LICEUM
Jan Kochanowski pierwszy w literaturze polskiej uczynił małe dziecko pełnoprawnym bohaterem utworu literackiego. Urszulka, która „więcej nad trzydzieści miesięcy nie miała” (Tren XII), była dzieckiem niezwykłym, utalentowanym, zasługującym na miano „Safo słowieńskiej”. To oczywiste, że poeta nie mógł łatwo pogodzić się ze stratą utalentowanej córki i dał temu wyraz w Trenach. Chyba najpiękniejszy, a zarazem najbliższy prawdy portret Urszulki znajdujemy w Trenie VIII, w którym w prostych słowach mówi się zwyczajnie o uroku dziewczynki, jej radości życia, rozkosznym
Jan Kochanowski pisał fraszki przez całe życie – i wówczas, gdy był wesołym żakiem, i wtedy, gdy został statecznym gospodarzem. Stanowią zbiór ponad trzystu utworów. Ich skala stylistyczna jest niezwykle rozpięta: żart miesza się tu z refleksją, powadze towarzyszy rubaszny humor, liryzm graniczy z satyrą. Oddaje to renesansową tendencję do uchwycenia rzeczywistości w jej wszystkich możliwych perspektywach. Z rozmaitością stylów koresponduje zróżnicowanie tematyczne. Pisze w nich poeta o ułomnościach ludzkiego
Nazwę fraszka wprowadził do literatury polskiej Jan Kochanowski. To spolszczona wersja włoskiego słowa frasca, oznaczającego gałązkę, błahostkę, drobiazg. Proponowana przez Reja nazwa figliki nie przyjęła się. Fraszka jako gatunek wywodzi się ze znanego już od starożytności epigramatu. Wzór stylistyczny gatunku obowiązujący w literaturze polskiej ustalił właśnie Kochanowski. Co prawda fraszkę wiele łączy z epigramatem, lecz nie jest z nim tożsama. Nazwa epigramat ma nieco szersze znaczenie. W starożytnej Grecji epigramat to krótki napis
I. Humanizm Hasło główne: „Homo sum et nihil homini me alienum esse puto” („Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce”) Terencjusz Cechy Główną cechą humanizmu – którego nazwa wywodzi się od łacińskiego słowa „homo” (człowiek) – jest antropocentryzm, czyli skupienie zainteresowań filozoficznych na człowieku i uczynienie go wartością nadrzędną wobec wszystkich innych w świecie. A oto inne elementy renesansowego światopoglądu humanistycznego. Kult wykształcenia Edukację uważali humaniści za jedną z najważniejszych wartości. Liczyły
Ten niezwykle płodny i ważny poeta ponieważ do jego twórczości nawiązywali inni znaczący twórcy: Wyspiański w Weselu (w słynnym zdaniu Dziennikarza, które weszło do języka potocznego: Niech na całym świecie wojna, Byle polska wieś zaciszna, byle polska wieś spokojna. Dziennikarz nawiązał tu do Pieśni świętojańskiej o sobótce i otwierających pieśń Panny XII słów „Wsi spokojna, wsi wesoła…”), Julian Tuwim w Rzeczy czarnoleskiej, Bolesław Leśmian w Urszuli Kochanowskiej. . Jego rola w literaturze polskiej Kochanowski zaadaptował na
Oświeceniowa Europa Europa Absolutyzm we Francji, panowanie kolejnych Ludwików: XIV (Króla Słońce), XV, wreszcie od 1774 roku – Ludwika XVI i Marii Antoniny. Narastający absolutyzm monarchii, wystawność życia dworu, bieda ludu doprowadzają do Wielkiej Rewolucji Francuskiej i ścięcia królewskiej pary. Rządy obejmują rewolucjoniści, dyrektoriat, a potem Napoleon (epoka napoleońska). Rosja mocarstwem – wzrost potęgi za panowania cara Piotra I, Katarzyny I, Piotra II, Katarzyny II – uczestniczki rozbiorów Polski. Anglia – państwo rewolucji przemysłowej
Cechy renesansu Co jest ważne? Nastrój epoki – wielka odnowa duchowa, wskrzeszenie ideałów antyku, spojrzenie na człowieka. Inaczej mówiąc – humanizm. Od tej pory, nawet w epokach pokory i odwrócenia od spraw doczesnych, sprawy ludzkie i doczesne życie nie przestaną być tematem literatury. Postaw humanizmu szukać będziemy i w tekstach z tej epoki, i we współczesnych. Fakt, że reformacja i rozwój państw przyczynił się do wzrostu poczucia tożsamości narodowej i patriotyzmu. Temat postaw obywatelskich, reform odtąd będzie ważny.
