Odyseusz bohater Odysei
Jedna z najpopularniejszych postaci cyklu trojańskiego – bohater Iliady i Odysei. Ta ostatnia zawdzięcza mu swój tytuł, opisuje bowiem przygody Odysa w drodze powrotnej spod Troi do ojczystej Itaki.
- Imię: greckie – Odyseusz lub Odys, łacińskie – Ulisses.
- Imiona rodziców: Antikleja i Laertes
- Stan cywilny: żonaty
- Żona: Penelopa.
- Kim jest? Królem Itaki, małej, skalistej wysepki na Morzu Jońskim.
- Synowie: z Penelopą Telemach; z Kirke Telegonos.
- Znaki szczególne: szrama na udzie (gdy jako młody chłopak gościł u dziadka, Autolikosa, słynnego złodzieja, w czasie polowania dzik zranił go w udo).
- Mocne strony: wytrwały, dzielny, sprytny, dyplomata, świetny mówca, doskonały gawędziarz, dobry doradca, człowiek mądry i przebiegły
- Słabe strony: kobieciarz, pyszny
- Zainteresowania: ciekawość świata i ludzi – Odyseusz jest otwarty, towarzyski, chętnie opowiada o swoich przygodach oraz poznaje zwyczaje mieszkańców innych krajów.
.
Biografia
- Odyseusz udaje obłąkanego, żeby nie iść na wojnę.
- Później przewodzi poselstwu usiłującemu wymóc na Trojanach oddanie Heleny Trojańskiej (wątek wykorzystany przez Jana Kochanowskiego w Odprawie posłów greckich).
- Przez dziesięć lat wojny daje się poznać jako dzielny wojownik. I to przez niego ginie Troja. Zdobywa miasto, wprowadzając do miasta posąg drewnianego konia z ukrytymi w środku żołnierzami.
- Po wojnie przybywa do kraju Lotofagów, gdzie odmawia poczęstunku w postaci narkotycznego kwiatu lotosu, pod wpływem którego natychmiast zapomina się o własnej ojczyźnie.
- Wywodzi w pole wielkiego, silnego cyklopa – ludożercę Polifema – i oślepia go, budząc tym gniew jego ojca, samego Posejdona.
- Od Eola, władcy wiatrów, dostaje worek z zamkniętymi w nim przeciwnymi wiatrami, ale towarzysze Odyseusza rozwiązują go, gdy widać już dymy domów Itaki – i wiatry gnają ich znowu do wyspy Eola.
- Po walce z Lajstrygonami pozostaje z jednym tylko okrętem i na nim dociera do wyspy czarodziejki Kirke, która jego zwiadowców zamienia w wieprze, lecz zmuszona do tego przez Odyseusza, przywraca im ludzką postać. Za namową Kirke schodzi do Hadesu, by zapytać o swoją przyszłość zmarłego wieszcza Tejrezjasza.
- Przepływa cieśninę między dwoma potworami morskimi Scyllą a Charybdą.
- Na wyspie Trinakii jego towarzysze zabijają kilka sztuk bydła ze świętego stada Heliosa, za co wkrótce Zeus karze ich, gromem zatapiając statek wraz z załogą.
- Uratowany jako jedyny, na desce z okrętu dopływa na wyspę Ogigię, gdzie spędza siedem lat u nimfy Kalipso. Piękna nimfa zakochuje się w nim i w zamian za pozostanie przy niej ofiarowuje Odysowi nieśmiertelność i wieczną młodość, ale pamięć o Penelopie i ojczyźnie każe mu płynąć dalej.
- Wyrusza na zbitej własnoręcznie tratwie i podczas rozpętanej przez Posejdona burzy wyrzucony zostaje na brzeg wyspy Feaków. Ich władca wyposaża go na dalszą podróż.
