Modernizm
18 stycznia 1940 roku w okupowanej przez hitlerowców Warszawie znaleziono na ulicy bezdomnego nędzarza umarł nie odzyskawszy przytomności […] Czy uwierzycie, że owym bezdomnym żebrakiem, o którym tak niepoetycko pisze w swoim wierszu Tadeusz Różewicz był Kazimierz Przerwa-Tetmajer – niezwykle popularny w epoce modernizmu bard pokolenia dekadentów, bywalec galicyjskich salonów, obiekt uwielbienia wielu dam z towarzystwa? Jeden z kronikarzy barwnego życia cyganerii krakowskiej, Adam Grzymała-Siedlecki tak oto wspomina Tetmajera w
Pamiętaj! – Staffa zwykło się nazywać poetą trzech pokoleń, gdyż w czasie swojego 79-letniego życia ogarnął Młodą Polskę, dwudziestolecie międzywojenne i współczesność (czasy powojenne). W tradycji polskiej poezji pozostał poetą klasykiem – jednym z najważniejszych XX wieku. I. Debiutował w epoce Młodej Polski (w 1901 r.) – i w tym okresie można w jego twórczości wyróżnić następujące prądy: Nietzscheanizm – tom Sny o potędze, aprobata filozofii Nietzschego, siły jednostki. Wyrazem
Chłopi – wielka epopeja Reymonta, dzięki której pisarz został uhonorowany literacką Nagrodą Nobla. Na pierwszym planie rozgrywają się dzieje rodziny Borynów i wsi polskiej – Lipiec. Chłopi Władysława Reymonta Fabułę dzieła można uporządkować, ujmując ją w trzech warstwach: Dzieje społeczności wiejskiej – w tym głównych bohaterów Rzecz dzieje się we wsi Lipce, bez konkretnego określenia czasu historycznego, choć pewne ślady wskazują na okres 20 lat po powstaniu styczniowym. Głównym bohaterem powieści są chłopi
Za początek modernizmu w Europie przyjmuje się wydanie Kwiatów zła Baudelaire’a w 1857 roku we Francji. Zbiór poezji wywołał wielki skandal, zarówno literacki, jak i obyczajowy. Baudelaire zaprzeczył w nim obowiązującym normom artystycznym i moralnym. Ukazywał najtrudniejsze problemy egzystencji, jej absurd i brzydotę, pokazując ludzkie życie przez pryzmat katastrofy, do której, zdaniem autora, ludzkość nieustannie zmierza. A wszystko to uczynił, posługując się dodatkowo ekspresyjnymi sformułowaniami i obrazami, na które publiczność
Epoka – właściwie trzy epoki. Debiutuje w Młodej Polsce, tworzy w dwudziestoleciu międzywojennym i długo po wojnie. Miejsce – Lwów – miasto dzieciństwa i studiów, Warszawa. Nurty W Młodej Polsce dekadentyzm i nietzscheanizm. Deszcz jesienny to sztandarowy przykład poetyki i myśli dekadenckiej – Kowal – filozofii silnej jednostki, woli mocy, siły człowieka. W międzywojniu – poezja codzienności, początek klasycyzmu. Współczesność – klasycyzm. Miejsce w polskiej literaturze Zwany poeta trzech pokoleń,
Młodopolskie metody twórcze i prądy artystyczne Literatura polska przełomu wieków wykazuje bardzo bliskie związki z ówczesną literaturą europejską. Młoda Polska to epoka, która nie następuje u nas wiele później niż jej europejski odpowiednik. Jednocześnie zaś układ podstawowych nurtów artystycznych i literackich w polskiej sztuce tego okresu jest dokładnym odzwierciedleniem takiego układu w Europie. Jednym słowem – nurty literackie Młodej Polski miały ten sam charakter co nurty europejskiego modernizmu. Symbolizm Jego światowe pierwowzory odnajdujemy w poezji Baudelaire’a, Verlaine’a,
Sytuacja artysty, rola poezji Utwory Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Evviva l’arte Artysta może cierpieć nędzę i głód, ale jest istotą nieporównywalnie bardziej wartościową niż zwykli ludzie. Jest świadomy własnej wielkości i talentu. Sztuka jest ucieczką od beznadziejności życia. Jan Kasprowicz, Krzak dzikiej róży… Artysta jest istotą wyjątkową, lecz słabą, wątłą, delikatną, nieprzystosowaną do życia w trudnych warunkach – jak krzak dzikiej róży w górach. Wacław Berent, Próchno Artyści to ludzie wielcy, lecz
