MODERNIZM / MŁODA POLSKA
Impresjonizm to przede wszystkim kierunek artystyczny. Jego nazwa pochodzi od obrazu Claude’a Moneta Impresja – wschód słońca. Impresja to po francusku wrażenie. Początkowo pogardliwie traktowano ten kierunek. Impresjonizm narodził się w malarstwie, ale z czasem objął swoim zasięgiem także inne dziedziny sztuki: muzykę, literaturę. Głównym założeniem impresjonizmu jest przekonanie, że poznanie rzeczywistości nigdy nie jest dotarciem do obiektywnej prawdy, ale indywidualną, subiektywną wizją twórcy. Impresjoniści w swojej twórczości starali się uchwycić przelotne, przemijające
Naturalizm jest tendencją końca wieku XIX, za jego literackiego ojca uważa się Emila Zolę. Był to nurt, który ukazywał ciemną stronę życia ludzkiego – nędzę, głód warstw niższych, chorobę, śmierć, a także fałsz, obłudę życia i charakterystykę tzw. marginesu społecznego wielkich miast – prostytucję, złodziejstwo, środowiska przestępcze. Powieść naturalistyczna przedstawia losy ludzkie jak materiał badań, na wzór nauk biologicznych, eksponuje biologizm człowieka, bierze pod uwagę kwestię dziedziczności. Tak czynił Zola w znanych powieściach
Zważywszy na fakt, że w epoce tej zapanowała moda zwana ludomanią lub chłopomaństwem, można się spodziewać, że będzie tych obrazów sporo. Dokonajmy zestawienia: Chłopi Władysława Reymonta Całościowy, pełny i prawdziwy obraz wsi i psychiki chłopa zawarł Reymont w tej epopei, nagrodzonej literacką Nagrodą Nobla. Wesele Stanisława Wyspiańskiego Świetna ocena warstw społecznych – chłopów i inteligencji. Wesele chłopki i inteligenta jest tu pretekstem do poruszenia spraw natury społecznej, narodowej, psychologicznej, estetycznej – lecz także jest dyskusją o wsi,
Jest tych nawiązań niemało. Nie bez przyczyny przecież „drugie imię” tej epoki brzmi: neoromantyzm. Ludzie końca wieku XIX najwyraźniej czuli duchowe pokrewieństwo z twórcami romantyzmu, powrócili do ich filozofii i życiowych koncepcji. Zauważmy, że to właśnie moderna, a dokładnie Zenon Przesmycki (Miriam) odkrył i rozpropagował poezję Cypriana Kamila Norwida. Przypomnijmy, że mit artysty „ponad tłumami” i sztuki jako samoistnej, niedostępnej dla zwykłych śmiertelników dziedziny jest zaczerpnięty prosto z romantyzmu. Zaznaczmy, że rozpoetyzowanie i uduchowienie epoki młodopolskiej wykazuje
Co w młodopolskiej wizji artysty i sztuki wiąże się z romantyzmem, a co jest już typowe dla końca XIX wieku? Młoda Polska to inaczej neoromantyzm – w okresie tym powracają niektóre z romantycznych ideałów, między innymi koncepcja artysty i sztuki. Znów mówi się o niezwykłości twórcy, talent, natchnienie jest darem boskim: Evviva l’arte! W piersiach naszych płoną ognie przez Boga samego włożone. (Evviva l’arte Kazimierz Przerwa-Tetmajer) Piękno oddziela się od pożyteczności, ideały francuskiego parnasizmu pojawiają
Sztuka i artysta stały się w Młodej Polsce centralnymi zagadnieniami, które dyskutowano na łamach prasy, w programach literackich, a także w poezji, prozie i dramacie. Charakter rozważań określiło najmodniejsze hasło epoki, czyli postulat „sztuka dla sztuki” głoszony przez Miriama i przez Stanisława Przybyszewskiego, podchwycony przez licznych poetów, zresztą stosowany także do innych dziedzin sztuki niż literatura, a więc do malarstwa, i muzyki, i aktorstwa. Założenie „sztuka dla sztuki”zupełnie zmienia koncepcje pozytywistów na ten temat. Przede wszystkim budzi wstręt artystów samo