- Nierozpoznany – przez opiekującą się nim Atenę przebrany za żebraka – przybywa do swego domu i przy pomocy Telemacha oraz wiernego świniopasa Eumajosa zabija ucztujących tam zalotników Penelopy, od dawna uważanej za wdowę. Daje się rozpoznać żonie i odtąd szczęśliwie rządzi Itaką.
- Według jednej z wersji mitu syn Odyseusza i czarodziejki Kirke, Telegonos, wysłany przez matkę na poszukiwanie ojca, w czasie burzy trafia na Itakę. Schwytany przez Odysa i Telemacha, gdy grabi wieśniaków, by zdobyć pożywienie, zabija swego nierozpoznanego ojca włócznią zakończoną kolcem ryby płaszczki. Tak oto miały się spełnić słowa wieszczka Terezjasza, który przepowiedział Odysowi, iż śmierć przyjdzie do niego z morza.
Ważne momenty w życiu bohatera
- Opuszczenie rodzinnej Itaki i udanie się na wojnę trojańską.
- Pomysł fortelu z drewnianym koniem.
- Oślepienie Polifema – jest to przyczyna zemsty Posejdona.
- Pobyt u Kirke.
- Powrót do Itaki, zabicie zalotników Penelopy.
Kim jest Odyseusz?
-
Podróżnikiem, wędrowcem
Większość życia Odyseusza to zdające się nie mieć końca wracanie do ojczyzny. Dziesięć lat jest na wojnie, a kolejnych dziesięć zabiera mu, obfitująca w przygody, podróż do Itaki.
Podróż, wędrówka – symbolizuje życie, ludzki los. A zatem droga to także metafora przemijania. Jesteśmy, istniejemy – bo, jak każdy wędrowiec, zmagamy się z czasem i przestrzenią. Trudno rozstrzygnąć, co ważniejsze: cel, do którego dążymy, czy sama droga.
Dziś słowo odyseja ma także znaczenie przenośne: długa, obfitująca w niebezpieczne i niezwykłe przygody wędrówka.
-
Genialnym spryciarzem
Jego imię – szczególnie rzymskie: Ulisses – symbolizuje przebiegłość. Kiedy trzeba, ucieka się do podstępu, a nawet kłamie. Odyseuszowego ducha fortelu odnajdziemy w wielu postaciach literackich, w utworach z różnych epok i różnych krajów.
- Genialnym spryciarzem jest Marchołt, bohater żydowskich opowieści ludowych i średniowiecznej literatury apokryficznej oraz utworu Jana z Koszyczek pt. Rozmowy, które miał Król Salomon mądry z Marchołtem grubym a sprosnym.
- Sancho Pansa z powieści Cervantesa to także wcielenie zdrowego rozsądku.
- Kolejny tego typu bohater to Kubuś Fatalista z utworu Denisa Diderota pt. Kubuś Fatalista i jego pan.
- O Onufrym Zagłobie (Trylogia Henryk Sienkiewicza) jego towarzysze broni z podziwem mówią wprost: to prawdziwy Ulisses!
- Dzielny wojak Józef Szwejk, bohater Przygód dobrego wojaka Szwejka podczas wojny światowej Jaroslava Haška, podobnie jak Odyseusz broni się przed pójściem na wojnę, udając wariata.
-
Człowiekiem, który zrezygnował z nieśmiertelności i wiecznej młodości
To chyba najtrudniejszy i najbardziej doniosły wybór Odysa. Może wydać się niezrozumiały. Przecież wielu ludzi marzy o nieśmiertelności. Faust z dramatu Goethego, aby ponownie i już na zawsze być młodym, zaprzedaje duszę diabłu. Odys natomiast, miast cieszyć się pieszczotami Kalipso i perspektywą boskiej nieśmiertelności, marzy o powrocie do domu. Dowodzi to także, iż są wartości, które ludzie cenią bardziej niż własne życie.
Zawsze wierni Odysowi:
- żona Penelopa;
- syn Telemach;
- sługa Eumajos;
- niewolnica Eurykleja;
- pies Argos.
