Modernizm w Europie
Można powiedzieć, że jest to utwór złożony z dwóch warstw. Pierwsza to warstwa realistyczna – świadczą o niej realia dramatu. Oto obserwujemy zupełnie prawdopodobny przebieg wydarzeń w przeciętnej norweskiej rodzinie, współczesnej Ibsenowi. Postacie nie są ani fantastyczne, ani „biało-czarne”, czyli anielsko dobre lub szatańsko złe – są prawdziwe: obdarzone ludzkimi wadami i zaletami, zwyczajne, „z życia wzięte” są też sytuacje dramatu. Realizm szczegółu – czyli dokładne wskazówki dotyczące stroju, a nawet wystroju wnętrz zawierają didaskalia
Statek pijany Artura Rimbauda potwierdza, iż twórca jest poetą symbolizmu, a także obrazuje jego „wolnościowe” poglądy jako absolutny protest przeciwko normom i więzom świata. Wiersz opisuje statek, który zerwał się z więzów holowników i wypłynął, wolny i niezależny, na bezkresne morze. Przeżywa swoje wyzwolenie obrazowane przez poetę za pomocą licznych, fantastycznych wizji: napotyka na „toń modrą”, „niskie słońce”, wysyłające „fioletów martwice”, „noc zieloną”, „skalne rafy”, tęcze, bagniska, śpiewające ryby i ptaków roje – „wolny, rzeźwy, dymiący,
sztuka – typ artysty-ptaka, wolności twórczej (Baudelaire, Rimbaud); szatan, zło (Baudelaire); spleen, pesymizm, bierność (poeci dekadentyzmu); miasto i jego społeczność (Zola, Maupassant); prostytucja, margines społeczny (Zola, Maupassant); Kwestie moralne (Conrad, Maupassant, Zola, Dostojewski); Los i psychika urzędnika (Maupassant, Czechow); przemijanie, rozkład ciała (Baudelaire, Wilde); obłęd (Dostojewski, Strindberg, Wilde); mentalność chłopa (Zola, Maupassant). Zauważ: Maupassant we Francji, Czechow w Rosji, Żeromski w Polsce, Edgar Allan Poe w Stanach Zjednoczonych piszą… opowiadania! Czy nastała moda na krótkie
Naturalizm – to prąd przede wszystkim prozatorski – obecny jednak także w innych dziedzinach sztuki. Jego podstawą była koncepcja francuskiego filozofa i teoretyka kultury Hipolita Taine’a. Dokonał on swoistego przełożenia biologicznej teorii doboru naturalnego – wówczas jeszcze znajdującej się na marginesie życia naukowego – na ludzkie zachowania – czyniąc zeń podstawową motywację ludzkich działań. I tak niemal wszystkie przejawy ludzkiej aktywności dają się, zdaniem Taine’a, sprowadzić do walki o byt. Walczą o niego jednostki, grupy
Henryk Ibsen potrafił ukazać przez pryzmat sztuki istotne problemy i konflikty ludzkiego życia. Często motywami jego utworów były: kwestie moralne, pieniądz i małżeństwo, demokracja. W Dzikiej kaczce podejmuje rozważania na temat prawdy, jej siły i roli w życiu człowieka. Losy bohaterów dramatu wykazują, że – wbrew pozorom – jest to sprawa dyskusyjna i wcale niejednoznaczna. Życie bohaterów dramatu płynie spokojnym, uregulowanym trybem. Poznajemy małżeństwo Hjalmara Ekdala i Giny, ich córeczkę Jadwinię. Hjalmar wydaje się słabym, zakompleksionym człowiekiem,
Kwiaty niemal nierealnie wyrastające poza i przez kraty ogrodzenia – uderzające, zniewalające siłą swojej barwy i zapachu. Właściwie niewinne kwiaty: dalia, lilia i tulipan. Mnóstwo w tym wierszu agresywnych barw: Zmrok jest rozpłomieniony bladą czerwonością, kroplami rdzy, jaskrów jaskrawością. Jest to zmierzch mistyczny, a Zmrok napisano wielką literą. Można zatem podejrzewać, że znaczenie pojęcia wykracza poza zwykły swój sens: wieczoru, końca dnia, szarówki przed nocą. Owszem – mogła być tą godziną, która przywołała Wspomnienie –
Ten utwór to poetycki manifest Verlaine’a – zawierający jego wizję poezji – reprezentatywny też dla całego nurtu literackiego określanego mianem symbolizmu, zawierający prócz tego elementy właściwe impresjonizmowi – co bardzo dobrze ilustruje tezę o wzajemnym przenikaniu się obydwu stylów. Poeta zawarł w nim swoją koncepcję twórczości opartej na zasadzie analogii, operującej nastrojem i niedosłownością, muzycznej, delikatnej i ulotnej. „Nade wszystko muzyki!” – tak się zaczyna – później zaś poeta tłumaczy, jak osiągnąć ten cel