sztuka – typ artysty-ptaka, wolności twórczej (Baudelaire, Rimbaud); szatan, zło (Baudelaire); spleen, pesymizm, bierność (poeci dekadentyzmu); miasto i jego społeczność (Zola, Maupassant); prostytucja, margines społeczny (Zola, Maupassant); Kwestie moralne (Conrad, Maupassant, Zola, Dostojewski); Los i psychika urzędnika (Maupassant, Czechow); przemijanie, rozkład ciała (Baudelaire, Wilde); obłęd (Dostojewski, Strindberg, Wilde); mentalność chłopa (Zola, Maupassant). Zauważ: Maupassant we Francji, Czechow w Rosji, Żeromski w Polsce, Edgar Allan Poe w Stanach Zjednoczonych piszą… opowiadania! Czy nastała moda na krótkie
Naturalizm – to prąd przede wszystkim prozatorski – obecny jednak także w innych dziedzinach sztuki. Jego podstawą była koncepcja francuskiego filozofa i teoretyka kultury Hipolita Taine’a. Dokonał on swoistego przełożenia biologicznej teorii doboru naturalnego – wówczas jeszcze znajdującej się na marginesie życia naukowego – na ludzkie zachowania – czyniąc zeń podstawową motywację ludzkich działań. I tak niemal wszystkie przejawy ludzkiej aktywności dają się, zdaniem Taine’a, sprowadzić do walki o byt. Walczą o niego jednostki, grupy
Henryk Ibsen potrafił ukazać przez pryzmat sztuki istotne problemy i konflikty ludzkiego życia. Często motywami jego utworów były: kwestie moralne, pieniądz i małżeństwo, demokracja. W Dzikiej kaczce podejmuje rozważania na temat prawdy, jej siły i roli w życiu człowieka. Losy bohaterów dramatu wykazują, że – wbrew pozorom – jest to sprawa dyskusyjna i wcale niejednoznaczna. Życie bohaterów dramatu płynie spokojnym, uregulowanym trybem. Poznajemy małżeństwo Hjalmara Ekdala i Giny, ich córeczkę Jadwinię. Hjalmar wydaje się słabym, zakompleksionym człowiekiem,
Kwiaty niemal nierealnie wyrastające poza i przez kraty ogrodzenia – uderzające, zniewalające siłą swojej barwy i zapachu. Właściwie niewinne kwiaty: dalia, lilia i tulipan. Mnóstwo w tym wierszu agresywnych barw: Zmrok jest rozpłomieniony bladą czerwonością, kroplami rdzy, jaskrów jaskrawością. Jest to zmierzch mistyczny, a Zmrok napisano wielką literą. Można zatem podejrzewać, że znaczenie pojęcia wykracza poza zwykły swój sens: wieczoru, końca dnia, szarówki przed nocą. Owszem – mogła być tą godziną, która przywołała Wspomnienie –
Ten utwór to poetycki manifest Verlaine’a – zawierający jego wizję poezji – reprezentatywny też dla całego nurtu literackiego określanego mianem symbolizmu, zawierający prócz tego elementy właściwe impresjonizmowi – co bardzo dobrze ilustruje tezę o wzajemnym przenikaniu się obydwu stylów. Poeta zawarł w nim swoją koncepcję twórczości opartej na zasadzie analogii, operującej nastrojem i niedosłownością, muzycznej, delikatnej i ulotnej. „Nade wszystko muzyki!” – tak się zaczyna – później zaś poeta tłumaczy, jak osiągnąć ten cel
Nie czytaj tego wiersza w chwilach depresji lub dołków psychicznych. Sceneria nakreślona w tych pięciu strofach może zwyciężyć nawet radosnego optymistę! Niebo – pokrywa z ołowiu, strugi deszczu – więzienne kraty, światło dnia jak w grobie. Do tego w wierszu występują: nietoperze, pająki oślizgłe i duchy potępieńców. Podmiot liryczny, występujący w pierwszej osobie, w liryce bezpośredniej zdradza stan swojego ducha: pogrzeby bez orkiestr, martwa cisza, zwycięstwo lęku – pochylona głowa. Uwaga! Ten gest pokonanego, bezradnego człowieka końca wieku powtórzy
Pozornie opowiada o smutnej historii białego albatrosa – ptaka pojmanego i uwięzionego na pokładzie statku. Z daleka – piękny i potężny, z bliska wydaje się kaleki, szpetny i śmieszny. W rzeczywistości jest to opowieść o poecie spętanym przez rzeczywistość. Wolny – jest geniuszem, „księciem na obłoku”, uwikłany w codzienność – „potyka się” o swą wielkość. Albatros to dość reprezentatywny dla ideologii dekadentyzmu utwór. Podejmuje modny wówczas motyw artysty i jego nieprzystosowalności do zwykłego świata. Ugruntowuje też znane porównanie poety do ptaka,
