Oświecenie w Polsce
Dlaczego Ignacy Krasicki, sam piastujący wysoki urząd kościelny, krytykował zakonników? Związane to było z reformą szkolnictwa i powstawaniem Komisji Edukacji Narodowej. Krasicki to gorący zwolennik reformy oświaty, a przecież ówczesne szkolnictwo związane było z zakonami. Jezuici i pijarzy właśnie reformowali swoje szkoły, istniało już Collegium Nobilium Konarskiego, lecz większość klasztorów pozostawała w starym, sarmackim stanie ducha. A tu przecież trafiała młodzież szlachecka. Stąd też krytykowane ideały oświeceniowe – i dlatego książę biskup wystąpił przeciw zakonom żebraczym. Oczywiście –
Udowodnij, że Monachomachia Ignacego Krasickiego jest poematem heroikomicznym. Dowód naczelny to zasada kompozycji: zderzenie komicznej treści z formą i stylem poematu heroicznego. Treść – wojna mnichów, która wybuchła między zakonami dominikanów i karmelitów, „w mieście, którego nazwiska nie powiem”. Mnisi walczą za pomocą sandałów, pasów, talerzy i szklanek wśród wielkiej wrzawy i rumoru. Godzi zwaśnionych dopiero puchar, co mógł pomieścić wiele trunku, na widok którego wszyscy walczący zakrzyknęli: „zgoda”. Forma wojnę mnichów opisuje poeta stylem
Myszeida to poemat heroikomiczny odwołujący się do legendy o królu Popielu. W utworze współistnieje obok siebie świat ludzki i zwierzęcy, w Kruszwicy rozegra się wielka wojna pomiędzy myszami (z królem Gryzomirem) a kotami (z Mruczysławem na czele). Wszystko przez ludzi. Popiel i jego córka Duchna najpierw hołubili myszki, a potem swe łaski przenieśli na kotki, a myszy wygnano. W dodatku w bitwie poległ ulubieniec Duchny: kotek Filuś, księżniczka zażądała więc zemsty. Finał zna każde polskie dziecko: w końcu wygrały myszy i zeżarły Popiela!
Istota gatunku, jakim jest poemat heroikomiczny, wynika z samej nazwy, jest to poemat „hero – i – komiczny”, czyli takie literackie małżeństwo poematu heroicznego (eposu) i komicznego (o błahej tematyce). Cały sens tego typu utworu opiera się na sprzeczności między patetycznym, wzniosłym stylem narracji, charakterystycznym dla eposu opiewającego wzniosłe czyny, a błahą, komiczną treścią. Inaczej mówiąc, są to „wielkim głosem opisane sprawy komiczne”. Ignacy Krasicki napisał trzy poematy heroikomiczne: Myszeida (wojna kotów z myszami: bohaterski
Omów satyrę Do króla. Jakiego zabiegu użył tu poeta? Satyra Do króla jest satyrą ciekawie skomponowaną. W pierwszej chwili wydaje się, że jest naganą skierowaną do króla Stanisława Augusta. Przyjrzyjmy się jednak, kto ją wypowiada i jakich argumentów używa. Mówi typowy szlachcic – reprezentant antystanisławowskiej orientacji wśród ówczesnego społeczeństwa. Zarzuca królowi, że: pochodzi ze szlachty, a nie z królewskiego, dziedzicznego (choćby obcego) rodu, jest zbyt młody do piastowania urzędu, jest zbyt łagodny, a powinien być okrutny,
Barwne. Opisane kąśliwie, być może chwilami z przesadą, ale trafnie. Pozwalają poznać reprezentantów ówczesnego społeczeństwa polskiego, zwłaszcza typy negatywne, przedstawione jednak z humorem. Kobieta – to „żona modna”. Książę biskup ostro piętnuje tu zgubny kosmopolityzm, snobizm i bezmyślne poddawanie się wymogom mody (Żona modna). Pamiętacie tę damę, z którą ożenił się pan Piotr? Koafiura do nieba, krynolina jak dzwon, w ręku piesek maleńki, przystrzyżony wedle francuskiej mody, na policzku muszka… Wokół dworu
Był to twórca wszechstronny, który walczył piórem o reformy w kraju, o moralność społeczną, wreszcie nie tylko działalnością literacką, lecz także pozycją swojego stanowiska oraz aktywnością w życiu publicznym dał wyraz patriotyzmowi i trosce o kraj. Był wszak książę biskup warmiński – współpracownik króla Stanisława Augusta Poniatowskiego – współzałożycielem Monitora, autorem bajek, satyr, pierwszej nowożytnej powieści, poematów heroikomicznych. Można go nawet nazwać osobowością renesansową. Kilka słów o życiu i osobowości Ignacego Krasickiego Nie chciał zbytnio mieszać się
