Posts From redakcja
Bardzo ważny jest fakt, że w oświeceniu odgórną decyzją króla zaistniała w 1765 r. publiczna scena Teatru Narodowego. Do tej pory, owszem, działały w Polsce teatry, ale prywatne np. scena królewska Władysława IV, teatry szkolne jezuitów i pijarów, teatry w rezydencjach magnackich (np. Radziwiłłów w Nieświeżu, Czartoryskiej w Puławach czy Lubomirskich w Łańcucie). Grały tam zaproszone trupy zagraniczne lub amatorzy, repertuar także z zagranicy lub własne utwory sceniczne magnatów. Teatr Narodowy stał się czymś zupełnie nowym – inną doktryną
Tak. Przede wszystkim świadczy o tym zastosowanie reguły trzech jedności: czasu, miejsca (spotkanie rodzinne w zwykłym szlacheckim domu) akcji (prosta, uboga akcja wypełniona głównie przez dialogi). Kilka słów o Julianie Ursynie Niemcewiczu Jego piękna (i długa), prawdziwie patriotyczna biografia wkracza w czasy romantyzmu. Urodził się w roku 1758, a zmarł w Paryżu w 1841 r. – a więc w wieku osiemdziesięciu trzech lat. Był absolwentem Szkoły Rycerskiej, gorącym uczestnikiem stronnictwa patriotycznego podczas obradowania Sejmu Wielkiego, a po rozbiorach – emigrantem. Uczestniczył w powstaniu
Postacie można podzielić na przedstawicieli dwóch stronnictw politycznych. Obóz – postępowy i patriotyczny to Podkomorzy i Podkomorzyna Dobrójscy, ich syn, poseł na sejm Walery oraz wychowywana przez nich Teresa córka starosty Gadulskiego. Ich dewiza: Dom zawsze ustępować powinien krajowi. Obóz – wsteczników i egoistów to starosta Gadulski, jego żona Starościna, fircyk Szarmancki. Starosta Gadulski skupia negatywne cechy Sarmaty, to on krzyczy o liberum veto jako o „wolności źrzenicy”. Starościna i Szarmancki to kosmopolici zapatrzeni w obcą modę,
Sam autor – Julian Ursyn Niemcewicz – w liście dedykowanym Stanisławowi Małachowskiemu – marszałkowi Sejmu Wielkiego, napisał, że jego celem było: „Wpajać w umysły prawidła zdrowe i uczciwe, zachęcać do cnót publicznych i domowych”. Aby również realizować oświeceniowe hasło: „uczyć – bawiąc”, Niemcewicz napisał komedię polityczną. W tym gatunku bowiem mógł zawrzeć zarówno wątek miłosny – choć uboczny, ale zachęcający do czytania i oglądania dramatu – zabawowy, jak i polityczny: ośmieszył zacofanych Sarmatów i propagował reformy Sejmu Wielkiego.
Chudy literat – to biedny uczony, wydawca i twórca ksiąg, który użala się swojemu rozmówcy, że obrał trudne i niedochodowe rzemiosło, gdyż ksiąg nikt nie chce ani czytać, ani kupować. Scenka z życia Warszawy jest doskonałym pretekstem do zaprezentowania stanu intelektualnego społeczeństwa doby stanisławowskiej. Nic dziwnego, że król szczególną wagę przykładał do nauki i kultury. Nie chcą czytać ani księża, ani szlachta. Literat proponuje Kazania, przekłady Tacyta, Wiersze, Polskie dzieje, dzieła traktujące o gospodarstwie i o
Na czym polega wartość twórczości Ignacego Krasickiego? Zapewne wypływa to z zakresu tematyki: przedmiotem refleksji i uwag jest tu odwieczna natura ludzka, kodeks moralny proponowany przez poetę nie zmienił się, filozoficzne refleksje o świecie pasują także do świata współczesnego, temat miłości ojczyzny jest ponadczasowy, krytyka wad społecznych wciąż trafia w dziesiątkę (w wielu przypadkach, bo pewne realia jednak się zmieniły), dowcip Krasickiego nadal bawi, nie zestarzały się jego żarty, najbardziej chyba te z bajek. Poza
Hymn do miłości ojczyzny to dość znany i często cytowany utwór, zwłaszcza jego początek. Święta miłości kochanej ojczyzny, Czują cię tylko umysły poczciwe! Dla ciebie zjadłe smakują trucizny. Dla ciebie więzy, pęta niezelżywe. Hymn do miłości ojczyzny powstał w 1774 r. Kreuje nowy, oświeceniowy model patrioty, w pewien sposób ustosunkowując się do nowej sytuacji – początków niewoli, akceptuje „rekwizyty”, których dotąd w liryce patriotycznej nie było, jak choćby „pęta”, „więzy”. Niedługo
Pierwszą polską powieścią nowożytną są Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki Ignacego Krasickiego. Można powiedzieć, że od powyższego tytułu rozpoczyna się w naszym kraju kariera tego gatunku. Nowa powieść jest silnie osadzona w realiach społecznych, ma cele dydaktyczne i wychowawcze oraz typowe cechy kompozycyjne, takie jak: fabuła, narrator, świat przedstawiony, następstwo zdarzeń, obecność opisów. Bohaterem pierwszej powieści jest, jak tytuł wskazuje, Mikołaj Doświadczyński – prowincjonalny szlachcic opowiadający o swoim wychowaniu, nauce, podróżach – słowem o przypadkach swojego życia.
