Dramat
Ajschylos z Eleuzis (525-456 p.n..e) – najstarszy z trzech wielkich tragików greckich. Twórca tragedii klasycznej i jej reformator. Wprowadził drugiego aktora, co umożliwiło rozwój dialogu i akcji dramatycznej. Ograniczył na rzecz większego rozbudowania akcji partie chóru. Kładł duży nacisk na dekorację, ulepszył stroje aktorów. W swych sztukach podkreślał przede wszystkim dominującą rolę fatum w życiu człowieka, tłumaczył, że poprzez cierpienie bogowie uczą ludzi prawdy. Napisał około 70 tragedii, z których
Zasady tragedii antycznej W dramacie obowiązywały cztery podstawowe zasady: Zasada trzech jedności – miejsca, czasu i akcji. Jedność miejsca polegała na umiejscowieniu akcji tylko w jednym miejscu, np. na dziedzińcu pałacowym. Widzowie oglądają aktorów tylko w tym miejscu, wydarzenia, które dzieją się poza nim (poza sceną) są relacjonowane, opowiadane przez przybywające postacie lub chór. Jedność czasu polega na dążeniu twórców antycznych do tego, aby czas trwania akcji równał się czasowi trwania
Budowa tragedii antycznej Dramat starożytny odznaczał się zupełnie inną budową niż dzisiejsze. Każda z części spełniała określoną funkcję. Ich układ przedstawiał się następująco: prologos (czyli wstęp) – zawierał zapowiedź treści tragedii, parodos (pierwsza część chóru) – informował, jak doszło do konfliktu, epeisodia (epizody) i stasimony (pieśni chóru) – epeisodia zawierały treści akcji, stasimony komentowały to, co zdarzyło się w poszczególnych epizodach. Epeisodiów było zazwyczaj pięć – w czwartym z nich
Wiąże się ona z kultem Dionizosa – boga narodzin i śmierci, ale także winnej latorośli, wina i urodzaju. Według greckiego mitu to właśnie Dionizos nauczył ludzi uprawy winnej latorośli i produkcji wina. W otoczeniu bachantek, satyrów i osłów niosących worki z upojnym trunkiem wędrował na rydwanie po wszystkich krajach starożytnego świata przy akompaniamencie hałaśliwej muzyki bębenków. Dla uczczenia boga, który okazał się tak szczodrym darczyńcą, nauczył ludzi zabawy i korzystania z uroków życia, starożytni urządzali
Zapamiętaj następujące typy dramatów: tragedia grecka (m.in. dramat antyczny), dramat szekspirowski (łamie reguły dramatu antycznego), dramat romantyczny (odwołuje się do osiągnięć Szekspira), dramat młodopolski (nawiązuje do dramatu romantycznego i szekspirowskiego), dramat współczesny (teatr absurdu lub antyteatr zaprzecza regułom wyznaczającym gatunki poprzednie). Różnice w kompozycji tragedia grecka: Antygona Sofoklesa reguła trzech jedności: miejsca, akcji, czasu; podział na stasimony i epejsodiony; obecność chóru; zasada decorum; imię bohatera w tytule; ograniczona do trzech ilość osób na scenie; niezmienność
Istnieje jeszcze jeden wymiar treściowy tragedii. Antygona tragedią o miłości i śmierci. Antygoną powoduje miłość siostrzana. Mówi, że przyszła współkochać, nie współnienawidzić – jej miłość wybacza zdradę, jest ponad ziemskie sprawy. Zarzut wobec Antygony – cała miłość tej tebańskiej dziewczyny skupia się na bracie Polinejku. Nie dostrzegamy natomiast w ogóle uczucia kobiety wobec swojego narzeczonego – Hajmona. Antygona odrzuca też ofertę Ismeny, która chce razem z nią ponieść konsekwencje czynu. Dlaczego? Z miłości czy raczej
Arystofanes z drugiej połowy V w. p.n.e. Autor komedii Żaby, Chmury, Rycerze, Ptaki. Człek odważny (i obdarzony poczuciem humoru), bo wykpiwał współczesnych – nie tylko kolegów tragików, filozofów (np. Sokratesa), ale nawet potężnych polityków! Tak jak tragedia wciąż krążyła wokół mitów, wciąż na nowo je wskrzeszając, tak komedia czuła się zwolniona z tego obowiązku, a tematów szukano w życiu codziennym. Tak pisał np. Antifanes – komediopisarz: …Szczęśliwa tragedia Ze wszystkich względów, bo, po pierwsze, treść
Źródłem tragedii greckiej były mity, więc ich bohaterowie to postacie dobrze znane Grekom z opowieści mitologicznych. Edyp Syn Lajosa. Ojciec porzucił go, gdy dowiedział się od wyroczni, że zginie z ręki syna. Znaleziony przez pasterza i oddany bezdzietnej rodzinie królewskiej w Koryncie. Gdy dorósł, dowiedział się, że jest przybranym dzieckiem. Zapytał o to swego ojczyma, ale ten nie powiedział mu prawdy. Edyp udał się do wyroczni i dowiedział się, że zabije swego ojca. By przepowiednia sie
Reguła trzech jedności jest charakterystyczna dla tragedii greckiej. Zrezygnował z niej Szekspir, za co został ostro skrytykowany przez większość swoich współczesnych. Dopiero po jakimś czasie odstąpienie Szekspira od klasycznych wzorców zostało uznane za genialne. Szekspir wprowadził sceny zbiorowe, zrezygnował z chóru, przenosił akcję z miejsca na miejsce (zmiany scenografii), przeplatał ze sobą kolejne wątki, zakłócając następstwo czasowe, rozbudował wątki poboczne. Uwaga! Reguły trzech jedności przestrzegał Jan Kochanowski w Odprawie posłów greckich (jedność miejsca –
Podstawę teorii literackiej Arystotelesa stanowi założenie, że poezja jest sztuką mimetyczną, czyli naśladowczą. Sposób naśladowania rzeczywistości dzieli utwory literackie na różne gatunki: epopeja naśladuje za pomocą narracji, tragedia – przez przedstawienie działających osób, a więc w sposób bardziej bezpośredni. Dzięki temu silniej działa na odbiorcę – wywołuje u widza „litość i trwogę”, a następnie wstrząs prowadzący do oczyszczenia (katharsis). Ażeby sztuka teatralna uznana została za tragedię, musi ona spełniać kilka „warunków tragiczności”. Bardzo ważny jest
Na czym polega ponadczasowość Antygony Sofoklesa? Nieśmiertelność tego dzieła polega na tym, iż autor tragedii ukazuje ludzkie konflikty i motywy postępowania ludzi, które przetrwały wiele stuleci i jeszcze dziś są aktualne. Wciąż żywy jest konflikt pomiędzy dobrem społecznym a dobrem jednostki, wciąż istnieje walka o władzę, motyw zdrady i dochodzenia swoich praw, zderzenie sfery uczuć i obowiązku. Nadal dyskutujemy pojęcie sprawiedliwości i pragniemy, aby prawo czy ustawa dotyczyły w tej samej mierze wszystkich – nawet rodzin rządzących i wydających
Antygona Jako wolna jednostka mam prawo do swojej religii i jej obrządków! Siostrę obowiązuje miłość do brata i powinność odpowiedniego pochówku. Muszę pozostać wierna religii i tradycji, a te każą opłakiwać zmarłego i pomóc wędrówce duszy do Hadesu. Uczucia jednostki nie mogą zostać zdeptane przez ustawę lub bezduszny dekret. Władza winna służyć ludziom, a nie odwrotnie. Prawo boskie wyżej stawiam od państwowego. Kreon Polinejkes jest zdrajcą. Należy przykładnie go ukarać, by odstraszyć od zdrady innych. Muszę dbać
Tak, gdyż Kreon musiał wybierać pomiędzy działaniem, które nakazywało mu sumienie i uczucia rodzinne, a decyzją konieczną do utrzymania autorytetu władzy. Wydając rozkaz królewski zabraniający pochowania Polinejkesa miał na celu dobro społeczne, gdyż uznawał czyn Polinejkesa, który zaatakował Teby, wchodząc w sojusz z królem Adrastosem, za czyn zdrajcy. Z drugiej strony, Antygona była członkiem rodu królewskiego i narzeczoną syna Kreona – Hajmona. Mając na celu dobro jednostki – tzn. swego syna i Antygony, Kreon mógł cofnąć rozkaz,
Antygona musi wybrać między dwoma racjami, z których obie są równie ważne i sprzeczne ze sobą. Jako kochająca siostra, wierna prawu boskiemu czuje się zobowiązana do pochowania i uczczenia zwłok brata Polinejkesa. Jeśli tego nie uczyni, nie tylko ciało zmarłego zostanie pohańbione, lecz – według wierzeń religijnych Greków – dusza Polinejka nie zazna spokoju. Z kolei, z drugiej strony Antygona wejdzie w konflikt z prawem państwowym, gdyż Kreon zabronił pod karą śmierci pochować Polinejkesa, uznając go za
Sofokles nawiązuje do mitu Labdakidów. Antygona jest córką Edypa, a siostrą Polinejkesa i Eteoklesa oraz Ismeny. Sofokles umieszcza akcję tragedii w chwili, gdy obaj bracia już nie żyją. Walcząc o władzę, doprowadzili do wojny – Eteokles nie dopełnił umowy i po roku panowania nie odstąpił tronu bratu Polinejkesowi, a Polinejkes, uzyskawszy w królestwie Argos pomoc, napadł na Teby, aby dochodzić swoich praw. Obaj bracia giną, a władzę obejmuje Kreon. Eteoklesa nakazuje pochować jako bohatera, ze wszelkimi honorami. Jeśli
Jeśli tragedia przedstawia tragiczne losy, musi być napisana bardzo poważnie. Na tym właśnie polega decorum. Poważny temat wymaga poważnego stylu. Tragedii czy eposowi przypisany był styl wysoki, odpowiednie postacie, wydarzenia odpowiedniej rangi. Żadnych żartów, śmiechów, chichów. Nie przystoi również do tragedii wyprowadzić ani postaci z ludu, ani rubasznego humoru – to domena komedii. Takie były reguły i nikt zasady decorum nie naruszał. Kto w literaturze nowożytnej odważył się wystąpić przeciw decorum? Nawet w tragicznych
Inaczej los lub przeznaczenie. Starożytni Grecy wierzyli, że człowiek ma przypisany z góry, zaprogramowany los, bieg wydarzeń w życiu, których nie da się uniknąć. Właśnie fatum decydowało o dziejach bohaterów takich jak Edyp czy Kreon. To, co zrządzone przez bogów, musiało nastąpić – stąd pogląd, który głosi, iż życie to ułożony z góry scenariusz i wszystko w nim jest zaplanowane – nazywa się fatalizmem. Także słowo fatalny – czyli nieszczęsny, zły, pochodzi od fatum, gdyż zapowiedziane
Jest to inaczej nieszczęśliwe zbłądzenie bohatera, które polega na zderzeniu rzeczywistej sytuacji bohatera z tym, co wie on na własny temat, np. popełnia zbrodnię, czyn, który wynika z niewiedzy. Przykładem sytuacji, w której zaistniała ironia tragiczna, jest moment, kiedy Edyp zabija Lajosa i żeni się z Jokastą, nie wiedząc, że są to jego rodzice, a wręcz przeciwnie, przecież uciekł z Koryntu, aby uniknąć spełnienia przepowiedni, iż zabije własnego ojca i ożeni się z matką. Zobacz: Co to jest fatum?
Popularnością wśród greckich tragików cieszyła się historia Edypa i jego rodziny – Antygona (sztukę o takim tytule napisał nie tylko Sofokles, ale i Eurypides oraz kilku innych mniej znanych tragików), Król Edyp, Edyp w Kolonie Sofoklesa. Równie popularne były motywy związane z wojną trojańską – Filoktet (sztukę pod takim tytułem napisał i Ajschylos, i Sofokles, i Eurypides), Ajas Sofoklesa oraz późniejsze losy jednego z bohaterów trojańskich, Agamemnona, zamordowanego przez żonę Klitajmestrę. Śmierć ojca pomszczona przez jego dzieci to temat
Tragizm – jest to sytuacja, w której bohater musi dokonać wyboru pomiędzy dwoma równorzędnymi racjami. Każda decyzja, jaką podejmie, będzie miała negatywne skutki. Konflikt tragiczny – istota tragedii – to istnienie dwóch równorzędnych racji, pomiędzy którymi nie sposób dokonać wyboru. Przykładem mogą być losy bohaterów Sofoklesa. Nieszczęsny bohater znajduje się niejako w sytuacji bez wyjścia. Jeśli wybierze decyzję a – przegra, jeśli b – też przegra. Trzeciego wyjścia nie ma. Przyznasz, że to
