Oświecenie w Polsce
Czym jest publicystyka i czemu akurat w oświeceniu nastąpił jej rozwój? Publicystyką określa się piśmiennictwo poświęcone aktualnym zdarzeniom i problemom, rozmaite traktaty, ulotki, artykuły w pismach, anonimy. Wydarzenia polityczne, takie jak Sejm Wielki, bardzo sprzyjają twórczości tego typu, walka o reformy – tym bardziej. Dodajmy do tego fakt, że w czasie oświecenia rozwinęło się czasopiśmiennictwo – a zatem istnieje prasa i jest gdzie swoje poglądy drukować. Jasne więc, że to
Miniaturyzacja świata przedstawionego – polega na redukcji niektórych elementów utworu, takich jak opis przestrzeni czy prezentacja bohaterów. Często nie wiadomo, gdzie i kiedy rozgrywa się akcja bajki, kim dokładnie są wprowadzone przez autora postacie. Skrótowe ujęcie świata przedstawionego sprzyjało wyeksponowaniu najistotniejszej treści, podkreślało pointę. Alegoryzacja treści. Bajka dzięki posługiwaniu się alegorią jest utworem o dwuplanowej strukturze. Zawiera plan znaczeń dosłownych (zarys sytuacji, fabuła), pod którym mieszczą się ukryte znaczenia, łatwe
Jak możesz podzielić satyry ze względu na sposób kreacji świata przedstawionego? Krótko scharakteryzuj każdy rodzaj i podaj przykłady z twórczości Ignacego Krasickiego. Satyry, których zadaniem jest piętnowanie i ośmieszanie wad ludzkich, obyczajów, charakterów, można podzielić na trzy grupy – ze względu na sposób przedstawienia treści. Pierwsza grupa to bezpośrednia wypowiedź narratora – monolog. Przykładem takiej satyry jest utwór Świat zepsuty. Sam tytuł oddaje stan, w jakim znalazła się ówczesna Rzeczpospolita – upadek obyczajów, brak
Przedstaw Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki jako pierwszą polską powieść nowożytną. Krasicki, pisząc historię Doświadczyńskiego, stworzył dzieło specyficzne zarówno pod względem fabuły, kompozycji i postaci głównego bohatera. Powieść Ignacego Krasickiego ma cechy powieści osiemnastowiecznej: pierwszoosobową, pamiętnikarską narrację – narratorem jest sam bohater utworu, dzięki czemu wydarzenia przez niego opisane zyskują wiarygodność; w tekście jest niewiele dialogów, przeważają opisy i opowiadania – w ten sposób łatwiej przedstawić np. utopijny świat Nipu; myśli bohatera są wplecione w naturalny
Jaką postawę wobec wiary i religii zajął Franciszek Karpiński w „Pieśni porannej” i „Pieśni wieczornej”? Oświecenie bardzo często uchodzi za epokę laicką i antyreligijną. Sporo w tym stereotypie jest prawdy, ale jeszcze więcej uproszczenia. W oświeceniu przeważał deizm, który uznawał istnienie Boga, lecz odrzucał objawienie i kultowe formy wyznaniowe. Powszechnie krytykowano Kościół, ale to nie zlikwidowało religijności ani Kościoła. Wpłynęło to wręcz na odnowienie skostniałych struktur Kościoła. W Polsce w ogóle oświeceniowy ruch umysłowy został zainicjowany przez stan
Są to postacie barwne. Opisane kąśliwie, być może, chwilami z przesadą, ale chyba trafnie. Pozwalają poznać reprezentantów ówczesnego społeczeństwa polskiego, zwłaszcza typy negatywne, przedstawione jednak z humorem. Kobieta modna z satyry Żona modna. Książę biskup ostro piętnuje tu zgubny kosmopolityzm, snobizm i bezmyślne poddawanie się wymogom mody. Pamiętacie tę damę, z którą ożenił się pan Piotr? Koafiura do nieba, krynolina jak dzwon, w ręku piesek maleńki, przystrzyżony wedle francuskiej mody, na policzku muszka… Wokół dworu „z
Palinodia to pozorne odwołanie swoich zarzutów. Krasicki napisał satyrę pt. Palinodia, w której rzekomo odwołuje to, co już w innych satyrach napisał. Znów sporo jest ironii w tych niby-przeprosinach i panoramie świetnego świata niepotrzebującego krytyki. Warto zapamiętać pierwsze wersy Palinodii, bowiem często są cytowane (mogą się pojawić również na maturze): Na co pisać satyry? Choć się złe zbyt wzniosło, Przestańmy. Świat poprawiać – zuchwałe rzemiosło… Portrety szlacheckie z Palinodii Piotr – zamożny, pięknie odziany, sławny