Dekadentyzm to kolejne pojęcie-klucz do omawianej epoki. Decadence – to po francusku schyłek, upadek. Sam dekadentyzm zaś to świadomość ostatecznego kryzysu kulturowego, przeżycia się wszystkich dróg rozwoju sztuki i myśli, a także wyczerpania możliwości rozwoju form artystycznych. „Nie wierzę w nic” mówi Tetmajer, „wszystko wypite! zjedzone!” jęczy Valéry. Pustka i niemoc – to dwie rzeczy, które zdaniem dekadentów tak naprawdę ma do zaoferowania kultura. Ważną rolę odgrywają tu też Schopenhauerowskie koncepcje filozoficzne i jego dowody
Przede wszystkim – to nazwa wielkiego prądu w malarstwie – będącego początkiem radykalnego odchodzenia od postrzegania tej dziedziny sztuki w kategoriach prostego naśladownictwa natury. Nazwa prądu pochodzi od słowa „impression” – „wrażenie” użytego w tytule obrazu Moneta Impresja – wschód słońca – jednego z pierwszych dzieł wykazujących podstawowe cechy impresjonizmu. A jakie to były cechy: Po pierwsze – postrzeganie celu sztuki w utrwalaniu ulotnego, chwilowego wrażenia zmysłowego. Impresjonistom szło niemal o malarskie zatrzymanie czasu, uwiecznienie momentu. Konieczne
To prąd artystyczny, który w sztuce przełomu wieków wykształcił się później niż symbolizm i impresjonizm – jednak szybko stał się równie ważny jak one. Podstawowym założeniem ekspresjonizmu jest przekonanie o tym, że świat jest terenem ciągłej walki między potężnymi sprzecznościami. Te sprzeczności występują we wszystkich sferach życia i ducha. Dobro i zło, dusza i ciało, ruch i stałość, grzech i miłosierdzie, kamień i woda, czerń i biel, jednostka i tłum, kosmos i punkt – całe życie, cały wszechświat jawi się ekspresjoniście jako
Tym mianem określany jest niezwykle ważny dla końca XIX wieku nurt artystyczny. Jak łatwo zauważyć – nazwa tego nurtu pochodzi od pojęcia symbolu – najbardziej dlań charakterystycznego środka ekspresji. Co to jest symbol? Otóż – w teorii literatury coś zupełnie innego niż w „normalnym życiu”. W tym drugim symbol to rodzaj oczywistego znaku – mówiącego, że coś jest takie, a nie inne. W literaturze jednak to swoisty, niedosłowny i niedookreślony obraz, który coś odbiorcy sugeruje. „Sugeruje”
Problem człowieka końca wieku W najbardziej wyrazisty sposób problemy człowieka kończącej się epoki przedstawił Kazimierz-Przerwa Tetmajer w wierszu Koniec wieku XIX. Słynny cytat: Jakaż jest przeciw włóczni złego twoja tarcza, człowiecze z końca wieku?… Głowę zwiesił niemy. Wiersz wyraża rozpacz i bezradność. Składa się z pytań rzucanych w przestrzeń, pytań, które nie mają sensu, bo nie można znaleźć na nie odpowiedzi. Człowiek końca wieku zastanawia się nad rozmaitymi drogami życia. Podmiot zastanawia się, czy przybrać
Leopolda Staffa zwykło się nazywać poetą trzech pokoleń, gdyż w czasie swojego 79-letniego życia ogarnął Młodą Polskę, dwudziestolecie międzywojenne i literaturę współczesną. Debiutował w epoce Młodej Polski (w 1901 r.) – i w tym okresie można w jego twórczości wyróżnić następujące prądy: Nietzscheanizm – tom Sny o potędze, aprobata filozofii Nietzschego, siły indywidualnej jednostki. Wyrazem tych poglądów jest wiersz Kowal. Dekadentyzm młodopolski – typowa dla epoki, nastrojowo-pesymistyczna atmosfera ujawnia się w słynnym wierszu pt. Deszcz jesienny z tomu Dzień
Jaką tematykę podejmuje Gabriela Zapolska w Moralności pani Dulskiej? Omawiając stosunki panujące w tej rodzinie, uzasadnij swoje zdanie. Istotą utworu Gabrieli Zapolskiej jest schemat moralności mieszczańskiej, który autorka świetnie prezentuje w swoim dramacie, i który poddaje ocenie odbiorcy. Zasadniczo znajdujemy się w kręgu małego, rodzinnego skandaliku. Mama Dulska, która trzyma w garści swoją mieszczańską rodzinkę (dwie dorastające córeczki Hesię i Melę, „dorośniętego” już syna Zbyszka i męża – „niemego”, niemrawego i zawojowanego ze szczętem Dulskiego), przymknęła oko
