EPOKI LITERACKIE
Troska o losy ojczyzny w polskim oświeceniu To najważniejsza wartość literatury i myśli oświeceniowej. Nic dziwnego – historia tego stulecia także zdominowana jest wysiłkiem reformatorskim patriotów. Przecież to czasy Sejmu Wielkiego i Konstytucji 3 maja. To czasy powstania pod wodzą Kościuszki – pierwszego wielkiego buntu przeciw zaborcom. Niestety – to także kres wolności kraju. A jednak, mimo że działania patriotyczne nie przyniosły zwycięstwa, koniecznie trzeba je znać. . Pisarze polityczni i ich postulaty Stanisław Konarski duchowny
Wolter Był synem paryskiego urzędnika naprawdę nazywał się François Marie Arouet. Przybrał pseudonim Wolter, utrzymywał, iż jest nieprawym synem pewnego księdza – czy to aby uatrakcyjnić swą biografię, czy też aby wyjaśnić patronat, który nad edukacją młodzieńca sprawował ów duchowny. Wolter był człowiekiem błyskotliwym i inteligentnym, o niezależnych poglądach, których zażarcie bronił. Był więźniem Bastylii (za przekonania), faworytem monarchów: przyjacielem pruskiego Fryderyka Wielkiego. Autorytetem doby oświecenia, ważną postacią, od jego nazwiska wywiedziono
Książę, biskup warmiński – jest niewątpliwie polskim przykładem umysłu oświeconego, twórcy utalentowanego i wykształconego, obdarzonego wyrafinowanym smakiem i intelektem. Zwano go księciem poetów, był faworytem króla (a właściwie królów, bo po rozbiorach chętnie goszczono go na dworze Fryderyka Wielkiego). Urodził się w Dubiecku nad Sanem, miał czterech braci (wszyscy prócz jednego wybrali stan duchowny). Ignacy w trzydziestym szóstym roku życia został biskupem warmińskim, bywalcem dworu i ważną postacią w Rzeczypospolitej. Był autorytetem, ale nigdy nie dorobił
Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki – Ignacy Krasicki Gatunek – pierwsza polska powieść nowożytna. Powieść o dojrzewaniu – podejmuje temat edukacji, ale i dojrzewania do poglądów, postawy życiowej. Element utopii – w wersji Krasickiego – Nipu. Satyra na społeczeństwo polskie i sposób wychowania młodzieży. Postulat życia w zgodzie z naturą. Napisana jest w pierwszej osobie. To jakby autobiografia niejakiego Doświadczyńskiego – szlachcica, który opowiada o swojej młodości, nauce, wojażach po Europie, wreszcie powrocie do kraju. Chowano go raczej z dala od
Powieść – co to za gatunek? Powieść – to gatunek należący do epiki, prozatorski, obszerny, prezentujący świat i zdarzenia dotyczące bohaterów. Cechą powieści jest obecność narratora i świata przedstawionego. W świecie powieści rozgrywa się fabuła, określone są czas i przestrzeń, wyznaczeni bohaterowie główni i poboczni. Powieść może opowiadać o zwykłych ludziach i zdarzeniach prawdopodobnych, ale także o fantastycznych lub wyobrażonych. Jak to było Powieść kształtuje się jako nowożytny i popularny
Wyspa Robinsona Cruzoe Robinson trafił tu na skutek katastrofy statku, którym podróżował. Jest rozbitkiem skazanym na samotność na bezludnej wyspie. Spędzi tu niemal 29 lat! Początkowo zupełnie sam, później z Piętaszkiem, organizuje na wyspie życie, tworzy swoistą dwuosobową społeczność. Przez lata odczytywano jego losy jako obraz ludzkiej siły i zaradności, powstała powieść o przetrwaniu, o tym, jak człowiek może pokonać przeciwności losu i własną samotność. Daniel Defoe napisał klasyczną powieść przygodową – ale podjął też
Pierwsza polska powieść nowożytna dotyczy dziejów szlachcica – Mikołaja Doświadczyńskiego. Opowiada ją w pierwszej osobie sam bohater. Należy do postaci dojrzewających – szukających sensu życia, dokonuje się w nim przemiana. Powieść jest też satyrą na szlacheckie wady, wychowanie młodego pokolenia. Można uporządkować następujące etapy dziejów bohatera: Szlacheckie wychowanie Zwróć uwagę na ciemnotę i system, w jakim edukowano szlacheckie dzieci. Krasicki wydrwiwa je i poddaje krytyce. „Urodziłem się w domu uczciwym,
