GIMNAZJUM
Z przykładami czasownikowymi postąpimy podobnie. Warto pamiętać, że niektóre czasowniki nie dadzą się automatycznie sparafrazować. uwiecznić: u-wieczń(ić) (uczynić coś wiecznym) – czasownik odprzymiotnikowy; (Uwaga na pierwszy nawias – objęto nim końcówkę fleksyjną czasownika!) zdziwaczeć: z-dziwacz(eć) (stać się dziwakiem) – czasownik odrzeczownikowy; przeciągnąć: prze-ciągnąć (pochodzi od ciągnąć) – czasownik odczasownikowy; starzeć się: starz(eć)-się (stawać się starym) – czasownik odprzymiotnikowy, tym razem o bardzo rzadkim formancie (-się), nazywanym postfiksem – bardzo trudny przykład;
Temat słowotwórczy to ta część wyrazu pochodnego, która jest wspólna jemu oraz wyrazowi podstawowemu. Innymi słowy: jest to ta część wyrazu podstawowego, która weszła do formacji słowotwórczej. Uwaga! Przy oddzielaniu tematu słowotwórczego od formantu trzeba pamiętać o obocznościach fonetycznych, obejmujących przede wszystkim spółgłoski. Wymiany głosek nie wpływają na przesunięcie tej granicy słowotwórczej, a zatem temat słowotwórczy wyrazu pochodnego może się trochę różnić od odpowiedniej cząstki wyrazu podstawowego. Można tu porównać przykłady drewniany,
Przyrostek i przedrostek są dwoma rodzajami formantów słowotwórczych. Przedrostek, nazywany także prefiksem, dopisujemy przed tematem słowotwórczym wyrazu pochodnego. Przyrostek (sufiks) znajduje się w wyrazie pochodnym po temacie słowotwórczym, lecz przed końcówkami fleksyjnymi. Rdzeń to cząstka, która jest wspólna wszystkim wyrazom tworzącym daną rodzinę wyrazów pochodnych. Wymienione w poleceniu przykłady dadzą się przypisać do dwóch takich rodzin: do rodziny czasownika dawać (rdzeń daw-) oraz do rodziny rzeczownika słowo (rdzeń słow-). Formanty (podkreślone) ukaże analiza
Wyrazy oparte na dwóch podstawach słowotwórczych (czyli: pochodzące od dwóch wyrazów podstawowych) nazywamy wyrazami złożonymi. Wyróżniamy trzy typy wyrazów złożonych: zrosty, złożenia, zestawienia. Zauważmy, że wśród przykładów mamy trzy złożenia (kork-o-ciąg-Ø, woz-i-woda, dw-u-lic-owy) oraz jeden zrost (Białystok). Zobacz: https://aleklasa.pl/gimnazjum/gramatyka/c185-slowotworstwo/5-wyrazy-zlozone
16. Opisz budowę następujących wyrazów złożonych: wodogłowie, wodomierz, białoskrzydła, długopis. Tym razem mamy same złożenia, w dodatku bardzo typowe, gdyż występuje w nich najczęstszy interfiks -o-. Złożenia poznajemy właśnie po interfiksie, czyli po formancie spajającym oba tematy słowotwórcze. wodogłowie: wod-o-głow’(e)-Ø Uwaga: złożenie pochodzi od dwóch rzeczowników: woda oraz głowa; w nawiasie podano koncówkę fleksyjną, następnie zaznaczono formant paradygmatyczny: rzeczownik głowa ma rodzaj żeński, natomiast wyraz pochodny (złożenie wodogłowie) jest rodzaju nijakiego. Nastąpiła więc
17. Jak rozumiesz terminy złożenie, zrost? W złożeniach dwa tematy słowotwórcze nie są połączone ze sobą bezpośrednio. Spaja je interfiks (najczęściej -o-, -i-, -y-). Poza tym mogą pojawić się inne elementy słowotwórcze: przyrostek lub formant paradygmatyczny. Ze względu na podobieństwo łatwo można pomylić złożenia z wyrazami złożonymi. Tymczasem złożenie jest terminem węższym. W złożeniach pierwszy człon może być: rzeczownikiem: lat-o-rośl, desk-o-rolka, bałw-o-chwalczy, przymiotnik: wielk-o-miejski, mał-o-rolny, nisk-o-podłogowy, zaimek: sam-o-sąd, sob-o-wtór, liczebnik: drug-o-rzędny, ośmi-o-letni.
