Hektor, Achilles, Odyseusz
Oto wzór rycerza antycznego: odwaga, honor, wierność w przyjaźni, uczciwość w walce. Męstwo, szlachetność, mistrzostwo w wojennym rzemiośle.
- Najlepszym wzorem jest Hektor – to postać heroiczna, idzie walczyć, choć wie, że zginie. Jest szlachetny i wierny. Kocha żonę i synka – jest rycerzem – człowiekiem – nie posągiem.
- Achilles nie do końca jest ideałem: mściwy, porywczy, okrutny, chce znieważyć zwłoki Hektora. Dopiero po rozmowie z Priamem – ojcem Hektora – zwycięża w jego duszy humanizm. Czy gra fair play? W sytuacji gdy nie można go zabić – poza feralną piętą – mamy wątpliwości.
- Odyseusz zaś to mistrz podstępu! Wcale nie jest śnieżnobiały – jego cel to wygrać. Potrafi skłamać, uciec, zdradzić. To swoista odmiana rycerza…
Rycerz średniowieczny
Rycerz średniowieczny różni się od antycznego tym, że walczy w imię wiary i swojego króla. Starożytni nie ukrywali, że ich głównym celem były łupy. Z pewnością pobożność wysuwa się na plan pierwszy – i to żarliwa wiara w jednego Boga. Poza tym wiele ich łączy: honor, odwaga, męstwo, wierność, mistrzostwo w walce. Rycerz wieków średnich wierny jest damie swego serca i kocha ją miłością duchową – starożytni bynajmniej nie unikali zmysłowości. A może byli bardziej otwarci?
Przykład konkretny rycerza średniowiecznego to niezmiennie Roland, rycerz Karola Wielkiego.
Rycerz siedemnastowieczny: Sarmata, muszkieter, Don Kichot
- We Francji muszkieter, w Polsce szlachcic-rycerz.
Przejmują cechy dawnego rycerstwa. Honor, wierność w przyjaźni, uwielbienie dla kobiety, odwaga, wierność królowi, odwaga i waleczność. W XVII wieku wzrasta siła patriotyzmu. W polskiej literaturze reprezentują ten typ bohaterowie Trylogii – Wołodyjowski, Skrzetuski, Kmicic. Warto zauważyć, że swoistą realizacją wersji Odyseusza jest nasz Onufry Zagłoba. W kulturze francuskiej podobni są trzej muszkieterowie: Artos, Aramis, Portos. (Uwaga – to postacie z literatury XIX w., a ich losy toczą się w XVII w.).
- Sarmata to produkt czysto polski. Szlachcic konserwatysta, skłonny do kłótni, pijaństwa i lenistwa bardziej niż do walki. Żarliwie religijny aż do nietolerancji. Te cechy rychło skrytykują potomkowie. Ale nie do końca – wyżej wymienieni bohaterowie Trylogii to też Sarmaci, tyle że w szlachetnej wersji. Z kolei pełen chwały portret wodza rycerza znajdziemy w Transakcji wojny chocimskiej w postaci Chodkiewicza.
- Don Kichot – rycerz obłąkany. Bohater powieści Cervantesa. Szlachcic, który zbyt wiele romansów rycerskich przeczytał i wydało mu się, że jest rycerzem, jego szkapina to rumak, prosta dziewczyna – damą, a wiatraki to olbrzymy, z którymi trzeba walczyć. Świat wyśmiał Don Kichota – ale na zawsze pozostał uosobieniem szlachetnego rycerza walczącego ze złem.
Bohater romantyzmu
Nowoczesna dziewiętnastowieczna wersja rycerza? W dużej mierze tak. Walczy przeciw zaborcy w konspiracji lub w powstaniu. Dotyczy go patriotyzm, honor, szaleńcza odwaga, wierność danemu słowu, miłość do kobiety. Ponieważ romantycy lubili średniowiecze – mamy bohaterów stricte średniowiecznych jak Konrad Wallenrod, ale i bohater romantyczny nosi cechy rycerskie. Jakie dylematy musiał przeżywać Walter Alf zanim stał się Konradem Wallenrodem? Kordian nie uniósł królobójstwa – jako rycerz nie mógł tego zrobić. Znajdziemy też w romantyzmie piękny portret wodza – rycerza – mianowicie generała Bema, w Norwidowskim Bema pamięci żałobnym-rapsodzie.
Inteligent, powstaniec, konspirator
Wiek XX to czasy tak odległe od antyku i średniowiecza… mogło nie pozostać nic z rycerza. A jednak. Żołnierze obu wojen światowych, powstańcy Warszawy 1944, konspiracja walcząca z okupantem – to dwudziestowieczne realizacje rycerstwa.
Uwaga! Co ciekawe – rycerski schemat z powodzeniem wykorzystała kultura popularna, światowa w drugiej połowie XX w., tworząc… Supermana, Batmana, Nieśmiertelnych i podobnych do nich bohaterów.
Zobacz:
Rycerze od Homera po Szekspira. Referat na podstawie znanych lektur.
Charakterystyka wybranego rycerza starożytnego (Hektor, Achilles, Odyseusz)