MOD MODERNIZM Lektury
Autor Stanisław Wyspiański (1869-1907), jeden z najwybitniejszych artystów młodopolskich, a zarazem człowiek renesansu – bo i malarz (jeden z najlepszych uczniów Jana Matejki), i pisarz, poeta, dramaturg, teoretyk teatru oraz sztuki, a także twórca kostiumów oraz dekoracji, reżyser, projektant mebli i wnętrz. W literaturze bliski tendencjom neoromantycznym, trwale zapisał się w historii polskiego dramatu i teatru: twórca nowoczesnego teatru polskiego (por. teatr ogromny); autor m.in. Warszawianki, Wyzwolenia i Nocy listopadowej. Geneza i tytuł dramatu Wesele Stanisława
Młodopolskie metody twórcze i prądy artystyczne Literatura polska przełomu wieków wykazuje bardzo bliskie związki z ówczesną literaturą europejską. Młoda Polska to epoka, która nie następuje u nas wiele później niż jej europejski odpowiednik. Jednocześnie zaś układ podstawowych nurtów artystycznych i literackich w polskiej sztuce tego okresu jest dokładnym odzwierciedleniem takiego układu w Europie. Jednym słowem – nurty literackie Młodej Polski miały ten sam charakter co nurty europejskiego modernizmu. Symbolizm Jego światowe pierwowzory odnajdujemy w poezji Baudelaire’a, Verlaine’a,
Sytuacja artysty, rola poezji Utwory Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Evviva l’arte Artysta może cierpieć nędzę i głód, ale jest istotą nieporównywalnie bardziej wartościową niż zwykli ludzie. Jest świadomy własnej wielkości i talentu. Sztuka jest ucieczką od beznadziejności życia. Jan Kasprowicz, Krzak dzikiej róży… Artysta jest istotą wyjątkową, lecz słabą, wątłą, delikatną, nieprzystosowaną do życia w trudnych warunkach – jak krzak dzikiej róży w górach. Wacław Berent, Próchno Artyści to ludzie wielcy, lecz
Młoda Polska to – po długim okresie pozytywistycznej niechęci do poezji – epoka wielkiego do niej powrotu. W pozytywistycznej teorii literatury nie było miejsca na sentymenty, a przeciwko poezji mniej lub bardziej zdecydowanie wypowiadali się wszyscy ówcześni wielcy. Po prostu w myśl koncepcji organistycznych i utylitarystycznych literatura miała służyć przede wszystkim kształtowaniu społeczeństwa – wyrażać społeczne tezy i rzeczowo opisywać świat. Do tego zaś najlepiej nadaje się proza. Taka koncepcja literatury nie mogła odpowiadać wszystkim.
Dominujące nurty młodopolskiej prozy to naturalizm i tak zwany otwarty realizm. Otwarty, czyli taki, który nie ogranicza się do klasycznych zaleceń poetyki realistycznej, lecz pozwala także na umieszczanie w utworze elementów całkowicie z tą klasyczną poetyką niezgodnych. Nadal główny nurt opowieści utrzymany jest w konwencji realistycznej, ale może być uzupełniany fragmentami symbolicznymi, jak wizje, obrazy, i impresjonistycznymi oraz ekspresjonistycznymi, na przykład opisami. Nadal też trwa, zapoczątkowana jeszcze w dojrzałym realizmie, wielka literacka przemiana w zakresie narracji. Tradycyjny
Rozdzióbią nas kruki, wrony… Stefana Żeromskiego Opowiadanie Temat: Tragiczna śmierć powstańca Winrycha – w asyście stada wron, z przykrym epizodem – chłop z pobliskiej wsi grabi rzeczy bohatera, tym samym odziera go nie tylko z butów – ale z heroizmu. Pisarz podejmuje temat przyczyn upadku powstania styczniowego, postawy chłopów wobec powstania. Co jest ważne? Opowiadanie można określić jako jednocześnie naturalistyczne i symbolistyczne. Scena śmierci jest sceną symboliczną – obrazuje klęskę powstania, deheroizację
Sprawa narodowa Temat ojczyzny w literaturze tej epoki być może wcale nie jest najważniejszy, ale na pewno jest ważny – dzięki dwóm potęgom: Wyspiańskiemu i Żeromskiemu. Autorzy ci zajmują inne obszary literackiej mapy. Żeromski pisze prozę zrywów niepodległościowych; spod jego pióra wyjdzie jednak także dramat Róża. Wyspiański tworzy wielkie dramaty narodowe: Wesele – rzecz o współczesnym mu społeczeństwie polskim wobec sprawy wyzwolenia, Noc listopadową, Warszawiankę – o powstaniu. Często cytowanym utworem patriotycznym jest wiersz