Wracamy więc do pojęcia kategorii słowotwórczej i do analizy słowotwórczej (z parafrazą!) rzeczowników: wąsacz: wąs-acz (ktoś, kto ma wąsy – formant oznacza nosiciela cechy – osobę, która ma jakiś związek ze znaczeniem wyrazu podstawowego); ślepota: ślep-ota (cecha człowieka ślepego – formant oznacza nazwę cechy; po jego dodaniu z przymiotnika otrzymujemy rzeczownik); cieplarnia: ciepl-arnia (miejsce, w którym jest ciepło – formant oznacza nazwę miejsca; tworzy rzeczownik, podczas gdy wyraz podstawowy jest nieodmienną częścią mowy
W tym ćwiczeniu analizujemy przymiotniki: kościsty: kość-isty (pełen kości – formant oznacza duże natężenie tego, co nazywa wyraz podstawowy); widzialny: widź-alny (taki, który daje się widzieć – formant wyraża możliwość poddania się czynności wyrażonej czasownikiem podstawowym); żelazny: żelaz-ny (zrobiony z żelaza – formant wskazuje na związek ze znaczeniem wyrazu podstawowego: w tym wypadku oznacza relację materiał – produkt); łamliwy: łam-liwy (łatwo dający się łamać – formant wyraża skłonność do poddania się czynności
Pytanie sytuuje się na pograniczu dwóch działów morfologii: słowotwórstwa i nauki o odmianie wyrazów, czyli fleksji. Jednakże w trakcie analizy wielu wyrazów pochodnych końcówki fleksyjne (morfemy fleksyjne) mogły stanowić niebagatelne utrudnienie. Aby cząstek fleksyjnych nie mylić z elementami słowotwórczymi, należy te pierwsze zapisywać w nawiasie. Różnią się zaś te cząstki tym, że końcówki fleksyjne zmieniają się w trakcie odmiany wyrazu przez odpowiednie kategorie gramatyczne, natomiast morfemy słowotwórcze (formanty) takim zmianom – wyjąwszy, oczywiście, oboczności fonetyczne –
Jednym z elementów autocharakterystyki jest sposób mówienia. Dlatego bohaterowie, choć czasem należą do jednego środowiska i żyją w podobnych warunkach, mówią właściwym sobie, wyróżniającym ich, językiem. Każdy używa takich zwrotów i wyrazów, które świadczą o jego nawykach językowych, poziomie umysłowym, przyzwyczajeniach, usposobieniu i temperamencie. W Panu Tadeuszu Adam Mickiewicz, dążąc do naturalności wypowiedzi i łamiąc pseudoklasyczne schematy językowe, okazał się znawcą psychiki i wnikliwym obserwatorem ludzi. Jego bezpośrednią charakterystykę postaci potwierdza analiza językowa ich wypowiedzi. Sędzia – jest
1. Czy formy deklinacyjne: woła, o synie, gwoździami, przyjacieli nie są akceptowane ze względu na ich niezgodność z systemem czy z normą języka polskiego? Uzasadnić swój pogląd. Te formy nie są zgodne z normą polszczyzny – z ustaleniami sformułowanymi przez językoznawców, a zaakceptowanymi przez ogół mówiących. Rozstrzygnięcia normatywne można znaleźć w słownikach poprawnej polszczyzny. Tymczasem rzeczowniki męskożywotne (kot, niedźwiedź, orzeł, koń, byk, więc czemu nie wół?) mają w dopełniaczu liczby pojedynczej
Teoria komunikacji Podaj definicję języka i wymień główne funkcje tekstu. Język to system znaków (w prymarnej postaci – dźwiękowych), który służy ludziom do porozumiewania się między sobą i do zdobywania wiedzy o świecie. Mówiąc język, najczęściej myślimy o języku naturalnym, powstałym spontanicznie, wykształconym na drodze naturalnego rozwoju. Takim językiem jest np. polszczyzna – w odróżnieniu od języków sztucznych, ,,celowo” zaprojektowanych i doskonalonych przez ludzi. Takimi językami są np. esperanto albo języki
Co to jest równoważnik zdania? Podaj przykłady ilustrujące rozmaitość typów równoważników. Równoważnik zdania to wypowiedzenie nie zawierające orzeczenia, rozumianego tutaj jako czasownik najczęściej w formie osobowej. Trudno natomiast mówić o wyraźnych typach równoważników. Charakterystyczną konstrukcją jest imiesłowowy równoważnik zdania, czyli konstrukcja z imiesłowem przysłówkowym, pełniąca funkcję zdania podrzędnego okolicznikowego czasu lub sposobu. Taki równoważnik jest zawsze podrzędną częścią zdania złożonego: Pisząc te słowa, myślałem o nadchodzącym egzaminie. (= kiedy pisałem) Przeczytawszy gazetę, zaczął rozwiązywać
