MODERNIZM / MŁODA POLSKA
Ten niemiecki filozof, który urodził się i znaczną część życia spędził w Gdańsku, swoje koncepcje tworzył w pierwszej połowie dziewiętnastego wieku. Dopiero jednak pod koniec stulecia jego idee znalazły szeroki oddźwięk – wśród modernistycznych artystów i teoretyków sztuki. Przede wszystkim – były doskonałą pożywką dla zwolenników poglądów dekadenckich – Schopenhauer bowiem z całą siłą starał się dowieść kompletnej bezsensowności ludzkiego życia. Jego podstawowym motorem bowiem, według filozofa, jest popęd życiowy – wola życia – siła,
Nazywano go „smutnym szatanem” i był prawdziwym „mężczyzną fatalnym” dla tych, którzy napotkali go na swojej życiowej drodze. Z pewnością był nieprzeciętnym człowiekiem, posiadał charyzmę, umiał szokować, prowokować. Był skandalistą swoich czasów – ale jego teorie i tryb życia przyćmiły wartość dzieł. Jego postępki też można różnie oceniać: Swoją towarzyszkę życia i troje dzieci opuścił – co zakończyło się jej samobójstwem. Związek z oszałamiającą Dagny Juel też skończył się tragicznie – Dagny źle czuła się
Literatura każdego kraju posiada takie ważne powieści, które ze względu na ich rolę w kulturze, doniosłość treściową i artyzm literacki nazywa się epopejami. Lecz wyżej wymienione „pochwały” utworu – to jeszcze nie wszystko. Powieść-epopeja musi wykazywać w swojej kompozycji pewne podobieństwa do eposu, musi zawierać definicyjne elementy tego gatunku. Aby udowodnić, że Chłopi takie elementy zawierają, przypomnijmy, czym był epos. To taki utwór (zwykle wierszowany), który przedstawiał dzieje legendarnych postaci na tle przełomowych
Filozofia Fryderyka Nietzschego Fryderyk Nietzsche był filozofem na swoje czasy zupełnie niezwykłym. Nie budował systemu mającego wyjaśnić naturę świata. Nie tworzył tajemniczo brzmiącej, półmatematycznej terminologii. Ba – on nawet nie starał się przyjmować modnej wówczas obiektywizującej, „naukowej postawy” wobec zjawisk, którymi się zajmował. Jego filozofia jest dalece subiektywna – formułowana z punktu widzenia niezależnej jednostki – mówiącej to, co czuje – bez klasycznego, logicznego dowodzenia i zachowania tradycyjnej ciągłości wypowiedzi. Indywidualistyczne, nieskrępowane
Tadeusz Miciński był oryginalnym poetą młodopolskim. Jego zainteresowania – bliskie mistyce, demonologii, tworzyły wokół niego specyficzną atmosferę, powodowały, iż nazywano go magiem, że tematyka jego utworów krążyła wokół spraw pozaziemskich, a często bohaterem jego wierszy był szatan. Poeta daje wyraz swoim przemyśleniom w utworze pt. Jam ciemny jest wśród wichrów płomień boży. Bohaterem wiersza jest (często wykorzystywany w epoce Młodej Polski) szatan – Lucyfer. Sam tytuł podejmuje już pewien problem – „jam jest
W Chłopach mamy do czynienia z syntezą wszystkich charakterystycznych dla Młodej Polski prądów artystycznych. Kreując przedstawiany w tej powieści świat, Reymont posługiwał się środkami typowymi dla: realizmu, impresjonizmu, symbolizmu naturalizmu. Prekursorami naturalizmu w Europie byli Flaubert i Zola. Jego główne cechy to: „naukowość” metod twórczych (np. powieść to eksperyment!), obiektywny, pozbawiony odautorskiego komentarza opis, eksponowanie biologicznej strony ludzkiego życia podkreślanie jego związku z resztą przyrody (np. silna więź ludzi z ziemią). Naturalizm Chłopów Reymonta W jakich
Relacja – ten sporych rozmiarów poemat należy do Hymnów – tomu, który określany jest jako naczelny przykład ekspresjonistycznych zainteresowań Kasprowicza. I tak jest w istocie. Hymny – tom utworów nawiązujących do biblijnego gatunku, dość luźno wykorzystujących biblijne wątki – już samą tematyką przywołują ekspresjonistyczne środki obrazowania. U Kasprowicza bowiem obrazy biblijne posłużyły do zilustrowania wstrząsającej wizji ludzkiego istnienia w rozdarciu między niezmiernie od siebie odległymi sprzecznościami, oddzielonymi przepaściami nie do pokonania. Dies irae –