Dlaczego Ignacy Krasicki, sam piastujący wysoki urząd kościelny, krytykował zakonników? Związane to było z reformą szkolnictwa i powstawaniem Komisji Edukacji Narodowej. Krasicki to gorący zwolennik reformy oświaty, a przecież ówczesne szkolnictwo związane było z zakonami. Jezuici i pijarzy właśnie reformowali swoje szkoły, istniało już Collegium Nobilium Konarskiego, lecz większość klasztorów pozostawała w starym, sarmackim stanie ducha. A tu przecież trafiała młodzież szlachecka. Stąd też krytykowane ideały oświeceniowe – i dlatego książę biskup wystąpił przeciw zakonom żebraczym. Oczywiście –
Udowodnij, że Monachomachia Ignacego Krasickiego jest poematem heroikomicznym. Dowód naczelny to zasada kompozycji: zderzenie komicznej treści z formą i stylem poematu heroicznego. Treść – wojna mnichów, która wybuchła między zakonami dominikanów i karmelitów, „w mieście, którego nazwiska nie powiem”. Mnisi walczą za pomocą sandałów, pasów, talerzy i szklanek wśród wielkiej wrzawy i rumoru. Godzi zwaśnionych dopiero puchar, co mógł pomieścić wiele trunku, na widok którego wszyscy walczący zakrzyknęli: „zgoda”. Forma wojnę mnichów opisuje poeta stylem
Myszeida to poemat heroikomiczny odwołujący się do legendy o królu Popielu. W utworze współistnieje obok siebie świat ludzki i zwierzęcy, w Kruszwicy rozegra się wielka wojna pomiędzy myszami (z królem Gryzomirem) a kotami (z Mruczysławem na czele). Wszystko przez ludzi. Popiel i jego córka Duchna najpierw hołubili myszki, a potem swe łaski przenieśli na kotki, a myszy wygnano. W dodatku w bitwie poległ ulubieniec Duchny: kotek Filuś, księżniczka zażądała więc zemsty. Finał zna każde polskie dziecko: w końcu wygrały myszy i zeżarły Popiela!
Istota gatunku, jakim jest poemat heroikomiczny, wynika z samej nazwy, jest to poemat „hero – i – komiczny”, czyli takie literackie małżeństwo poematu heroicznego (eposu) i komicznego (o błahej tematyce). Cały sens tego typu utworu opiera się na sprzeczności między patetycznym, wzniosłym stylem narracji, charakterystycznym dla eposu opiewającego wzniosłe czyny, a błahą, komiczną treścią. Inaczej mówiąc, są to „wielkim głosem opisane sprawy komiczne”. Ignacy Krasicki napisał trzy poematy heroikomiczne: Myszeida (wojna kotów z myszami: bohaterski
Omów satyrę Do króla. Jakiego zabiegu użył tu poeta? Satyra Do króla jest satyrą ciekawie skomponowaną. W pierwszej chwili wydaje się, że jest naganą skierowaną do króla Stanisława Augusta. Przyjrzyjmy się jednak, kto ją wypowiada i jakich argumentów używa. Mówi typowy szlachcic – reprezentant antystanisławowskiej orientacji wśród ówczesnego społeczeństwa. Zarzuca królowi, że: pochodzi ze szlachty, a nie z królewskiego, dziedzicznego (choćby obcego) rodu, jest zbyt młody do piastowania urzędu, jest zbyt łagodny, a powinien być okrutny,
Barwne. Opisane kąśliwie, być może chwilami z przesadą, ale trafnie. Pozwalają poznać reprezentantów ówczesnego społeczeństwa polskiego, zwłaszcza typy negatywne, przedstawione jednak z humorem. Kobieta – to „żona modna”. Książę biskup ostro piętnuje tu zgubny kosmopolityzm, snobizm i bezmyślne poddawanie się wymogom mody (Żona modna). Pamiętacie tę damę, z którą ożenił się pan Piotr? Koafiura do nieba, krynolina jak dzwon, w ręku piesek maleńki, przystrzyżony wedle francuskiej mody, na policzku muszka… Wokół dworu
Był to twórca wszechstronny, który walczył piórem o reformy w kraju, o moralność społeczną, wreszcie nie tylko działalnością literacką, lecz także pozycją swojego stanowiska oraz aktywnością w życiu publicznym dał wyraz patriotyzmowi i trosce o kraj. Był wszak książę biskup warmiński – współpracownik króla Stanisława Augusta Poniatowskiego – współzałożycielem Monitora, autorem bajek, satyr, pierwszej nowożytnej powieści, poematów heroikomicznych. Można go nawet nazwać osobowością renesansową. Kilka słów o życiu i osobowości Ignacego Krasickiego Nie chciał zbytnio mieszać się
Przykładem gatunku tego typu jest Fircyk w zalotach Franciszka Zabłockiego. Rzecz dzieje się na sarmackiej prowincji, a ostrze satyry uderza w obyczaje w owym dworku panujące. Ośrodkiem akcji jest schematyczny chwyt: „etatowy” łowca posagów, zupełnie zrujnowany, trochę bałamutny młodzieniec planuje intrygę: usiłuje zdobyć młodą wdówkę. Początkowo absolutnie interesowny, napotykając opór, zdawało się łatwego łupu, zaczyna odczuwać prawdziwe uczucie, wreszcie gorącą miłość. Finał – nie Fircyk łapie w sidła posag, lecz cnota łowi w sidła Fircyka! Pouczenie
Oświecenie to doba prób podniesienia poziomu oświaty w Polsce, czasy owe znamionował szereg działań ludzi światłych, którzy widzieli, że niedouczonemu, zaniedbanemu w czasach baroku społeczeństwu konieczna jest nauka – w nowoczesnej formie. Niektóre osiągnięcia w tej dziedzinie stały się wydarzeniem w skali Europy – np. Komisja Edukacji Narodowej. Zbierzmy kolejne głosy w tej sprawie: Pierwszy wielki reformator oświaty to Stanisław Konarski, pijar, który poznał francuski model szkolnictwa. W 1740 r. założył Collegium Nobilium – szkołę dla
Wśród wydarzeń kulturalnych doby oświecenia możemy wymienić także powstanie w 1765 roku Teatru Narodowego w Warszawie. Powstał z inicjatywy króla jako pierwszy stały, publiczny teatr – w ten sposób zapoczątkował działalność sceny narodowej. „Dla teatrum” tworzyły najlepsze pióra epoki Franciszek Bohomolec, Julian Ursyn Niemcewicz, Franciszek Zabłocki. Ulubionym gatunkiem ściągającym liczną widownię były komedie, które realizowały hasło: „bawiąc – uczyć!”. Najważniejszą osobą teatru, dbającą o jego prawidłowe funkcjonowanie i upowszechnianie, był jego długoletni dyrektor Wojciech Bogusławski. Zobacz:
Czasy obfitujące w wydarzenia polityczne, próby reform i powoływania nowych instytucji. Efekt: oświecenie zaobfitowało bogatą publicystyką i… rozwojem prasy. Rozwój prasy w oświeceniu Wśród pism wydawanych wtedy należy wymienić: Monitor – powstały w 1765 roku na wzór angielskiego pisma Spectator. Przez dwadzieścia lat jego redaktorem był Franciszek Bohomolec. Monitor wychodził dwa razy w tygodniu, był główną trybuną propagowania reform, upowszechniał nowe formy publicystyczne: esej i felieton. Pisali w Monitorze: Krasicki, Bohomolec, Konarski, Naruszewicz – czyli największe
Jaka była Rzeczpospolita XVIII wieku? Nadal szlachecka, wciąż pod silnym wpływem dumnej magnaterii, w cieniu zaś trzymająca mieszczan i chłopów, ale wiek XVIII w historii Polski to wiek wielkich zmian i prób reformy kraju. Należy wyróżnić rok 1764 – kiedy to królem został Stanisław August Poniatowski. Ta data stanowi granicę pomiędzy dawniejszą kulturą staropolską a nową formacją kulturalną, której ośrodkiem stał się dwór królewski. Stanisław August Poniatowski – to za jego rządów kraj zniknął z mapy