Nie czytaj tego wiersza w chwilach depresji lub dołków psychicznych. Sceneria nakreślona w tych pięciu strofach może zwyciężyć nawet radosnego optymistę! Niebo – pokrywa z ołowiu, strugi deszczu – więzienne kraty, światło dnia jak w grobie. Do tego w wierszu występują: nietoperze, pająki oślizgłe i duchy potępieńców. Podmiot liryczny, występujący w pierwszej osobie, w liryce bezpośredniej zdradza stan swojego ducha: pogrzeby bez orkiestr, martwa cisza, zwycięstwo lęku – pochylona głowa. Uwaga! Ten gest pokonanego, bezradnego człowieka końca wieku powtórzy
Pozornie opowiada o smutnej historii białego albatrosa – ptaka pojmanego i uwięzionego na pokładzie statku. Z daleka – piękny i potężny, z bliska wydaje się kaleki, szpetny i śmieszny. W rzeczywistości jest to opowieść o poecie spętanym przez rzeczywistość. Wolny – jest geniuszem, „księciem na obłoku”, uwikłany w codzienność – „potyka się” o swą wielkość. Albatros to dość reprezentatywny dla ideologii dekadentyzmu utwór. Podejmuje modny wówczas motyw artysty i jego nieprzystosowalności do zwykłego świata. Ugruntowuje też znane porównanie poety do ptaka,
Dekadentyzm to kolejne pojęcie-klucz do omawianej epoki. Decadence – to po francusku schyłek, upadek. Sam dekadentyzm zaś to świadomość ostatecznego kryzysu kulturowego, przeżycia się wszystkich dróg rozwoju sztuki i myśli, a także wyczerpania możliwości rozwoju form artystycznych. „Nie wierzę w nic” mówi Tetmajer, „wszystko wypite! zjedzone!” jęczy Valéry. Pustka i niemoc – to dwie rzeczy, które zdaniem dekadentów tak naprawdę ma do zaoferowania kultura. Ważną rolę odgrywają tu też Schopenhauerowskie koncepcje filozoficzne i jego dowody
Przede wszystkim – to nazwa wielkiego prądu w malarstwie – będącego początkiem radykalnego odchodzenia od postrzegania tej dziedziny sztuki w kategoriach prostego naśladownictwa natury. Nazwa prądu pochodzi od słowa „impression” – „wrażenie” użytego w tytule obrazu Moneta Impresja – wschód słońca – jednego z pierwszych dzieł wykazujących podstawowe cechy impresjonizmu. A jakie to były cechy: Po pierwsze – postrzeganie celu sztuki w utrwalaniu ulotnego, chwilowego wrażenia zmysłowego. Impresjonistom szło niemal o malarskie zatrzymanie czasu, uwiecznienie momentu. Konieczne
To prąd artystyczny, który w sztuce przełomu wieków wykształcił się później niż symbolizm i impresjonizm – jednak szybko stał się równie ważny jak one. Podstawowym założeniem ekspresjonizmu jest przekonanie o tym, że świat jest terenem ciągłej walki między potężnymi sprzecznościami. Te sprzeczności występują we wszystkich sferach życia i ducha. Dobro i zło, dusza i ciało, ruch i stałość, grzech i miłosierdzie, kamień i woda, czerń i biel, jednostka i tłum, kosmos i punkt – całe życie, cały wszechświat jawi się ekspresjoniście jako
Tym mianem określany jest niezwykle ważny dla końca XIX wieku nurt artystyczny. Jak łatwo zauważyć – nazwa tego nurtu pochodzi od pojęcia symbolu – najbardziej dlań charakterystycznego środka ekspresji. Co to jest symbol? Otóż – w teorii literatury coś zupełnie innego niż w „normalnym życiu”. W tym drugim symbol to rodzaj oczywistego znaku – mówiącego, że coś jest takie, a nie inne. W literaturze jednak to swoisty, niedosłowny i niedookreślony obraz, który coś odbiorcy sugeruje. „Sugeruje”