Czas trwania epoki 1890-1918 Rok 1890 – przyjmuje się za początek Młodej Polski ze względu na debiuty poetów młodopolskich. Kres epoki to rok 1918 – data umotywowana historycznie – koniec I wojny światowej, odzyskanie niepodległości, początek dwudziestolecia międzywojennego. Uwaga – modernizm nie oznacza kresu pozytywizmu. Obie epoki w latach 90. funkcjonowały równolegle, a nawet właśnie w tych czasach powstawały największe dzieła pozytywistyczne. Obraz epoki Przełom wieków XIX i XX. Były
Etapy twórczości Jana Kasprowicza I okres twórczości To etap, w którym Jan Kasprowicz jawi się jako „rzecznik skrzywdzonych i poniżonych”. W tym pierwszym okresie tworzenia dominują w jego poezji tematy społeczne: biedy wsi i nędznego życia chłopa. Wynika to zapewne z faktu, iż sam Kasprowicz pochodził z biednej rodziny chłopskiej, z Kujaw. Na wzór Marii Konopnickiej ukazuje w poezji biedę ludu. Zapamiętać warto wiersz W chałupie i cykl sonetów Z chałupy. W tym okresie Kasprowicz stawiał poezji społecznikowski cel: ukazać nędzę ludu, jego
Sztuka europejska Dzieckiem tej epoki w dziedzinie sztuki jest niewątpliwie impresjonizm. Dodajmy: dzieckiem genialnym i ukochanym, i tym, które zrobiło wielką karierę. Początek, czyli rok 1872, gdy Monet wystawił swój słynny obraz Impresja, wschód słońca – wcale tego nie wróżył. „Impresja” – zadrwili z pogardą konserwatywni malarze, o których dziś cicho. „Impresjoniści” – ironicznie nazwali nowatorskich twórców, myśląc „patałachy” o malarzach takich, jak Monet, Manet, Cézanne… Spróbujcie dziś kupić obraz któregoś „patałacha”. Édouard Manet, Śniadanie na
Filozofowie epoki Arthur Schopenhauer (Schopenhaueryzm) Filozofia pesymistyczna; zgodna z duchem epoki. Życie jest pasmem cierpień, dąży do katastrofy, tymczasem człowiek marzy o szczęściu – i wciąż spotyka go rozczarowanie. Ukojenie dają tylko: sztuka, natura, nirwana (niebyt) – motyw filozofii buddyjskiej. Dzieło: Świat jako wola i wyobrażenie Friedrich Nietzsche (Nietzscheanizm) Filozofia buntu przeciw zastanym wartościom, przeciw przeciętności i słabości człowieka. Nietzsche głosi wolę mocy oraz kult nadczłowieka – silnej jednostki, pełnej energii, uprawnionej do władzy nad
Najważniejsi poeci Artur Rimbaud Rimbaud jest poetą zbuntowanym: przeciw rodzinie, małżeństwu, cesarstwu i wszelkim podobnym formom życia społecznego. Skandaliczna biografia, poszukiwanie prawdy przez stany narkotyczne nie powinny przesłonić osiągnięć poetyckich Rimbauda. Utwory: zbiory prozy poetyckiej Sezon w piekle, Iluminacje, Statek pijany, Samogłoski i inne wiersze. Znany wiersz Statek pijany jest poematem o pragnieniu wolności, takim właśnie, jakie wyzwala w człowieku bezkresne morze w przeciwieństwie do kałuży na rodzinnym podwórku. Samogłoski to sonet świetnie obrazujący zabieg synestezji:
Punktem odniesień do rozwoju powieści była powieść realistyczna. Młoda Polska przyniosła tak liczne przemiany i przekształcenia tego gatunku, że powstało coś nowego – powieść młodopolska, a jej wielkim twórcą i propagatorem pozostał w naszej literaturze Stefan Żeromski. Innowacje kompozycyjne powieści młodopolskiej Tendencja odejścia od narratora wszechwiedzącego w kierunku narracji subiektywnej, opisu świata z punktu widzenia narratora, przez pryzmat jego spojrzenia. Częste wykorzystanie w narracji mowy pozornie zależnej. Styl wypowiedzi zbliża się do naturalnego sposobu wypowiedzi, np. pamiętnikarskiego