To podstawowe terminy filozofii Henriego Bergsona – francuskiego myśliciela – którego działalność przypada na lata największego rozkwitu modernizmu. Podstawowym założeniem jego koncepcji jest istnienie tajemniczej siły życiowej élan vital – utrzymującej świat w wiecznym i niezatrzymywalnym ruchu. Ta siła różni się jednak od Schopenhauerowskiego pędu – nie jest naszym unicestwieniem i największym wrogiem, lecz raczej pozytywnym źródłem energii i motywem naszych działań. Siła ta także jest podstawową zasadą istnienia świata – przejawia się we
Proza Stefana Żeromskiego Opowiadania Doktor Piotr, Siłaczka, Zmierzch, Rozdzióbią nas kruki, wrony… Syzyfowe prace – o dojrzewaniu Marcinka Borowicza do patriotyzmu. Ludzie bezdomni – o dziejach doktora Judyma. Popioły – panoramiczna powieść historyczna o epoce Napoleona. Dzieje grzechu – śmiała, jak na owe czasy, opowieść o Ewie Pobratyńskiej. Róża, Sułkowski – dramaty. Uroda życia – powieść o miłości i patriotyzmie Piotra Rozłuckiego. Wiatr od morza – napisana już po odzyskaniu niepodległości historia walki o Pomorze. Wierna
Artysta Nie wierzę w nic, nie pragnę niczego na świecie, Wstręt mam do wszystkich czynów, drwię z wszelkich zapałów… Kazimierz Przerwa-Tetmajer To w Młodej Polsce temat numer jeden. Tworzenie „sztuki dla sztuki” jest marzeniem modernistów, których wzorem stał się Stanisław Przybyszewski. Literacki ideał stworzył przez przypadek… Sienkiewicz. Pisząc Bez dogmatu, chciał ośmieszyć typ artysty bezproduktywnego, zgnuśniałego, niepewnego siebie, obrazić młodopolskich cyganów tułających się po świecie bez konkretnego celu. Tymczasem artyści wcale nie zbulwersowali
Po wielkim, bluźnierczym buncie przeciw Bogu przyszedł w poezji Kasprowicza czas wyciszenia i uspokojenia – zgodnie z nauką św. Franciszka – brata ptaków i ryb, świętego, który w swojej filozofii niósł miłość wszelkiemu żyjącemu istnieniu. W duchu tej filozofii spróbował Kasprowicz znaleźć pozytywne odpowiedzi na pytania nurtujące człowieka. I tak: zło – nazwał rezultatem sprzeniewierzenia się człowieka Bogu, cierpienie – koniecznym warunkiem zrozumienia szczęścia, istotę świata – odnalazł w harmonii kontrastów, w pochwale pokory, przyrody i mądrości prostego człowieka. Najlepszym
Oczywiste dziś przekonanie, że teatr jest autonomiczną dziedziną sztuki – niezależną od wszelkich innych sztuk – wcale nie było powszechne na początku XX wieku i dość długo trzeba mu było torować drogę do zbiorowej świadomości odbiorców. Czynili to artyści, którzy bardzo wyraźnie odczuwali kryzys teatru pod koniec wieku XIX i uważali, że dotychczas stosowane w nim formy zdecydowanie się przeżyły i nie dają możliwości wyrażenia tego, co w sztuce najważniejsze – prawdy. Dotychczas istniejący teatr
Ludzie bezdomni są powieścią modernistyczną i gatunkowo różnią się ogromnie od modelu powieści dziewiętnastowiecznej w wydaniu Elizy Orzeszkowej, Henryka Sienkiewicza, a nawet Bolesława Prusa. Oto cechy nowej powieści: Brak tu zwartej, rygorystycznej kompozycji – akcja nie składa się z wydarzeń związanych zasadą: przyczyna–skutek. Czytając dzieje Judyma, obserwujemy sceny utrwalające dany moment z życia, a łączy je biografia bohatera. Oto: Judym w Paryżu, Judym w Warszawie, Judym w Cisach, Judym w Zagłębiu. Jest to luźna kompozycja fabuły – można powiedzieć budowa