Przykładem gatunku tego typu jest Fircyk w zalotach Franciszka Zabłockiego. Rzecz dzieje się na sarmackiej prowincji, a ostrze satyry uderza w obyczaje w owym dworku panujące. Ośrodkiem akcji jest schematyczny chwyt: „etatowy” łowca posagów, zupełnie zrujnowany, trochę bałamutny młodzieniec planuje intrygę: usiłuje zdobyć młodą wdówkę. Początkowo absolutnie interesowny, napotykając opór, zdawało się łatwego łupu, zaczyna odczuwać prawdziwe uczucie, wreszcie gorącą miłość. Finał – nie Fircyk łapie w sidła posag, lecz cnota łowi w sidła Fircyka! Pouczenie
Oświecenie to doba prób podniesienia poziomu oświaty w Polsce, czasy owe znamionował szereg działań ludzi światłych, którzy widzieli, że niedouczonemu, zaniedbanemu w czasach baroku społeczeństwu konieczna jest nauka – w nowoczesnej formie. Niektóre osiągnięcia w tej dziedzinie stały się wydarzeniem w skali Europy – np. Komisja Edukacji Narodowej. Zbierzmy kolejne głosy w tej sprawie: Pierwszy wielki reformator oświaty to Stanisław Konarski, pijar, który poznał francuski model szkolnictwa. W 1740 r. założył Collegium Nobilium – szkołę dla
Wśród wydarzeń kulturalnych doby oświecenia możemy wymienić także powstanie w 1765 roku Teatru Narodowego w Warszawie. Powstał z inicjatywy króla jako pierwszy stały, publiczny teatr – w ten sposób zapoczątkował działalność sceny narodowej. „Dla teatrum” tworzyły najlepsze pióra epoki Franciszek Bohomolec, Julian Ursyn Niemcewicz, Franciszek Zabłocki. Ulubionym gatunkiem ściągającym liczną widownię były komedie, które realizowały hasło: „bawiąc – uczyć!”. Najważniejszą osobą teatru, dbającą o jego prawidłowe funkcjonowanie i upowszechnianie, był jego długoletni dyrektor Wojciech Bogusławski. Zobacz:
Czasy obfitujące w wydarzenia polityczne, próby reform i powoływania nowych instytucji. Efekt: oświecenie zaobfitowało bogatą publicystyką i… rozwojem prasy. Rozwój prasy w oświeceniu Wśród pism wydawanych wtedy należy wymienić: Monitor – powstały w 1765 roku na wzór angielskiego pisma Spectator. Przez dwadzieścia lat jego redaktorem był Franciszek Bohomolec. Monitor wychodził dwa razy w tygodniu, był główną trybuną propagowania reform, upowszechniał nowe formy publicystyczne: esej i felieton. Pisali w Monitorze: Krasicki, Bohomolec, Konarski, Naruszewicz – czyli największe
Jaka była Rzeczpospolita XVIII wieku? Nadal szlachecka, wciąż pod silnym wpływem dumnej magnaterii, w cieniu zaś trzymająca mieszczan i chłopów, ale wiek XVIII w historii Polski to wiek wielkich zmian i prób reformy kraju. Należy wyróżnić rok 1764 – kiedy to królem został Stanisław August Poniatowski. Ta data stanowi granicę pomiędzy dawniejszą kulturą staropolską a nową formacją kulturalną, której ośrodkiem stał się dwór królewski. Stanisław August Poniatowski – to za jego rządów kraj zniknął z mapy
Czym charakteryzuje się polski sentymentalizm? Sentymentalizm to drugi główny, obok klasycyzmu, prąd literacki w polskim oświeceniu. Jest to typ poezji lirycznej kładącej nacisk na przeżycia osobiste człowieka – miłosne i erotyczne, religijne, a czasem patriotyczne – źródło wszystkich jego działań. Inne mają być według sentymentalistów źródła twórczości literackiej – są nimi przeżycia wewnętrzne człowieka. Inny cel – poezja powinna wzruszać czytelnika przeżyciami bohaterów wywodzących się spośród prostych ludzi, moda na pasterki i pasterzy, którzy
Karpiński przedstawiciel sentymentalizmu Franciszek Karpiński zyskał sobie miano poety serca – na kartach polskiej literatury rzeczywiście jako czołowy twórca liryki nurtu sentymentalnego. Teoretyczne założenia nurtu wyłożył poeta w rozprawie O wymowie w prozie albo w wierszu. Wiersze swoje ujął w tomik Zabawki wierszami przykłady obyczajne. Zajmował się również przekładami, a wśród jego autorstwa są tak popularne pieśni jak: Pieśń poranna (Kiedy ranne wstają zorze…), Pieśń wieczorna (Wszystkie nasze dzienne sprawy…) oraz kolęda Bóg się rodzi. Warto
Aby odpowiedzieć na to pytanie, najlepiej dokonać przeglądu słynnych jego bajek i zestawić proponowane w nich morały: Szczur i kot – napiętnowanie pychy i zarozumialstwa, Ptaszki w klatce – tęsknota za wolnością, Filozof – „jak trwoga to do Boga” – chwiejność poglądów człowieka, Jagnię i wilcy – prawo siły zwycięża, słabego nic nie chroni, Dewotka – fałsz źle pojętej wiary, Malarze – opłacalność obłudy i pochlebstwa, a nie prawdy i szczerości. A zatem: obłuda, kłamstwo, czcze pochlebstwo, skąpstwo, dewocja
Do pisarzy doby Sejmu Wielkiego, głoszących konieczność reform, zaliczamy twórców ówczesnej publicystyki, czyli: Stanisława Staszica, Hugona Kołłątaja, Franciszka Salezego Jezierskiego. Stanisław Staszic napisał: Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego i Przestrogi dla Polski. Podjął w swoich dziełach szereg istotnych problemów: kwestię wychowania, obieralności królów, pojęcie narodu, demokracji, wolności itp. Oto reformy, jakie propagował: konieczność edukacji obywateli (przywołuje tu słynne zdanie Zamoyskiego: „Takie będą Rzeczypospolite, jakie ich młodzieży chowanie”), równość obywateli wobec prawa, zniesienie liberum
Przede wszystkim Dionizego Kniaźnina, ze względu na jego wiersze – miniatury, ulotne, rokokowe erotyki. Kniaźnin związany był z Czartoryskimi, a pamiętamy, że o ile dwór królewski oznaczał klasycyzm, o tyle Puławy Czartoryskich były bastionem uczuć: sentymentalizmu i rokoka. Z pewnością osobą nadającą ton całemu środowisku była księżna Izabela Czartoryska, która potrafiła łączyć zachodnie ideały z narodową tradycją. Projektowała ogrody w stylu angielskim, czytano tu Pieśni Osjana i Nową Heloizę. I tu właśnie, w Puławach, zamieszkał poeta Kniaźnin i pozostał w nich prawie do
Bajka to krótki dydaktyczny utwór, mający fabułkę, zwykle wierszowany i – co najważniejsze – zawierający praktyczne pouczenie, sąd moralny, pointę, która wynika z przytoczenia przykładu, sytuacji ilustrującej myśl. Bajki dzielą się na: Bajki narracyjne – mogą mieć dłuższą formę, rozbudowaną narrację, nakreślone cechy postaci – jak sama nazwa wskazuje, w tych bajkach ważną rolę odgrywa opowiadanie, co się wydarzyło. i epigramatyczne. Bajki epigramatyczne – ich istotą jest trafna pointa, refleksja o świecie, bajki zaś mają
Oświecenie polskie można podzielić na trzy okresy: Do roku 1764 – czasy władania Sasów: Augusta II i Augusta III Mocnego, w tym wojna sukcesyjna (o panowanie Stanisława Leszczyńskiego). Czasy saskie uważane są za ostatnią fazę baroku – trudne historycznie, prowadzące do osłabienia kraju, upadku kultury i kryzysów politycznych. W tej fazie działał Stanisław Konarski – pierwszy reformator oświaty. 1764 -1795 – od elekcji do abdykacji Stanisława Augusta Poniatowskiego. Faza największych reform, rozkwitu kultury, prób
Ignacy Krasicki w satyrze Świat zepsuty zestawia kontrastowo stare i nowe czasy. Stare jawią się jako wzór cnót, czasy prawych ojców. Nowe znów doskonale, mocno zdefiniowane: ,,zdrożne obyczaje, krnąbrność, nierząd, rozpusta, zbytki gubią kraje”. W pouczeniach odwołuje się do historii, oto Rzym zgubiły nie najazdy wrogów, lecz „zbrodnie, klęsk poprzedniki i upadków posły”. I znów wiek XVIII to wiek upadku moralnego, odejścia od religii, odejścia od natury – po prostu świat zepsuty? Cóż go