Odyseusz to także:
- bohater działający w przebraniu;
- człowiek dokonujący sprawiedliwej zemsty;
- człowiek, o którego losach decydują bogowie.
Odyseusz symbolizuje:
- kondycję człowieka – jego obfitującą w przygody i niespodziewane przypadki wędrówkę przez życie,
- spryt, mądrość, przezorność,
- dążenie do celu, największą wartość, do której warto dążyć mimo trudów i niebezpieczeństw. Itaka, jego rodzinna wyspa, stała się symbolem czegoś szczególnie drogiego człowiekowi, punktem oparcia; miejscem, do którego zawsze się wraca. Leopold Staff pisał: „Każdy z nas jest Odysem / co wraca do swej Itaki”.
Znaczenie postaci
Większość życia Odyseusza to zdające się nie mieć końca wracanie do ojczyzny. Dziesięć lat jest na wojnie, a kolejnych dziesięć zabiera mu, obfitująca w przygody, podróż do Itaki.
Podróż, wędrówka – symbolizuje życie, ludzki los. A zatem droga to także metafora przemijania. Jesteśmy, istniejemy – bo, jak każdy wędrowiec, zmagamy się z czasem i przestrzenią. Trudno rozstrzygnąć, co ważniejsze: cel, do którego dążymy, czy sama droga.
- Dziś słowo „odyseja” ma także znaczenie przenośne: długa, obfitująca w niebezpieczne i niezwykłe przygody wędrówka.
- Jego imię – szczególnie rzymskie: Ulisses – symbolizuje przebiegłość. Kiedy trzeba, bohater ten ucieka się do podstępu, a nawet kłamie.
Kilku słynnych literackich wędrowców, podróżników
- Eneasz – bohater Eneidy Wergiliusza – walczący w obronie Troi krewny króla Priama, ucieka z miasta i po długiej tułaczce dociera do Afryki, gdzie gości u królowej Kartaginy Dydony. Zgodnie z zaleceniem wyroczni opuszcza Kartaginę, aby założyć Rzym i dać początek nowemu narodowi. W Eneidzie pojawia się zresztą także Odyseusz, ukazany tu jako zbrodniarz, człowiek okrutny i podstępny.
- Żyd Wieczny Tułacz (Ahaswer) to według legend chrześcijańskich dozorca w domu Piłata albo szewc, który popędzał Jezusa niosącego krzyż na Golgotę, skazany na wieczne odmładzanie się i nieustanną wędrówkę po świecie – niespokojny, nieznużony wędrowiec. Legenda o Ahaswerze bierze początek ze wzmianki w Ewangelii św. Jana. Pojawia się w wielu utworach literackich różnych epok, między innymi w Rękopisie znalezionym w Saragossie Jana Potockiego.
- W Boskiej komedii Dantego Alighieri autor wędruje po zaświatach. Po piekle i czyśćcu oprowadza go Wergiliusz, po raju ukochana Beatrycze. Także w tym utworze jako bohater pojawia się sam Odyseusz – spotykamy go w piekle, w kręgu fałszywych doradców.
- Don Kichot, bohater powieści Cervantesa, pod wpływem romansów rycerskich – sądząc, że sam jest błędnym rycerzem – na wychudłej szkapie wyrusza w poszukiwaniu przygód, które pozwoliłyby mu wypełnić rycerskie powinności. Wygłasza także pochwałę życia, które widzi jako ciągłe dążenie do ideału.
- Marynarzem podróżnikiem jest Robinson Crusoe z powieści Daniela Defoe. Jako lekarz okrętowy po fantastycznych krainach podróżuje Lemuel Gulliwer, bohater powieści Jonathana Swifta.
- Tych poprzednich przypomina Mikołaj Doświadczyński z utworu Ignacego Krasickiego Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki, tak zwanej powieści rozwojowej.