Aniela Dulska Reprezentantka mieszczańskiej kołtunerii (Moralność pani Dulskiej). Symbol kobiety ograniczonej, fałszywej, obdarzonej specyficzną, niemoralną „moralnością” na pokaz. Niestety, typ przeciętny, reprezentatywny i uniwersalny. Myli się ten, kto sądzi, że osoba taka pojawiła się raz, sto lat temu, i akurat Zapolska zarejestrowała to niezwykłe indywiduum w swojej tragifarsie. Na jej portret składa się wiele drobnych szkiców: zachowanie wobec rodziny i sąsiadów, obraz mieszkania, niemy protest męża, Felicjana Dulskiego. To wszystko daje
Chłopi Władysława Stanisława Reymonta Oto dziewiętnastowieczna wieś: bez traktora, telewizora, ba!, nawet bez murowanych budynków. Zewnętrznie wieś się zmieniła, lecz mentalność jej mieszkańców pozostała podobna. Nadal o pozycji człowieka przesądza tu ilość posiadanej ziemi, liczy się siła, obowiązują twarde prawa życia w gromadzie. Chłopi poruszają co najmniej kilkanaście wątków. Uwagę czytelników najbardziej przyciągają losy pięknej Jagusi, wydanej za starego, bardzo bogatego Macieja Borynę, i jej kolejne romanse. Oprócz nich jednak ukazany tu został
Proza Nana Emila Zoli Nana – powieść wydana przez teoretyka i czołowego przedstawiciela francuskiego naturalizmu w roku 1880 – jest dziewiątą z cyklu Rougon-Macquartowie. Podtytuł cyklu brzmi: Historia naturalna i społeczna rodziny za Drugiego Cesarstwa. I rzeczywiście, ten utwór to coś więcej niż obraz błyskotliwej kariery i upadku słynnej paryskiej kurtyzany. To historia ekspansji rodów biednych i zdemoralizowanych, ich odwetu za wielowiekową pogardę sfer wyższych. To także historia upadku starych i niegdyś szanowanych rodzin szlacheckich, które miasto moloch,
Symbolizm to prąd literacki ukształtowany we Francji i Belgii w ostatnim piętnastoleciu XIX wieku. Jego nazwa pochodzi od ogłoszonego w roku 1886 manifestu Jeana Moréasa Le Symbolisme. Początkowo nazwą tą obejmowano grupę ówczesnych debiutantów, lecz wkrótce jej zakres się rozszerzył i zaczęto ją stosowaæ wobec poetów działających wcześniej: Charles’a Baudelaire’a, Paula Verlaine’a, Stéphane’a Mallarmégo. Potem zaś symbolistami nazywa się także kontynuatorów tych tendencji, zarówno w literaturze francuskiej, jak i w literaturach innych krajów. Dwa źródła Mówiąc
Pierwszy z trzech dramatów Stanisława Wyspiańskiego poświęconych powstaniu listopadowemu. Kolejne to Lelewel i Noc listopadowa. Ostateczna wersja utworu została opublikowana w 1898 r. i wtedy także wystawiona. Bohaterowie Postacie fikcyjne: Maria, Anna, Młody Oficer (narzeczony Anny) oraz Stary Wiarus. Postacie historyczne: Chłopicki (jako jedyny wymieniony w spisie osób) oraz inni uczestnicy powstania wyliczeni jedynie w didaskaliach, bo są to raczej statyści widowiska: Skrzynecki, Pac, Umiński, Wysocki, Barzykowski, Małachowski, Rybiński i
Zanim u nas pojawiły się pierwsze zwiastuny kryzysu światopoglądowego i nowe prądy, nim do Krakowa zawitała cygańska bohema z Przybyszewskim na czele – Charles Baudelaire ogłosił drukiem swój tomik: Kwiaty zła (1857). Wiersze prekursora symbolizmu wnoszą do poezji „nowy dreszcz” (tak powiedział o nich romantyczny Francuz – Victor Hugo). Inspirujące wpływy Baudelaire’a widoczne są w twórczości tych, którzy w zachwyceniu się im poddają, a z pewnością do owej grupy należy
Autor Joseph Conrad (1857-1924) – powieściopisarz angielski polskiego pochodzenia. Przez sporą część życia był marynarzem (dosłużył się nawet stopnia oficerskiego) i jego najbardziej znane utwory wiążą się z tematyką morską. Pisał utwory dotyczące ludzkiej kondycji, miejsca człowieka w świecie jawiącym się jako absurdalny żywioł. Spadkobierca ideałów romantycznych. Najważniejsze dzieła: Lord Jim Nostromo W oczach Zachodu Zwycięstwo Geneza utworu Jądro ciemności zostało wydane w 1902 r. w tomie zatytułowanym Młodość i inne opowiadania.
