W jaki sposób pisarze i poeci różnych epok wyrażali swoją miłość do ojczyzny i troskę o nią? Podaj najbardziej reprezentatywne utwory danych epok.
Patriotyzm, programy reform i hasło walki o wolność to chyba najbardziej charakterystyczne tematy polskiej literatury.
- W średniowieczu możemy szukać przykładów utworów, które opisywały królów polskich, ich walkę z wrogiem, ich dumne rodowody. Będą to oczywiście Kroniki (Galla Anonima czy Jana Długosza).
- Renesans – tu wybitnym dziełem patriotycznym była Odprawa posłów greckich Jan Kochanowskiego (dramat) i traktat Andrzeja Frycza-Modrzewskiego O poprawie Rzeczypospolitej.
- W baroku wierszami o patriotycznej tematyce i słynnym eposem Transakcja wojny chocimskiej zasłynął Wacław Potocki.
- Oświecenie przyniosło rozkwit publicystyki – Hugo Kołłątaja Anonima listów kilka i Stanisława Staszica Przestrogi dla Polski. Także komedia polityczna pt. Powrót posła Juliana Ursyna Niemcewicza miała cele dydaktyczne i patriotyczne – propagowała reformy Sejmu Wielkiego.
- Romantyzm – to epoka powstań narodowowyzwoleńczych, buntów i spisku. Dziady Mickiewicza prezentują obraz męczeństwa polskiej młodzieży. Pan Tadeusz przywołuje czasy świetności, budzi nadzieje, wzrusza słynną grą Jankiela. Słowacki wskrzesza i ocenia powstanie listopadowe w Kordianie.
- Pozytywizm, choć proponuje inne formy walki, także obfituje w utwory patriotyczne. Ku pokrzepieniu serc pisze Henryk Sienkiewicz Trylogię, w Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej kluczową rolę spełnia mogiła powstańców, nowela Gloria victis pisarki opiewa walkę i miłość powstańczą.
- W Młodej Polsce Stanisław Wyspiański wskrzesza ducha ojczyzny – w Weselu, w Nocy listopadowej, w Warszawiance.
- Dwudziestolecie międzywojenne – to m.in. Jan Lechoń i jego słynny wiersz Mochnacki, Bagnet na broń – Broniewskiego w obliczu wojny, Noce i dnie Marii. Dąbrowskiej – to tylko nieliczne przykłady podejmowania tematu miłości ojczyzny.
- W literaturze współczesnej – zdawałoby się oszczędniej, mniej wylewnie wyrażają poeci swoje uczucia. Funkcjonuje jednak nadal ojczyzna w poezji i w prozie. W poezji Czesława Miłosza (W Warszawie, Piosenka zamorska), w „antyromantycznych”, lecz pełnych troski o kraj wierszach Ernesta Brylla (Lekcja polskiego – Słowacki, Turystyka, Rzecz listopadowa), w Tadeusza Nowaka Ojczyźnie, w poezji Władysława Broniewskiego.Mówiąc o temacie ojczyzny w polskiej literaturze współczesnej, warto wspomnieć o odmiennym niż tradycyjne głosie młodych poetów. Otóż część zbuntowanych twórców zaprotestowało przeciw mitologizacji ojczyzny, ukazywaniu polskich świętości narodowych w patetycznym tonie. Ten desakralizujący nurt rozpoczął już Witold Gombrowicz w Ferdydurke. Z poetów powojennych śmiało możemy przypomnieć Stanisława Grochowiaka Pejzaż, Andrzeja Bursy Modlitwę dziękczynną z wymówką, Rafała Wojaczka Ojczyznę i krytykujące ustrój polityczny Polski Ludowej wiersze Stanisława Barańczaka Grażynie, Mieszkać, But why.
Zobacz:
Troska o kraj – patriotyczne postawy w polskiej literaturze oświecenia