Ostatnie dziesięciolecie XIX wieku to w Polsce czas współtrwania dwu epok historycznoliterackich i historycznokulturowych: przeżywającego schyłek swego rozkwitu pozytywizmu i rodzącej się Młodej Polski. W roku 1890 ukazuje się w wydaniu książkowym największe dzieło polskiego pozytywizmu – Lalka Bolesława Prusa. Z kolei już następny, 1891 rok, to data wydania pierwszej serii Poezji Kazimierza Przerwy-Tetmajera – pierwszego całkowicie młodopolskiego tomu poetyckiego. W związku z tym lata dziewięćdziesiąte XIX wieku to nad Wisłą czas walki literackiej. Rozwijający swój program –
Młoda Polska to – po długim okresie pozytywistycznej niechęci do poezji – epoka wielkiego do niej powrotu. W pozytywistycznej teorii literatury nie było miejsca na sentymenty, a przeciwko poezji mniej lub bardziej zdecydowanie wypowiadali się wszyscy ówcześni wielcy. Po prostu w myśl koncepcji organistycznych i utylitarystycznych literatura miała służyć przede wszystkim kształtowaniu społeczeństwa – wyrażać społeczne tezy i rzeczowo opisywać świat. Do tego zaś najlepiej nadaje się proza. Taka koncepcja literatury nie mogła odpowiadać wszystkim.
Młoda Polska to – po długim okresie pozytywistycznej niechęci do poezji – epoka wielkiego do niej powrotu. Początki modernizmu w Polsce wiązały się nie tylko z nowymi wyborami artystycznymi i konfliktami światopoglądowymi, lecz także społecznymi. Moderniści opowiadali się za poezją niezaangażowaną społecznie – za sztuką dla sztuki, kultem piękna i duchowości. Pozytywistyczny entuzjazm dla postępu i społeczno-biologicznej ewolucji pozostawał natomiast w sprzeczności z dekadencką postawą młodopolan przekonanych o wielkim kryzysie
Autor: Jan Kasprowicz Tytuł: Krzak dzikiej róży w ciemnych smreczynach – sonet I Rok publikacji: 1898 Cechy wiersza: stroficzny, ujęty w formę sonetu włoskiego, stąd klasyczna, zdyscyplinowana konstrukcja zgodna z regułami gatunku: dwie pierwsze strofy czterowersowe, dwie ostatnie trzywersowe i charakterystyczny dla sonetu regularny układ rymów okalających ( abba) wychodzących poza obręb strofy w ostatnich dwóch zwrotkach burzy/róży i parzystych ( cc ) zadumany/ściany. Typ liryki: opisowa, sytuacyjna (kreacja krajobrazu)
Obce mu były skandale i prowokacje, bliska literatura. W jej historii zapisał się jako jeden z największych polskich symbolistów. „Był całkiem nieprawdopodobnym zjawiskiem wśród całej tej kipiącej, wzgardliwej, szydzącej, dokuczliwej zgrai płytkich, wystrojonych i wymuskanych paniczyków […] Nawet jego autocharakterystyka pisana w 1899 roku, dosłownie tego samego miesiąca – maja, co własny życiorys spisany przez Przybyszewskiego, okazała się niezwykła przez swój kontrast. Kasprowicz – rzeczowy, skrótowy, prosty, szorstki. Przybyszewski – kokieteryjny, minoderyjny, rozgadany
Jan Kasprowicz tworzył przez parędziesiąt lat, zmieniając style i poetyki. W historii literatury przyjęło się więc dzielenie jego twórczości na trzy okresy. Okres pierwszy, tzw. społeczny W tym okresie poeta jest rzecznikiem skrzywdzonych i poniżonych. Sam pochodził z biednej rodziny chłopskiej i doświadczenia głodu czy poniżenia nie były mu obce. Tematem cyklu sonetów Z chałupy i obrazków Z chłopskiego zagonu są nędza i pełen cierpienia żywot chłopów. Cechy tekstów z tego okresu: doskonale uchwycone widoki rodzinnych Kujaw; migawkowo ukazane postacie