Nie-Boska komedia Zygmunta Krasińskiego Okoliczności powstania W chwili wybuchu powstania listopadowego Zygmunt Krasiński znajdował się za granicą. Pragnął powrócić do kraju, lecz powstrzymał go stanowczy zakaz ojca. Jednak wydarzenie to wstrząsnęło wyobraźnią młodego człowieka, choć interpretował powstanie przez pryzmat spojrzenia ojca: w kategoriach rewolucji społecznej. Poeta chciał dać wyraz swoim poglądom – i to z pewnością stało się jedną z przyczyn napisania Nie-Boskiej komedii. Z pewnością złożyły się na to także zainteresowania Krasińskiego – zajmowała go historia,
Utwór powstał w 1833 roku w trakcie pobytu Słowackiego w Szwajcarii. Miał być przede wszystkim próbą oceny powstania listopadowego, zgłębieniem przyczyn jego klęski oraz polemiką z systemem mitów stworzonych przez Adama Mickiewicza w III części Dziadów i Księgach narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego. Stanowił również pewien obrachunek z dotychczasowym romantyzmem, z wykreowanym przez niego zespołem określonych konwencji, schematów, które na tyle utrwaliły się już w powszechnej świadomości kulturowej, że można
Autor: Johann Wolfgang Goethe urodził się 28 VIII 1749 roku we Frankfurcie, zmarł 22 III 1832 roku w Weimarze. Uznawany jest za jednego z najwybitniejszych poetów i dramaturgów niemieckich. Dzieło jego życia to Faust, lecz nie mniejszą sławę zdobyła powieść epistolograficzna pt. Cierpienia młodego Wertera. To najbardziej znany przedstawiciel okresu burzy i naporu (Sturm und Drang). Mieszkał w Weimarze (dziś można tam oglądać jego dom). Pełnił tam funkcję prezesa Izby Finansów; zajmował się również teatrem
Na wstępie uporządkujmy tok postępowania z takim utworem. Załóżmy, że otrzymaliśmy do analizy wiersz miłosny (od razu widać!), pełen wyznań, zwierzeń, zwątpień. Dynamiczny, przepojony radością lub stonowany, smutny, melancholijny. Wyczuwamy temat i nastrój, widzimy ilość zwrotek, podmiot, tytuł. No właśnie – zaczynamy od tytułu. Obserwacja tytułu Może mieć wprawdzie przenośne znaczenie, które wyniknie dopiero podczas lektury, ale już na wstępie sprawdzamy czy aby nie sugeruje np. jakiegoś gatunku (Modlitwa do,
Ideologię oświecenia zamyka się czasem w krótkim zdaniu: Powrót myśli do świata rzeczy. Jest to: epoka, rozumu i filozofów – to wiek ogromnych przemian, epoka krytycyzmu wobec zjawisk i instytucji, epoka, która zaowocowała Wielką Encyklopedią Francuską, epoka, która nawiązała do ideałów antycznych, więc klasycznych. Do starożytnego i renesansowego pojmowania człowieka, do klasycznych ideałów piękna, do arystotelesowskich norm tworzenia sztuki, epoka klasycyzmu, rewolucji i… rozbiorów Polski. Zespół nowych postaw doprowadza do innego spojrzenia na
Jaki kolor ma światło? Światło, które świeci w nazwie tej epoki, zwykliśmy utożsamiać z tradycją encyklopedystów, Woltera i hasłami rewolucji francuskiej. Ewentualnie także z potężnymi racjonalistycznymi koncepcjami naukowymi Smitha czy Malthusa. To światło rozumu i etyki ludzkości pojmowanej jako najwyższy cel. Światło równości i sprawiedliwości społecznej, obiektywnej postawy naukowej. Jakie to piękne i wzniosłe! Cóż jednak zrobić z dokonaniami panującego w tym samym wieku Fryderyka Wielkiego? Przecież goszcząc na swym dworze Woltera i d’Alemberta, tworzył on równocześnie system polityczny, na który