Problem człowieka końca wieku W najbardziej wyrazisty sposób problemy człowieka kończącej się epoki przedstawił Kazimierz-Przerwa Tetmajer w wierszu Koniec wieku XIX. Słynny cytat: Jakaż jest przeciw włóczni złego twoja tarcza, człowiecze z końca wieku?… Głowę zwiesił niemy. Wiersz wyraża rozpacz i bezradność. Składa się z pytań rzucanych w przestrzeń, pytań, które nie mają sensu, bo nie można znaleźć na nie odpowiedzi. Człowiek końca wieku zastanawia się nad rozmaitymi drogami życia. Podmiot zastanawia się, czy przybrać
Leopolda Staffa zwykło się nazywać poetą trzech pokoleń, gdyż w czasie swojego 79-letniego życia ogarnął Młodą Polskę, dwudziestolecie międzywojenne i literaturę współczesną. Debiutował w epoce Młodej Polski (w 1901 r.) – i w tym okresie można w jego twórczości wyróżnić następujące prądy: Nietzscheanizm – tom Sny o potędze, aprobata filozofii Nietzschego, siły indywidualnej jednostki. Wyrazem tych poglądów jest wiersz Kowal. Dekadentyzm młodopolski – typowa dla epoki, nastrojowo-pesymistyczna atmosfera ujawnia się w słynnym wierszu pt. Deszcz jesienny z tomu Dzień
Jaką tematykę podejmuje Gabriela Zapolska w Moralności pani Dulskiej? Omawiając stosunki panujące w tej rodzinie, uzasadnij swoje zdanie. Istotą utworu Gabrieli Zapolskiej jest schemat moralności mieszczańskiej, który autorka świetnie prezentuje w swoim dramacie, i który poddaje ocenie odbiorcy. Zasadniczo znajdujemy się w kręgu małego, rodzinnego skandaliku. Mama Dulska, która trzyma w garści swoją mieszczańską rodzinkę (dwie dorastające córeczki Hesię i Melę, „dorośniętego” już syna Zbyszka i męża – „niemego”, niemrawego i zawojowanego ze szczętem Dulskiego), przymknęła oko
To utwory krótkie, czyta się je łatwo, często ze śmiechem, lecz jest to śmiech przez łzy, niepozbawiony goryczy. Świadczą o tym, że Czechow był świetnym obserwatorem życia. Rozglądając się dokoła, wybierał takie sytuacje, które prezentowały prawdę o człowieku i ówczesną rzeczywistość – lata osiemdziesiąte dziewiętnastego wieku w Rosji. Smutna była ta rzeczywistość i jej obywatele, lecz potrafił Czechow dostrzec w niej także aspekty komiczne. Każde opowiadanie to przykład z życia unaoczniający ludzkie śmiesznostki, wady, słabości ludzkiej psychiki.
Jego zdaniem – tak. Ale istnieją badacze, którzy twierdzą, że gdyby na miejscu Joasi była Natalia (panna o charakterystyce nieco bardziej nacechowanej erotyzmem) – Judym nie byłby tak pewien swoich racji. Gdyby naprawdę kochał Joasię – nie mógłby bez niej żyć, nie mówiąc o pracy. Tym samym rozwiązanie, które proponuje Żeromski, wydaje się ideologiczne i nienaturalne. Ten szczęśliwy dom, idyllicznie zarysowany w marzeniach, mógł dawać siłę do niesienia pomocy innym. A cóż może dać innym
Deszcz jesienny – utwór prezentujący pesymistyczne, dekadenckie nastroje epoki. Od razu uderza odbiorcę impresjonistyczny obraz świata, który oglądamy wraz z poetą przez zamazane deszczem szyby. Wiersz składa się z trzech „wizji” przedzielonych monotonnym, jesiennym, melancholijnym refrenem. Wizja I – to korowód mar idących pochodem przez ogród, wśród płaczu i zawodzenia. Wizja II – wspomnienie pogrzebu, niespełnionej miłości, tragedii pożaru i spalonych dzieci, płaczu ludzkiego. Wizja III – to obraz diabła płaczącego, który przeszedł przez ogród
Na czoło europejskiej krytyki modernistycznej wysuwają się Charles Baudelaire (czyt. Bodler), Paul Verlaine (czyt. Werlę), Jean Artur Rimbaud (czyt. Rębo). Poezję Baudelaire’a określają tak typowe dla epoki: wyższość duchowa artysty, koncepcja poety przeklętego, motyw szatana, motyw spleenu, użycie jako środka: brzydoty, nędzy, śmierci i grzechu. Materię jego wierszy tworzą kraty, deszcz, pająki, pogrzeby i ołowiane niebo – nastrój smutku i pesymizmu. Uderzają odbiorcę utwory: Padlina – dobitny portret przemijalności, Albatros – symbol odtrąconego poety