Dramat był drugim oprócz liryki uprzywilejowanym w Młodej Polsce rodzajem literackim. Nie da się jednak ukryć, że przemiany polskiego teatru przez czas jakiś były opóźnione w stosunku do zmian zachodzących w Europie Zachodniej, czyli Wielkiej Reformy Teatru. W teatrach dużych miast wciąż przeważał styl gry deklamacyjnej, koturnowej. Z kolei na prowincji – styl jarmarczny, krzykliwy. Obydwa w nie najlepszym guście. Ten stan rzeczy zaczął się zmieniać na przełomie wieków. Kontakty z zagranicą stały się wtedy normą –
Powstanie Wesela związane jest z rzeczywistym weselem Lucjana Rydla z chłopką Jadwigą Mikołajczykówną, które miało miejsce w podkrakowskich Bronowicach 20 listopada 1900 r. Na tym weselu był także Wyspiański, który podczas całej zabawy bacznie obserwował gości i słuchał ich rozmów. Dramat powstawał od końca listopada 1900 r. do marca 1901 r. Można więc powiedzieć, że Wyspiański spisywał wrażenia na gorąco. Weselnicy Chłopi Uznają intelektualną wyższość inteligencji. Oczekują od inteligencji kierownictwa i opieki (Wernyhora powierza złoty róg Gospodarzowi). Żywo
Nad powieścią Chłopi Reymont pracował od roku 1899 do 1908. W latach 1902-1909 ukazywała się w odcinkach w Tygodniku Ilustrowanym. To prawdziwe arcydzieło, za które w 1924 r. pisarz otrzymał literacką Nagrodę Nobla. Na tle czterech pór roku Reymont przedstawił życie podłowickiej wsi w całej jego rozmaitości. W ramach jednego roku zamknął wszystko, co stanowi treść życia chłopów: pracę na roli i w obejściu, praktyki religijne, wesela, pogrzeby, wieczornice, zabawy w karczmie. W szeroką panoramę społeczno-obyczajową pisarz wplótł wątki
Dominujące nurty młodopolskiej prozy to naturalizm i tak zwany otwarty realizm. Otwarty, czyli taki, który nie ogranicza się do klasycznych zaleceń poetyki realistycznej, lecz pozwala także na umieszczanie w utworze elementów całkowicie z tą klasyczną poetyką niezgodnych. Nadal główny nurt opowieści utrzymany jest w konwencji realistycznej, ale może być uzupełniany fragmentami symbolicznymi, jak wizje, obrazy, i impresjonistycznymi oraz ekspresjonistycznymi, na przykład opisami. Nadal też trwa, zapoczątkowana jeszcze w dojrzałym realizmie, wielka literacka przemiana w zakresie narracji. Tradycyjny
Dzięki powieści Ludzie bezdomni Żeromski zyskał powszechną sławę – awansując w świadomości odbiorców do roli pisarza, który jest „społecznym sumieniem narodu”. Ukazała się ona w roku 1900 – i spotkała z dobrym na ogół przyjęciem, choć niektórzy krytycy nie zrozumieli formalnego nowatorstwa Żeromskiego i zarzucali mu… niestaranność w konstruowaniu utworu. Nie należy się temu jednak dziwić. Ludzie bezdomni to powieść na owe czasy bardzo nowoczesna, eksperymentalna. Na czym polegało nowatorstwo Żeromskiego? Kompozycja utworu jest luźna, epizody
O ile w pozytywizmie poezja została zepchnięta na margines życia literackiego, a jej twórcy spotykali się z niechęcią krytyków i elity odbiorców, o tyle Młodą Polskę śmiało można nazwać epoką poezji. Według koncepcji utylitarystycznych pozytywizmu literatura miała przede wszystkim kształtować społeczeństwo, teksty miały nieść społecznie użyteczne przesłanie. Do tych zadań najlepiej nadawała się proza – ona więc królowała w poprzedniej epoce. Wraz z początkiem Młodej Polski w utworach literackich pojawiły
Stanisław Przybyszewski (1868-1927) Człowiek legenda – uosobienie stylu bycia cyganerii. Urodził się w wielkopolskiej wsi. Po ukończeniu gimnazjum wyjechał do Berlina na studia medyczne. Studiów nie skończył; uważał chyba tylko na zajęciach z psychiatrii. Poświęcił się za to twórczości literackiej, początkowo niemieckojęzycznej. Bardzo szybko zyskał wielką sławę, stając się postacią kultową w kręgach europejskich dekadentów. Sam także włączył się w berlińskie życie artystyczne. Wraz z Augustem Strindbergiem, Edvardem Munchem i