O czym traktuje Lord Jim? Właściwie wstęp do wszelkich kłopotów Jima, fakt, który określił całe jego późniejsze życie, miał miejsce na Patnie, starym statku przeciążonym pasażerami. Jim był tam pierwszym oficerem. Pewnej nocy uszkodzony statek zaczął tonąć. Nie było szans na uratowanie ludzi, zresztą dowództwo nawet o tym nie myślało. Wbrew zasadzie, że kapitan schodzi z pokładu ostatni – tylko kapitan i kilku białych oficerów opuścili sobie jedną jedyną łódź ratunkową. Wraz z nimi skoczył
Modernistyczne koncepcje sztuki i artysty Schyłek XIX w. był bardzo szczególnym momentem, jeśli idzie o pojmowanie społecznych zadań sztuki i artystów. O ile do tej pory pisarze zawsze starali się znaleźć jakiś cel dla swoich działań, o tyle w epoce modernizmu zapanowało hasło l’arte pour l’arte – sztuka dla sztuki. Jednym słowem artyści zdecydowanie odcięli się od ogółu społeczeństwa, uważając je za zbieraninę bezmyślnych pożeraczy chleba. Miało to kilka bardzo
Mówiąc o francuskiej poezji końca XIX w., używa się najczęściej słowa symbolizm. Nazwa ta pochodzi od pojęcia symbolu, bo też stosowanie symbolu jest podstawową cechą ówczesnej twórczości poetyckiej. Tyle że szkolna definicja symbolizmu jako „nurtu poetyckiego, dla którego przedstawicieli podstawowy środek artystycznej ekspresji to symbol” – jest zbyt uproszczona. Dla symbolistów bowiem symbol to nie wszystko. Przede wszystkim chodzi o zupełnie nowy typ wyobraźni poetyckiej, a także nowy zakres zadań
Liryka Symbolizm znalazł swój wyraz w ścisłym zespoleniu życia duchowego, psychiki podmiotu lirycznego z przyrodą. Staje się ona wyrazicielką wnętrza człowieka lub przynajmniej tłem jego przeżyć. Stąd wzrasta znaczenie metafory o charakterze animizacji lub personifikacji. Natura przedstawiana jest w duchu impresjonistycznym, tak jak na ówczesnych obrazach, gdzie dominują kolory i światło o niezbyt intensywnym natężeniu. Oprócz wrażeń wzrokowych pojawiają się doznania słuchowe, jak i związane z innymi zmysłami (synestezja). Jacek Malczewski – Błędne kolo Ekspresjonizm skłania się ku
Poezja modernistów Co jest ważne w poezji modernistów? Nastrój – pesymizm i dekadentyzm Zgodnie z duchem epoki w poezji modernistycznej dominuje pesymizm, poczucie dekadencji, schyłku wartości i raczej niechęć do życia. Łatwo trafić na wiersz przepełniony nastrojem smutku, bezradności i pesymizmu. Rodowód pesymizmu wywodzi się z filozofii Arthura Schopenhauera – filozofa działającego na przełomie wieków XVIII i XIX. Schopenhauer głosił kompletny bezsens ludzkiego istnienia, które, pozbawione jakiejkolwiek wartości, ma przysparzać
Najważniejsi poeci Artur Rimbaud Rimbaud jest poetą zbuntowanym: przeciw rodzinie, małżeństwu, cesarstwu i wszelkim podobnym formom życia społecznego. Skandaliczna biografia, poszukiwanie prawdy przez stany narkotyczne nie powinny przesłonić osiągnięć poetyckich Rimbauda. Utwory: zbiory prozy poetyckiej Sezon w piekle, Iluminacje, Statek pijany, Samogłoski i inne wiersze. Znany wiersz Statek pijany jest poematem o pragnieniu wolności, takim właśnie, jakie wyzwala w człowieku bezkresne morze w przeciwieństwie do kałuży na rodzinnym podwórku. Samogłoski to sonet świetnie obrazujący zabieg synestezji:
