LICEUM
Stałe elementy analizy i interpretacji wierszy Autor i kontekst historyczny To ważne dla zrozumienia utworu, że został napisany właśnie w danej sytuacji historycznej. Bywa, że pod wierszem poeci umieszczają miejsce i datę powstania. Gdy pod utworem widnieje data: Warszawa, sierpień 1944, można się domyślić, że ważny jest tu kontekst powstania warszawskiego. Tytuł Tytuły są bardzo różne, ale zawsze niosą ważne informacje: podpowiedzą gatunek (Pieśń o domu, Oda do młodości, Psalm IV), wskażą adresata (Do
Trzy kluczowe tropy stylistyczne, to epitet, porównanie i metafora. Podstawowe dla poetów, którzy nie chcą zwyczajnie opisywać świata i podstawowe dla uczniów analizujących wiersz. Trzeba umieć je rozpoznać i określić ich funkcje. Tropy stylistyczne Czemu są tropami, chwytami, figurami stylistycznymi? Kiedy powstaje wiersz, poeta używa rozmaitych zabiegów (chwytów), by nie mówić zwyczajnie, lecz mową poezji. Tych sposobów jest mnóstwo: można wszystkie wyrazy zaczynać od tej samej litery, ktoś wpadnie na
Na pewno najważniejszy w wierszu jest podmiot liryczny. Ale utwór może też mieć swojego bohatera! To kto inny niż podmiot i trzeba umieć te osobistości rozróżniać. Trzy osoby wiersza „Ja” liryczne (Podmiot) Głos mówiący, osoba, która się wypowiada, wyraża swoje uczucie lub opowiada. Podmiot wyraźnie różni się od adresata i bohatera – jest siłą wyższą, to on zwraca się lub opowiada. A co w sytuacji, gdy mówi do siebie i prezentuje autobiografię? Sam jest podmiotem, adresatem
Jaki może być nastrój utworu? Poeci dzięki rozmaitym środkom stylistycznych mogą stwarzać w wierszach nastój: ponury, straszny, tajemniczy, złowrogi, smutny, podniosły, wesoły, radosny, spokojny, pogodny, tęskny, makabryczny, ciepły, miły, wzruszający. Np.: Pogodny, radosny Wsi spokojna, wsi wesoła, Który głos twej chwale zdoła? Jan Kochanowski (Pieśni świętojańskiej o sobótce) Tragiczny, rozpaczliwy Wieczna sromota i nienagrodzona Szkoda, Polaku! Ziemia spustoszona Podolska leży, a pohaniec sprosny Nad Niestrem siedząc, dzieli łup żałosny! Niewierny Turczyn psy zapuścił
Kontrast to coś przeciwnego. Analogia – podobnego. Nasz cel i zadanie: wykryć je w wierszu, wskazać i zrozumieć. Kontrast Zestawienie przeciwieństw: biały – czarny, zimny – gorący, dobry – zły, brzydki – piękny. W utworze poetyckim mogą być przeciwstawione sobie całe strofy (np. pierwsza zwrotka – wizja Antarktydy, druga – upalnej pustyni), mogą obok siebie istnieć skrajnie różne metafory i epitety. Z reguły takie zestawienie kontrastów ma swój cel. Warto postawić sobie pytanie: po co? Po
Starożytność Nazwa, którą ogarniamy ogrom epok – cały dorobek ludzkości przed naszą erą. Kulturę, sztukę, wreszcie literaturę różnych narodów, jakie zaistniały przed narodzinami Chrystusa, objęto tą właśnie nazwą. Dlatego bez zdziwienia wrzucamy do tygla starożytności różne dzieła i dzieje literatur: Biblię, dorobek starożytnej Grecji i Rzymu, i Dalekiego Wschodu: Babilonii, Egiptu, Japonii itd. I mity greckie, i dzieje Gilgamesza i delikatne, dawne, japońskie haiku – to starożytność. Bajeczna i niezwykle pojemna. Wycinek „obowiązujący” licealistę jest – mniej
Periodyzacja to podział na okresy i podokresy. Epoka starożytna stanowi ogromny przedział czasu – jest to przecież ponad dziesięć wieków różnej kultury, dziejów historii i obyczajów. Należy pamiętać, że w obszarze najbliższym nam geograficznie epokę tę określiły dwie cywilizacje: najpierw świat starożytnej Grecji, potem zaś Imperium Rzymskie. Dlatego oddzielnie mówimy o literaturze greckiej i rzymskiej. Poza tym trzeba wziąć pod uwagę starożytny Wschód: Sumerów, Babilończyków, Asyryjczyków, którzy tworzyli swoje kultury. Obok antyku drugim, równoległym i równie