Wczesne średniowiecze (V-X w.) Koniec cesarstwa rzymskiego. Wyłanianie się nowych państwowości zachodnioeuropejskich. Powstanie i rozwój państwa Franków – patrymonialny ustrój państwowy. Wojny z Arabami. Odnowienie idei cesarstwa przez Karola Wielkiego i powstanie jego imperium – wyłonienie się z niego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego i Francji. Ukształtowanie się feudalizmu. Opanowanie Wysp Brytyjskich przez Normanów. Ukształtowanie się w państwie Karola Wielkiego średniowiecznego, dwustopniowego systemu edukacji (trivium i quadrivium). Filozofia V w.: działalność świętego Augustyna (dualizm – neoplatonizm chrześcijański). Od
Jednym słowem – dziesięć wieków Średniowiecze trwało, bagatelka, około tysiąca lat. A jeśli coś w historii kultury trwa tyle czasu, nietrudno się domyślić, że pod nazwą tego czegoś kryje się olbrzymia różnorodność procesów, etapów, przełomów i przemian. Zakuty w zbroję rycerz, ewentualnie owinięty we włosiennicę zakonnik – to nie jedyne obrazy ludzi średniowiecza. U początków tej epoki ich wygląd był bliższy naszemu wyobrażeniu Rzymianina. Zamki i dwory przypominały bardziej antyczne pałace niż zamek w Malborku. Ba, nawet
Ignacy Krasicki Książę biskup warmiński – postać numer jeden Polski oświeceniowej. Jest przykładem umysłu oświeconego, twórcy utalentowanego i wykształconego, obdarzonego wyrafinowanym smakiem i intelektem. Zwano go księciem poetów, był faworytem króla (a właściwie królów, bo po rozbiorach chętnie goszczono go na dworze Fryderyka Wielkiego). Urodził się w Dubiecku nad Sanem, miał czterech braci (wszyscy prócz jednego wybrali stan duchowny). W trzydziestym szóstym roku życia został biskupem warmińskim, bywalcem dworu i
Prerenesans (do roku 1509) Czas napływania do Polski myśli humanistycznej. Na razie humanizm należy do przybyszów z Europy. Rozpoczynają się pierwsze przebudowy w duchu renesansu. W polityce – czas walki szlachty o władzę oraz ruchu egzekucyjnego. Historia 1492 – koronacja Jana Olbrachta Jagiellończyka. 1493 – pierwsze posiedzenie dwuizbowego sejmu, składającego się z senatu i izby poselskiej. 1493 – przywileje gospodarcze dla szlachty. 1501 – śmierć Jana Olbrachta, koronacja Aleksandra Jagiellończyka. 1504 – początki ruchu egzekucji praw i dóbr,
Andrzej Frycz-Modrzewski (ok. 1503-1572) przyjął niższe święcenia kapłańskie, do końca życia pozostał w celibacie, lecz nie przeszkadzało mu to wcale sympatyzować ze środowiskami protestanckimi. Dzięki kanclerzowi Janowi Łaskiemu trafił na studia do Wittembergi (jeden z najsłynniejszych w epoce renesansu uniwersytetów), gdzie poznał osobiście Marcina Lutra i Erazma z Rotterdamu! W pewnym momencie popadł nawet w konflikt z Kościołem: chciał bowiem, aby na sobór trydencki oprócz duchownych wysłano także delegację świeckich.
Polski bohater romantyczny ma zazwyczaj wszystkie cechy typowe dla bohatera tej epoki: jest nadwrażliwy, zbuntowany, osamotniony. Często jest nieszczęśliwie zakochany, bywa nierozumianym przez odbiorców poetą. Zdarza się, że popełnia samobójstwo lub przynajmniej tego próbuje. To ktoś wyjątkowy, nieprzeciętny – romantyczny indywidualista! Utwory polskiego romantyzmu zawierają różnorodne kreacje bohatera. Twórcy odwołują się do wzorców europejskich bohatera werterowskiego (np. Gustaw z IV części Dziadów) czy bajronicznego (Konrad Wallenrod). Specyficzna kreacja polskiego bohatera
Pieśń to najstarszy gatunek liryczny, pierwotnie o charakterze melicznym – co oznacza, że utwory tego typu przeznaczone były do śpiewania przy akompaniamencie muzycznym. Dopiero z czasem pieśń stała się samodzielnym gatunkiem literackim, w dużej mierze za sprawą pieśni Horacego. Pierwotny związek z muzyką wpłynął na kształt tego typu tekstów. Owe znaki dawnej muzyczności to budowa stroficzna, rytmizacja, występujące niekiedy paralelizmy składniowe. Jeszcze innym wyróżnikiem pieśni jest styl wysoki, w którym na ogół niedopuszczalne są