- Podróżują również bohaterowie oświeceniowych powiastek filozoficznych: Kandyd, tytułowa postać utworu Woltera, i Kubuś Fatalista z tekstu Denisa Diderota Kubuś Fatalista i jego pan. W tych utworach przygody podróżnych stają się pretekstem do wypowiadania treści moralistycznych i uwag filozoficznych.
- Motyw wędrówki jako metafory życiowego trudu znajdziemy w dwuczęściowej tragedii Goethego Faust. Mimo że zaprzedał duszę diabłu, Faust zostaje zbawiony, bo – jak woła chór aniołów w części II – „kto wiecznie dążąc się trudzi, tego możemy wybawić”.
Dla romantyków człowiek to istota poszukująca, błądząca, tułacz, pielgrzym. Gatunkiem ukształtowanym w romantyzmie jest poemat dygresyjny – utwór złożony z luźnych epizodów, które zwykle łączy właśnie wątek podróży bohatera. Wzór tego gatunku stworzył George Byron, pisząc Wędrówki Childe Harolda i Don Juana. W literaturze polskiej twórcą słynnych poematów dygresyjnych jest Słowacki, autor Podróży do Ziemi Świętej z Neapolu, a przede wszystkim Beniowskiego.
Liczne odwołania do podróży mitycznego Odyseusza zawiera całodzienna wędrówka Leopolda Blooma, trzydziestoośmioletniego irlandzkiego Żyda, akwizytora ogłoszeniowego – tytułowego bohatera powieści Jamesa Joyce’a Ulisses. Akcja utworu rozgrywa się 16 czerwca 1904 roku w ciągu osiemnastu godzin, od 8 rano do 2 po północy, w Dublinie. Odyseja Leopolda ogranicza się do kilku miejsc: ulicy, poczty, kościoła, restauracji, szpitala, spelunki, biblioteki, burdelu. Każdemu jej etapowi odpowiada jeden epizod prawdziwej Odysei. Powieść jest wielkim monologiem wewnętrznym, tak zwanym strumieniem świadomości – imituje bieg ludzkich myśli.
Dzieło: Odyseja
Autor: Homer
Czas i miejsce akcji
Troja i Grecja, czasy starożytne. Akcja obejmuje 10 lat i dzieje się w różnych miejscach, np. w krainie Feaków, na wyspie Itaka czy u czarodziejki Kirke. Akcja zaczyna się w dziewiątym roku po upadku Troi, gdy Odys przebywa na wyspie Ogygii u nimfy Kalypso. Gdy Odyseusz zostaje wyrzucony przez wzburzone morze na brzeg kraju Feaków, opowiada królowi Alkinoosowi o swoich przygodach: był w krainie Kikonów, Lotofagów, u czarodziejki Kirke. Zszedł nawet do Hadesu, gdzie spotkał zmarłych towarzyszy broni.
Co to za typ bohatera?
- Zupełnie inny typ wojownika niż Achilles. Odyseusz jest sprytny, pomysłowy, umie pokierować swoim losem. Ciekawy świata i ludzi, doświadczony, mądry, szanowany za „cwaność” i za to, że umie znaleźć wyjście z każdej sytuacji. Sprzyjała mu bogini Atena, która uważała go za „najmądrzejszego spośród ludzi”.
- Z Odyseuszem wiąże się – pojawiający się po raz pierwszy w literaturze – topos życia jako wędrówki. Długa podróż Odysa, obfitująca w niebezpieczne przygody, była dla niego swego rodzaju szkołą życia – sprawdzianem jego inteligencji, zaradności, umiejętności zachowania zimnej krwi oraz przywiązania do rodzinnej ziemi i najbliższych.
Pojęcia związane z Odyseuszem
Epos – najstarszy gatunek epicki. To wielowątkowy utwór fabularny, najczęściej bardzo obszerny, zwykle pisany wierszem. Autorzy eposów przedstawiali dzieje wojowników i mitycznych herosów na tle doniosłych wydarzeń historycznych lub legendarnych. Epos wykorzystuje mity, legendy, ludowe opowieści i wiadomości historyczne.
Eposy możemy podzielić na dwie grupy: eposy mówione, pierwotne, często anonimowe, przekazywane przez śpiewaków z pokolenia na pokolenie oraz eposy zapisane (najczęściej długi czas po ich powstaniu), np. Gilgamesz, Iliada, Odyseja, Eneida. Najstarszy znany epos to sumeryjski Gilgamesz, który powstał w XX w. p.n.e. Dużo później powstały najważniejsze dla europejskiej kultury eposy – Iliada i Odyseja (ok. IX-VIII w. p.n.e.).
Charakterystyczne cechy eposów homeryckich to:
- podniosły styl,
- bogate i szczegółowe opisy, które niekiedy pełnią funkcję retardacyjną (opóźniają kluczowe sceny, trzymając czytelnika w napięciu),
- rozbudowane porównania,
- występowanie stałych epitetów, tzw. epitetów homeryckich,
- posłużenie się heksametrem jako formą wierszową,
- wszechwiedzący narrator,
- umieszczenie akcji na dwóch równoległych planach – ludzkim i boskim; bogowie decydują o losach bohaterów.
Heksametr – wers zbudowany z sześciu stóp. W wersyfikacji antycznej składał się z pięciu daktyli i jednego trocheja w klauzuli. Heksametr używany był w poezji epickiej – np. w Iliadzie i Odysei Homera, dlatego stał się synonimem poezji najbardziej godnej szacunku i synonimem imponującego kunsztu poetyckiego. Późniejsi poeci próbowali oddać w językach narodowych styl i budowę heksametru. Pierwszą udaną próbą oddania w poezji polskiej tego greckiego wiersza była Powieść Wajdeloty (część Konrada Wallenroda Adama Mickiewicza).
O utworze źródłowym
Odyseja to epos, za którego autora, zgodnie z tradycją, uważany jest Homer. To dzieło powstało w VIII w. p.n.e. Kompozycja Odysei jest kunsztowniejsza niż kompozycja Iliady.
- Ten epos podzielony jest na 24 pieśni.
- Akcja obejmuje 10 lat i można ją podzielić na sześć części:
- pieśni I-IV to opowieść o wyprawie Telemacha, syna Odysa, który wyruszył na poszukiwanie ojca,
- pieśni V-VIII to pobyt Odysa w krainie Feaków,
- pieśni IX-XII to opowieść o przygodach Odyseusza przed przybyciem na dwór władcy Feaków,
- pieśni XIII-XVI to dzieje Odyseusza na wyspie Itaka,
- pieśni XVII-XX ukazują bohatera nierozpoznanego we własnym domu,
- pieśni XXI-XXIV to rzeź zalotników Penelopy.
Tradycyjnie Odyseja uznawana jest za dzieło późniejsze od Iliady. Bogowie nie mają tu tak wielkiego wpływu na losy bohaterów, jak w Iliadzie. Poza Ateną, która opiekuje się swoim ulubieńcem, i Posejdonem, który rzuca na bohatera swego rodzaju „klątwę”, bogowie pełnią rolę widzów.
Na przykładzie Odysei świetnie widać ewolucję stylu homeryckiego – brak tu rozbudowanych porównań, a dominują wypowiedzi o charakterze sentencji. Barwna fabuła stała się wzorem dla późniejszych powieści przygodowych i sensacyjnych.
Tematy, przy których można wspomnieć Odyseusza
- podróż, wędrówka,
- miłość,
- wierność,
- życie – wędrówką,
- spryt, mądrość,
- dążenie do celu.
Zobacz:
Charakterystyka wybranego rycerza starożytnego (Hektor, Achilles, Odyseusz)