Tak naprawdę nie ma jednego wzorca człowieka oświecenia typowego dla tej epoki, która sama w sobie jest różnorodna i złożona. Kiedy patrzymy na portrety ludzi XVIII w. – raz patrzą na nas twarze spod upudrowanych peruk, innym razem – oblicza sarmackie, ludzie w kontuszach i stroju polskim. W świetle ideologii epoki, jej racjonalizmu i powrotu do świata rzeczy, wzorcowym modelem powinien być umysł oświecony – taki jak Wolter, jak nasz Krasicki,
Podobnie jak Pijaństwo, ta satyra skonstruowana jest na zasadzie dialogu. Jest to rozmowa między dwoma szlachcicami – znajomymi, którzy spotkali się przypadkowo. Jeden z nich, pan Piotr, właśnie się ożenił z ładną i dość bogatą kobietą. Nie jest jednak zadowolony z tego małżeństwa i z kwaśną miną przyjmuje gratulacje zdziwionego tym zachowaniem kompana. Jego żona to bowiem arcymodna kobieta, bezkrytyczna wielbicielka i naśladowczyni francuskich wzorów. Opisując wybryki damy, Krasicki wspomaga
Zaprezentuj satyrę Ignacego Krasickiego Pijaństwo. Pijaństwo to ciekawa satyra zabawna, a przy tym napisana z typowym dla Krasickiego zjadliwym, ostrym poczuciem humoru. Tematem satyry – jak wskazuje sam tytuł – jest pijaństwo, wada narodowa Polaków. Ta satyra jest dialogiem między dwoma znajomymi, jak się domyślamy z przedstawianych przez nich realiów, szlachcicami-Sarmatami. Jeden z rozmówców opowiada znajomemu o pijatyce, w której uczestniczył i jej fatalnych dla jego samopoczucia skutkach. Ta satyra jest
Dydaktyzm bajek wpisany jest w istotę gatunku. W alegorycznym kostiumie – w formie przypowieści o zwierzętach, rzadziej przedmiotach lub roślinach – przekazuje ukryte, ale nietrudne do odczytania prawdy o ludziach i zasadach, którymi rządzi się świat. Przesłania bajek Krasickiego rzadko bywają optymistyczne (Wół minister), ale w oczach wnikliwego obserwatora rzeczywistość nie przedstawiała się zbyt różowo. Jakie wady zarzucał współczesnym? Motyw prawa powraca w różnych kontekstach. Krasicki pokazuje, że nie dla wszystkich jest ono jednakowe. W utworze Dwa psy
Od początków oświecenia, postulując konieczność rozrachunku z sarmatyzmem, ludzie pióra starali się ukazać możliwość powstania nowego typu społeczeństwa. Dlatego mówili o konieczności ukrócenia anarchii szlacheckiej przez zniesienie przywilejów liberum veto i wolnej elekcji, wzmocnienie władzy królewskiej i stworzenie nowoczesnej armii. Te cztery postulaty, wyrażone mniej lub bardziej bezpośrednio, pojawiają się w bardzo wielu utworach literackich. Najwyraźniej zaś formułowane są w publicystyce politycznej. Publicystyka to dział piśmiennictwa, zajmujący się sprawami aktualnymi, niekoniecznie w formie literackiej. Rozkwit publicystyki to
Oświecenie wobec sarmatyzmu. Za ogromnie ważki powód przeczuwanego upadku Rzeczypospolitej uważano szlachecki sarmatyzm, a ściślej – styl życia ukształtowany pod wpływem ideologii sarmatyzmu. Chodzi oczywiście o egoizm i sobiepaństwo szlachty, jej, ugruntowane w XVII wieku, przekonanie o własnej niezwykłości, wynikające z wiary w mit sarmacki wyróżniający szlachtę polską jako grupę wybraną spośród reszty świata. Przekonanie to stało się podstawą stylu życia, który okazał się dla Rzeczypospolitej bardzo niebezpieczny: szlachcic Sarmata uważał, że ma prawo do szczególnych przywilejów,
Literatura w trosce o losy ojczyzny W środkowej fazie oświecenia, dobie najbardziej intensywnych reform, a także w okresie Sejmu Wielkiego, powstało wiele utworów literackich wspierających dzieło reform. Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki Ignacego Krasickiego (1776 r.) ukazują obraz życia przeciętnego szlachcica, wychowanego w typowym sarmackim dworze, czyli rodzinie hołdującej zacofaniu, przesądom i prostackim rozrywkom, wśród nich, oczywiście, pijaństwu, lekceważącej naukę. Pod wpływem doświadczeń – jego nazwisko jest znaczące! – bohater uświadamia sobie jednak szkodliwość takiego wychowania. Przede wszystkim dzięki