Jeśli będziesz pisać o wierszach Tetmajera W poezji Tetmajera szukaj dekadentyzmu – zwłaszcza w pierwszym okresie swej twórczości poeta często tworzył liryki przepojone dekadenckim światopoglądem. Sprawdź, którego ze sztandarowych postulatów epoki dotyczy utwór: czy postrzegania świata i człowieka w myśl nastroju dekadenckich, czy nirwany, czy sztuki, czy piękna natury? Jeśli piękno, to Tatr – nie zdziw się, jeśli wiersz pejzażowy będzie sławił urodę gór, wówczas też – obok zachwytu naturą
Stanisław Wyspiański to jeden z tych nielicznych twórców, których możemy nazwać osobowością renesansową – czyli twórcą wszechstronnym, który pragnął i umiał w dziele swojego życia połączyć kilka dziedzin sztuki w świetną całość. Wyspiański stworzył nowy teatr, nowy typ dramatu w Polsce, taki, jakiego przed nim nie było i jakiego nikt już później nie stworzył. Ojciec Wyspiańskiego był rzeźbiarzem, a osobowość artysty kształtowały Kraków i ówczesna Galicja. Kraków – jako zbiór
Wielka reforma teatru – to ważne wydarzenie epoki Mianem tym określa się akcję ludzi teatru: dramatopisarzy, reżyserów, którzy wystąpili przeciw naturalizmowi i realizmowi w teatrze. Przeciw iluzjonizmowi i próbom odtworzenia na scenie rzeczywistego świata (m.in. przez sprowadzanie zwierząt na scenę, rozpylanie potrzebnych zapachów, drobiazgowość stroju itp.; np. w sztuce Rzeźnicy wieszano autentyczne połcie mięsa, w innych wypuszczano na scenę kury). Nowatorom nie podobała się ta maniera, podobnie zresztą jak gra aktorska, pełna patosu, przesadnej dykcji
Twórcy Młodej Polski Gabriela Zapolska Autorka naturalistycznych dramatów i powieści była… osobowością oryginalną i prowokującą otoczenie! To ona wymyśliła termin:, ,zmowa mężczyzn” upatrując w niechęci wszelkich dyrektorów i reżyserów przyczyny niepowodzeń własnych i koleżanek. Zresztą Zapolska uważała się za aktorkę, nie za pisarkę, pragnęła rywalizować z samą Heleną Modrzejewską, tymczasem przeszła do historii jako literatka. Niestety, nie miała szczęścia w życiu osobistym, ma na koncie dwa nieudane małżeństwa, a wszelkie jej próby związania się z kimś kończyły się w rezultacie
Poeci młodopolscy Kazimierz Przerwa-Tetmajer (1865-1940) Poeta młodopolskich nastrojów. W swojej twórczości zawarł pesymistyczną filozofię dekadentyzmu, niepokoje końca wieku. Główne motywy poezji: przyroda, sztuka, miłość, śmierć. Ważne utwory: Koniec wieku XIX (swoisty program dekadentów), Nie wierzę w nic, Hymn do Nirwany, Lubię, kiedy kobieta…, Evviva l’arte, Melodia mgieł nocnych. Cechy poezji Tetmajera: umuzykalnienie, operowanie metodą synestezji, impresjonizm (operowanie barwą, ruchem, zmiennością obrazów) Ważne wiersze Koniec wieku XIX Ten wiersz najpełniej wyraża schopenhauerowski pesymizm
Stanisław Wyspiański Jest to jeden z tych nielicznych twórców, których możemy nazwać osobowością renesansową – czyli twórcą wszechstronnym, który pragnął i umiał w dziele swojego życia połączyć kilka dziedzin sztuki w świetną całość. Wyspiański stworzył nowy teatr, nowy typ dramatu w Polsce, taki, jakiego przed nim nie było i jakiego nikt już później nie stworzył. Ojciec Wyspiańskiego był rzeźbiarzem, a osobowość artysty kształtowały Kraków i ówczesna Galicja. Kraków – jako zbiór pamiątek, miasto symbol historii Polski, Galicja –
Jan Kasprowicz Etapy twórczości Jana Kasprowicza I okres To etap, w którym Jan Kasprowicz jawi się jako „rzecznik skrzywdzonych i poniżonych”. W tym pierwszym okresie tworzenia dominują w jego poezji tematy społeczne: biedy wsi i nędznego życia chłopa. Wynika to zapewne z faktu, iż sam Kasprowicz pochodził z biednej rodziny chłopskiej, z Kujaw. Na wzór MArii Konopnickiej ukazuje w poezji biedę ludu. Zapamiętać trzeba wiersz W chałupie i cykl sonetów Z chałupy. W