Schodki mogą być albo w górę, albo w dół. To zależy od kolejności zdań składowych. jeśli pierwsze będzie zdanie nadrzędne, schodki będą prowadzić na dół. Jeśli pierwsze jest zdanie podrzędne, schodki prowadzą na górę. Tak można by scharakteryzować wykres zdania podrzędnie złożonego. Zdania podrzędnie złożone Właśnie ten typ zdań ma charakterystyczny i łatwy wykres schodkowy. Znacznie ważniejsza jest jednak zależności, w jaką wchodzą ze sobą oba człony składowe zdania złożonego. Tę zależność nazywamy relacja
Ćwiczenia Zdania złożone mają dwa orzeczenia, natomiast zdania wielokrotnie złożone zawierające więcej niż dwa orzeczenia. Zdanie współrzędnie złożone przedstawiamy na wykresie jako dwie kreski (dwa zdania składowe) na jednym poziomie. Taki schemat oznacza, że oba zdania składowe są jednakowo ważne, żadne nie jest nadrzędne, a więc ważniejsze od drugiego. Relację nadrzędności – podrzędności obrazuje wykres schodkowy, gdzie w zależności od układu zdań składowych jedno z nich jest nad drugim. Polecenie 1. Dokonaj
Przyjrzymy się tej części zdania, która o istnieniu zdania ma decydować – orzeczeniu, czyli czasownikowi w formie osobowej. O tym, czy dane wypowiedzenie jest zdaniem decyduje właśnie obecność – czasownika w formie osobowej, czyli orzeczenia. Jednakże istnieją tzw. zdania bezpodmiotowe. Spójrz: Zagrzmiało. Świta. Przeprowadzono ankietę. Walczono do końca. W żadnym z nich nie znajdziemy czasownika odmieniającego się przez osoby. Oczywiście, wszystkie te wypowiedzenia trzeba nazwać zdaniami. A zatem należy naszą definicję sprecyzować: orzeczeniem jest najczęściej czasownik
Rzeczowniki pielgrzym, ołtarz i kościół pochodzą z łaciny, a ich swojska postać ortograficzno-fonetyczna dowodzi pośrednictwa czeszczyzny. Zauważmy, że reprezentują one terminologię dotyczącą religii chrześcijańskiej – zostały więc przyjęte bardzo wcześnie: w dobie staropolskiej (X w.). Wyrazy poczta, fresk i fontanna przyjęto z włoskiego w dobie średniopolskiej (XVI w.). Z tym okresem kojarzymy przede wszystkim słownictwo dotyczące kuchni, ale równie wiele przykładów odnosi się do budownictwa, sztuki czy rozrywki. Ostatnia trójka rzeczowników pochodzi z doby nowopolskiej (1772-1939; granice, oczywiście, są
Z jakim okresem rozwoju polszczyzny wiążesz następujące wyrazy: burmistrz, rynek, ratusz, kancelaria, statut, data, basza, haracz, bazar? Prawie wszystkie powyższe wyrazy są przykładami zapożyczeń charakterystycznych dla poszczególnych okresów w dziejach polszczyzny. Rzeczowniki burmistrz, rynek oraz ratusz, dotyczące rozwoju miast, pochodzą z niemieckiego. Polszczyzna przejęła je w późniejszych wiekach doby staropolskiej (XIII –XV w.). Następna trójka wyrazów kancelaria, statut, data to najwcześniejsze latynizmy – również z doby staropolskiej. Zapożyczenia z łaciny – języka wykształconych
Każde z trzech omówionych zdań zawiera wyrazy, które kiedyś musiały znaczyć coś innego niż obecnie. Współczesne znaczenie zupełnie nie przystaje do kontekstu zdania. Czasem jednak można określić związki między tymi dwoma znaczeniami. Wyraz mógł w przeszłości odnosić się do większej liczby obiektów, niż odnosi się dziś, gdy jego znaczenie zawężono. Procesem odwrotnym jest rozszerzenie znaczenia. Jeśli oba znaczenia wyrazu nie będą miały ze sobą nic wspólnego, opiszemy ten stan jako przesunięcie znaczenia.
Mądrej głowie dość dwie słowie. Lepszy wróbel w ręku niż gołąb na dachu. Podkreślono formy liczby podwójnej – staropolskiej kategorii gramatycznej, która zaczęła zanikać pod koniec średniowiecza. Do dzisiaj przetrwały tylko pojedyncze formy. Obecnie wyrazy odmieniające się przez liczby (rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki, znaczna część zaimków) mogą występować albo w liczbie pojedynczej, albo w liczbie mnogiej. Staropolska liczba podwójna służyła natomiast do oznaczania podwójności, zawsze z liczebnikiem dwa w odpowiedniej formie fleksyjnej. Dzisiejszy zanik tej kategorii