Lord Jim jest powieścią skomplikowaną, nawet trudną w odbiorze, autor przedkłada tu bowiem warstwę refleksji i rozważań nad wartką, spójną i chronologiczną akcję. Wśród cech wpływających na oryginalność utworu należy wymienić: Specyficzną narrację. Conrad nie organizuje tu przezroczystej, wszechwiedzącej narracji, lecz posługuje się głosem Marlowa – postaci funkcjonującej w świecie powieści. Posługuje się chwytem „opowieści w powieści”, tzn. – Marlow opowiada słuchaczom dzieje Jima (dwie warstwy fabularne). Rozłam biografii ma dwie części. Jim tułający się
impresjonizm symbolizm secesja Zarówno malarstwo, muzyka, jak i literatura uległy wpływom nowych kierunków artystycznych. Były to: impresjonizm, symbolizm i secesja. Impresjonizm zrewolucjonizował malarstwo – odrzucił wypieszczony realizm, który jak „ówczesna fotografia” miał oddawać prawdę. „Impression” – to wrażenie – i wrażenie właśnie powinien ukazywać twórca, oddać ulotne, momentalne odczucia i chwilowe właściwości rzeczy. Karierę rozpoczął ów nurt od wystawienia słynnego obrazu Moneta pt. Impresja – wschód słońca, od niego też wziął nazwę, a uświetniły go
Obraz opisany przez Baudelaire’a jest wstrząsający. Jest to niby wspomnienie spaceru z ukochaną. W trakcie zdawałoby się romantycznej przechadzki bohaterowie trafili na zwłoki rozkładającej się kobiety. Baudelaire przywołuje ten obraz nie szczędząc drastycznych szczegółów: „brzuch pełen zgnilizny”, „smród zgnilizny”, „zastępy much”, „zadarte nogi” – słowem padlina. Najbardziej szokująca jest jednak konkluzja utworu. Brzmi mniej więcej: „taką i ty będziesz, moja ukochana – upodobnisz się do tego błota”… Złowroga apostrofa jest świadectwem przemijalności, barokowym
Nowy prąd w poglądach, literaturze i sztuce zaistniał pod wieloma nazwami. U nas nazywamy ten etap Młodą Polską, a w innych krajach nosił nazwę: Młode Niemcy, Młode Włochy, Młoda Francja czy Młoda Skandynawia. Koniec wieku XIX przyniósł bunt synów przeciw ojcom pozytywistom, przeciwko materializmowi ich epoki. Jak to się stało? Imiona epoki Fin de siècle – bo koniec wieku; Modernizm – bo „nowe” występuje przeciw staremu (modern – nowoczesne); Dekadentyzm – bo schyłek wieku; Neoromantyzm
Ten niemiecki filozof, który urodził się i znaczną część życia spędził w Gdańsku, swoje koncepcje tworzył w pierwszej połowie dziewiętnastego wieku. Dopiero jednak pod koniec stulecia jego idee znalazły szeroki oddźwięk – wśród modernistycznych artystów i teoretyków sztuki. Przede wszystkim – były doskonałą pożywką dla zwolenników poglądów dekadenckich – Schopenhauer bowiem z całą siłą starał się dowieść kompletnej bezsensowności ludzkiego życia. Jego podstawowym motorem bowiem, według filozofa, jest popęd życiowy – wola życia – siła,
Filozofia Fryderyka Nietzschego Fryderyk Nietzsche był filozofem na swoje czasy zupełnie niezwykłym. Nie budował systemu mającego wyjaśnić naturę świata. Nie tworzył tajemniczo brzmiącej, półmatematycznej terminologii. Ba – on nawet nie starał się przyjmować modnej wówczas obiektywizującej, „naukowej postawy” wobec zjawisk, którymi się zajmował. Jego filozofia jest dalece subiektywna – formułowana z punktu widzenia niezależnej jednostki – mówiącej to, co czuje – bez klasycznego, logicznego dowodzenia i zachowania tradycyjnej ciągłości wypowiedzi. Indywidualistyczne, nieskrępowane
To podstawowe terminy filozofii Henriego Bergsona – francuskiego myśliciela – którego działalność przypada na lata największego rozkwitu modernizmu. Podstawowym założeniem jego koncepcji jest istnienie tajemniczej siły życiowej élan vital – utrzymującej świat w wiecznym i niezatrzymywalnym ruchu. Ta siła różni się jednak od Schopenhauerowskiego pędu – nie jest naszym unicestwieniem i największym wrogiem, lecz raczej pozytywnym źródłem energii i motywem naszych działań. Siła ta także jest podstawową zasadą istnienia świata – przejawia się we