Oświeceniowe idee wspierać miało wiele instytucji publicznych, których powstawanie popierali światli obywatele włącznie z samym królem. Najważniejsze związane są z edukacją. To czas powstania pierwszego, jak byśmy dziś powiedzieli, ministerstwa oświaty – Komisji Edukacji Narodowej. Miała ona zająć się wykorzystaniem olbrzymiego majątku skasowanego zakonu jezuitów dla stworzenia nowatorskiego systemu szkolnictwa, w którym kształcić się będą obywatele nowoczesnego społeczeństwa, zyskując wiedzę o naturze świata. Powszechny dostęp do edukacji zapewnić miały na
Klasycyzm ukształtował się we Francji w połowie XVII w. Europa jeszcze nie pożegnała się z barokiem, a w Polsce pisał Jan Andrzej Morsztyn. Wtedy to na dworze Ludwika XIV, Króla Słońce, pojawili się twórcy, którzy zamiast hołdować barokowej ozdobności, zwrócili się ku antycznemu ładowi, harmonii i elegancji. W filozofii bliski im był racjonalizm i krytyczny stosunek do rzeczywistości. Opowiadali się za tolerancją religijną i światopoglądową, głosili wolnomyślicielstwo. Literaturę obarczyli obowiązkiem dydaktyzmu. Wzorów artystycznych szukali w dziełach starożytnych Greków
Pierwszym ośrodkiem, mecenatem sztuki i architektury będzie dwór króla Stanisława Augusta, a najściślej z nim związany okaże się nurt klasyczny, ale nie tylko. W malarstwie ważne są portrety – np. portrety królewskie pędzla Bacciarellego, również pewne alegorie: np. Portret Stanisława Augusta z klepsydrą. Dzięki portretom znamy oblicza wszystkich ważnych ludzi oświecenia: Krasickiego, Bogusławskiego, Naruszewicza itd. Malowano też sceny historyczne – warto zapamiętać próbę Franciszka Smuglewicza, który chciał namalować cykl – Ilustracji do Historii narodu polskiego
Zacząć należy od rozprawy przypisywanej Stanisławowi Leszczyńskiemu, pt. Głos wolny, wolność ubezpieczający. Utwór był rozprawą nawołującą do reform społecznych i politycznych (np. zamiany pańszczyzny na czynsz). Działania następne to: publicystyka Stanisława Konarskiego i jego Collegium Nobilium, założenie Szkoły Rycerskiej, rozwój prasy (Monitor, Gazeta Narodowa i Obca), działalność Kuźnicy Kołłątajowskiej, obiady czwartkowe, powstanie Teatru Narodowego, powstanie Komisji Edukacji Narodowej i Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych piśmiennictwo Stanisława Staszica: Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego i Przestrogi dla Polski
Stanisław Konarski Działał we wczesnej fazie oświecenia, jeszcze w czasach saskich i możemy nazwać go pierwszym oświeceniowym reformatorem szkolnictwa. Był pijarem, wiele studiował za granicą, pragnął zreformować polskie prawo i oświatę. Wiele zrobił w tym kierunku: w dziedzinie praw opracował Volumina legum (zbiór praw polskich), w dziedzinie oświaty – zakłada nowoczesną szkołę Collegium Nobilium – wzór szkół rycerskich. Szkoła siedemnastowieczna: wykładowy język – łacina scholastyka i religia jako przedmioty wiodące upośledzenie nauk ścisłych pamięciowy model przyswajania wiedzy
Można by stwierdzić, że były to gatunki użytkowe, takie, w których łatwo było pouczać publiczność, ukazać i ośmieszyć wady społeczne, postulować reformy – zwłaszcza w klasycznym nurcie literatury. Modna była w tej epoce satyra – dowodem twórczość Adama Naruszewicza i Ignacego Krasickiego, który rozpropagował także bajki. Nośna ideowo jest komedia polityczna (Julian Ursyn Niemcewicz Powrót posła) i komedia obyczajowa (Franciszek Zabłocki Fircyk w zalotach). Ignacy Krasicki wskrzesił poemat heroikomiczny (Monachomachia) i napisał pierwszą powieść nowożytną – (Mikołaja