Kiedy się patrzy na rejestr dokonań Wyspiańskiego, aż trudno uwierzyć, że były dziełem jednego człowieka. Autor Wesela okazał się twórcą wszechstronnym, oryginalnym i nowatorskim. A jednocześnie artystą głęboko polskim. W swoich niesamowitych wizjach chciał uchwycić istotę polskości i objawić ją w symbolicznym skrócie. W środowisku artystycznej bohemy Krakowa z czasów fin de siécle’u cieszył się zasłużoną sławą. Rozlicznymi talentami, wszechstronnością zainteresowań, niepospolitą pracowitością zadziwiał i poruszał. Był w istocie artystą o
Powrót do tematyki średniowiecza, atmosfera grozy, fantastyczne postacie, baśniowe przestrzenie… Skąd to znamy? Oczywiście z romantycznej literatury. Otóż malarstwo tej epoki jest podobne – artyści z niechęcią patrzą na wymuskany klasycyzm i pragną czegoś więcej niż naśladowania rzeczywistości. Żądają praw dla świata wyobraźni. Caspar David Friedrich Mężczyzna i kobieta patrzący na księżyc; Opactwo w dębowym lesie Czy można wyobrazić sobie bardziej romantyczną scenerię niż na tych obrazach Friedricha, niemieckiego malarza epoki? Księżyc, noc, charakterystyczne dla
Poezja polskiego pozytywizmu Pozytywizm to czasy niepoetyckie Proza wzięła górę, bo też proza najlepiej nadawała się do realizacji pozytywistycznego programu. Przy tym poezja kojarzyła się nieodzownie z romantyzmem. Twórczość poetycka pozytywizmu to głównie dzieło dwóch osób, dwojga poetów, którzy pozostali w świadomości potomnych jako natchnieni reprezentanci niepoetyckich czasów pozytywizmu. Są to: Maria Konopnicka i Adam Asnyk. Ich wiersze dotarły do współczesnych i do potomnych. Nie były radykalnym zerwaniem z romantyzmem, lecz okazały się na tyle
Petrarka – prekursor epoki (Włoch – wiek XIV) Pisał sonety miłosne, kierował je do ukochanej, wybranki swego serca – Laury. Podobno spotkał ją w kościele św. Klary i zapałał do niej gorącym uczuciem. Przez stulecia podejrzewano, że muzą Włocha była niejaka Laura de Noves, mężatka i matka jedenaściorga dzieci, która zmarła podczas zarazy w roku 1348 . Dzisiejsi badacze twierdzą, że to nieprawda. Uważają oni, że Petrarka Laurę wymyślił, a jeśli nawet spotkał kobietę swego
Test z pozytywizmu 1. Patronat filozoficzny pozytywizmu tworzą miedzy innymi Herbert Spencer, John Stuart Mill, Hipolit Taine, Henry Thomas Buckle. Podane zostały nazwy określające ich światopogląd, które z nich przyporządkowano niewłaściwie? a) Herbert Spencer – ewolucjonizm b) John Stuart Mill – determinizm c) Hipolit Taine – utylitaryzm d) Henry Thomas Buckle – empiryzm 2. Które z wymienionych wydarzeń zapoczątkowało przełom pozytywistyczny w Europie? a) Wiosna Ludów (1848 r.) b) wojna
Najważniejszy twórca Awangardy Krakowskiej postulował nowy typ wiersza i nową tematykę. Teraz miasto, cywilizacja mają być tematem poezji. Kluczem jej – metafora, kondensacja słów. Poeta jest rzemieślnikiem, pracuje w materiale słowa. Tytuły tomików wierszy Przybosia to: Śruby, Oburącz, Z ponad, W głąb las, Równanie serca. Widać tu wyraźnie realizację hasła 3 x M i nawiązanie do techniki i cywilizacji. Z biegiem czasu Przyboś zaczął podejmować stare, tradycyjne motywy, takie jak uczucia, pejzaże, sztuka – lecz ubierał je
Antropocentryzm (anthropos – człowiek, centrum – środek) – człowiek w centrum wszechświata, w centrum zainteresowania filozofów i artystów. Tendencja filozoficzna charakterystyczna dla kultury, sztuki i światopoglądu renesansu, umieszczająca w centrum zainteresowania człowieka z wszelkimi jego potrzebami i możliwościami rozwoju. Antropocentryzm był jednym z podstawowych założeń renesansowego humanizmu. Arianie – bracia polscy – trzeci, bardzo radykalny nurt reformacji, wyłonił się z odłamu kalwińskiego. Arianie bardzo krytykowali Kościół katolicki i niesprawiedliwość społeczną,
Dante Alighieri – zmienił literaturę Był prekursorem renesansu i to we Włoszech, gdzie i tak myśl odrodzenia zakwitła najwcześniej. Stąd kłopot z Dantem – czy jeszcze jest średniowieczny, czy już renesansowy? Żył na przełomie XIII i XIV wieku (1265-1321), urodził się we Florencji i mieszkał w niej, dopóki nie wygnały go stamtąd polityczne wichury. Dotąd pisano po łacinie. Dante pierwszy sięgnął po swój język narodowy i napisał po włosku wielkie renesansowe
Renesans rodzi się we Włoszech. Gdy wiek XV dla Europy to złote średniowiecze, we Włoszech stulecie to przynależy do geniuszy takich jak Leonardo da Vinci, Botticelli, Michał Anioł i Rafael. To „wielka czwórka”, a oprócz nich tworzyło wówczas jeszcze kilku niezgorszych mistrzów. Tworzyli w nowym duchu, wracając przy tym do antycznych wzorców piękna. Po nich sztuka nigdy nie będzie taka jak kiedyś, a renesans europejski będzie się uczył od włoskich mistrzów. Rafael Santi, Madonna
Lalka Bolesława Prusa Problematyka Wymiar filozoficzny: powieść o ludzkich dążeniach, idealizmie, złożoności natury ludzkiej i różnorodności charakterów. Wymiar społeczno–obyczajowy: obraz ówczesnego społeczeństwa, sytuacji i przemian warstw społecznych: arystokracji, mieszczaństwa, rodzącej się inteligencji, podziałów między nimi; opis życia i obyczajów ówczesnej stolicy. Wymiar patriotyczny: pamięć o powstaniu styczniowym, postulat reform społecznych. Wymiar psychologiczny: wielka powieść o miłości. Program pozytywizmu: obraz życia ubogich warstw społecznych, postulat organicyzmu, kwestia żydowska. Kompozycja Powieść dojrzałego
Wprowadzenie Dziadów na scenę było wydarzeniem doniosłym dla polskiej kultury. Spotkało się z gorącym przyjęciem publiczności, ale wywołało jednocześnie lawinę pytań i wątpliwości. Aby przedstawienie mogło się odbyć, należało przede wszystkim skrócić tekst Mickiewicza. Dokonał tego Stanisław Wyspiański i z tej okazji po raz pierwszy w języku polskim użyto, właśnie wobec Wyspiańskiego, słowa inscenizator. Dramat Adama Mickiewicza był zresztą jedynym cudzym tekstem, jaki autor Wesela wystawił. Jego osobowość wywarła ogromny
Co słychać w Warszawie XVIII w.? Jest niewątpliwym centrum kraju – poprzez to chociażby, że tu promieniuje na kraj energia królewskiego dworu. Król dba o kulturę, rozbudowuje miasto, ściąga zagranicznych architektów, wzoruje się na modnych teoriach. Król ma 32 lata, zna Europę i jest znakomicie wykształcony. Ma ambicję przekształcić Sarmację w kraj prawdziwie europejski. Będzie reformował prawa, szerzył kulturę i oświatę. Niestety – finał jego panowania będzie bardzo smutny, Polska zniknie z mapy Europy. Tymczasem jednak…
W literaturze nic nie rodzi się w próżni – aby coś nowego powstało, coś innego musiało powstać wcześniej. Każdy nowy nurt pisarski rodzi się więc w jakiejś relacji do literackiej przeszłości. Relacja ta może zaś być pozytywna lub negatywna… Czasem jest to twórcza inspiracja dokonaniami poprzedników, rozwijanie jakichś idei czy metod, czasem jednak to bunt i walka ze „starą literaturą”. Co więcej – poczynając od XIX w. – historia literatury
