudny temat! Koniecznie zapamiętaj, że imiesłowy to czasowniki nieosobowe! Podział imiesłowów Imiesłowy przymiotnikowe • czynne, mają końcówki: -ący, -ąca, -ące, np. płaczący, myśląca, śpiewające • bierne, mają końcówki: -ny, -na, -ne, -ty, -ta, -te, np. malowany, ukryty, zjedzony
Podane wyrazy podziel na te, które mają jedną podstawę słowotwórczą, i na wyrazy, które mają dwie podstawy słowotwórcze. myśliwy, samochód, fotelik, grzybobranie, korkociąg, Wielkanoc, oczko, listonosz, bajkopisarz, sąsiadka, szkolnictwo, samolot, fotografia, komputer Pamiętaj! Wyrazy, w których można wyodrębnić dwie podstawy słowotwórcze to wyrazy złożone. Są wśród nich takie, które łączy wrostek (formant łączy dwie podstawy), i takie, które są niejako zrośnięte ze sobą. Jedna podstawa słowotwórcza myśliwy, fotelik, oczko, sąsiadka, szkolnictwo, fotografia,
Podział błędów Zastanawiałeś się kiedyś, co znaczą tajemnicze skróty rzecz., jęz. czy styl. na marginesie Twojej pracy? To skróty oznaczające rodzaje błędów, które popełniłeś. Na pracy klasowej obniżają ocenę, na egzaminie gimnazjalnym – odbierają punkty. Poznaj dokładnie klasyfikację błędów, zapamiętaj je i postaraj się unikać ich jak ognia! Błędy pisowni Tych błędów najłatwiej uniknąć. Dlaczego? Ponieważ zasady polskiej pisowni i interpunkcji powinny być Ci doskonale znane! Błędy ortograficzne używanie niewłaściwych liter
-bym, -byś, -by, -byśmy, -byście piszemy łącznie z osobowymi formami czasowników, użytymi w funkcji osobowej 1. pisałbym, pisalibyśmy 2. pisałbyś, pisalibyście 3. pisałby, pisałaby, pisałoby, pisaliby, pisałyby z osobowymi formami czasowników, użytymi w w funkcji bezosobowej należałoby się zastanowić, słuchałoby się z przyjemnością, wypadałoby złożyć wizytę, poszłoby się do lasu na grzyby z partykułami aniby, bodajbyś, czyby, czyżbyś, niechby, niechajby! gdzieżby, obym, oby! niżbym ze spójnikami gdy, że, a aby,
