SIDEBAR
Autor Stanisław Wyspiański (1869-1907), jeden z najwybitniejszych artystów młodopolskich, a zarazem człowiek renesansu – bo i malarz (jeden z najlepszych uczniów Jana Matejki), i pisarz, poeta, dramaturg, teoretyk teatru oraz sztuki, a także twórca kostiumów oraz dekoracji, reżyser, projektant mebli i wnętrz. W literaturze bliski tendencjom neoromantycznym, trwale zapisał się w historii polskiego dramatu i teatru: twórca nowoczesnego teatru polskiego (por. teatr ogromny); autor m.in. Warszawianki, Wyzwolenia i Nocy listopadowej. Geneza i tytuł dramatu Wesele Stanisława
Skąd nazwa? Termin „barok” został przez historyków literatury pożyczony od historyków sztuki. Ci z kolei zawdzięczają go Heinrichowi Wölfflinowi, dziewiętnastowiecznemu badaczowi, który swoje wielkie dzieło na temat sztuki interesujących nas czasów zatytułował Renaissance und Barock (Renesans i barok) – i dokonał tym samym pierwszego jasnego rozróżnienia obu epok. Wcześniej przeważała bowiem tendencja do twierdzenia, iż sztuka XVII wieku to po prostu zepsuty, przerafinowany koniec renesansu. Samo słowo oznacza w języku portugalskim niezwykle rzadki rodzaj
Literatura barokowa w Polsce zaczyna się od Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego. Latami renesansowy, treścią barokowy… Ze względu na wymowę swoich sonetów zaliczany do baroku. Należy uważać go za poetę przełomu. Tytuły wierszy już świadczą o stylistyce baroku: O wojnie naszej, która wiedziemy z szatanem, światem i ciałem… albo O nietrwałej miłości rzeczy świata tego… Motyw vanitas, szatana, przemijalności i złudnej wartości ziemskich rozkoszy – to światopogląd typowy dla barokowej poezji metafizycznej. Tęsknota
I. Grecja Homera To podróż dwadzieścia osiem stuleci wstecz. Jeśli komuś mało, dorzucę pięć stuleci, docieramy do czasów archaicznych. Jak to się dzieje? Otóż Homer opowiadał o przeszłości Grecji – dla niego dzieje wojny trojańskiej i oblężenia Troi były wydarzeniem historycznym odległym jak dla nas… czasy Jagiellonów i bitwa pod Grunwaldem. Zaiste zmieniło się co nieco w dobrej Polsce od panowania Jagiellonów… W świecie Homera, choć nie tak szalała technika
Gdzie jesteśmy? Wśród greckich miast-państw (polis). Ateny – to polis doskonałe. I najbardziej nas interesuje. Kultura grecka we wczesnym okresie rozwijała się głównie na wybrzeżach Azji Mniejszej oraz na wyspach Morza Egejskiego, nie miała więc żadnego stałego centrum. W V w. p.n.e. takim ośrodkiem kulturalnym stały się Ateny, które zaczęły wieść prym wśród miast greckich głównie za sprawą zwycięstw odniesionych nad Persami i dobrej polityki militarnej. Odtąd do Aten zaczynają przybywać najwybitniejsi
Cóż to jest starożytność? Tak naprawdę starożytność to nie żadna epoka. Mianem starożytnych określa się czasy poprzedzające wykształcenie się tego, co przez ludzi uważane jest za początek „ich kultury”. W przypadku Europy mówimy tak o czasach przedchrześcijańskich. Pojęcie „starożytności” jest więc bardzo szerokie. Obejmuje rozmaite kultury: egipską, babilońską, grecko-rzymską, fenicką, izraelską, etruską i wiele innych. Lekko licząc – pięć tysięcy lat! W ramach tych kultur z kolei istniały ich własne „epoki”, czasem zresztą obejmujące znacznie
Grecja Homer (epos) – żył w VIII wieku przed naszą erą, był zapewne pieśniarzem (aojdem), stworzył dwa wielkie eposy: Iliadę i Odyseję. Od niego zaczyna się właściwie historia literatury naszego kręgu kulturowego. Spierano się, czy w ogóle istniał (słynna kwestia homerycka), ale ostatnie badania potwierdzają, że oba eposy stworzył jeden człowiek osiem stuleci przed naszą erą. Więc jednak był. Czy był ślepy? Taką tezę wywiedziono z imienia, a tradycja głosi, że jako starzec był ubogi
Drzewko epok dawnych Antyk —————————— Średniowiecze V–XV w. najwyższa wartość – Bóg (teocentryzm) nazwa wieki średnie = pomiędzy antykiem a renesansem uniwersalizm Europy istotną cechą kulturową dualizm życia: doczesność a mistycyzm, wiara w znaki i symbole wyprawy krzyżowe anonimowość twórców ideały: rycerz, król, asceta literatura świecka: epika rycerska, historiografia literatura sakralna – hagiografia Renesans XVI w. nazwa – odrodzenie ideałów starożytnych najwyższa wartość – człowiek (humanizm, antropocentryzm) szacunek dla nauki
Kilka zasad na początek Znajdujesz się w świecie rozumu. W ubiegłym stuleciu Kartezjusz uzmysłowił to światu – tylko myśl jest pewna. Tak zrodził się racjonalizm – tylko rozum (ratio) to narzędzie zdolne do poznania świata. Wiek XVIII mocno myśl rozwinął. Oto kamienie milowe: Racjonalizm Pewne jest tylko to, że myślimy. Nie umiemy odpowiedzieć na setki pytań – ale pytamy, szukamy odpowiedzi, choć nie ma wiedzy – rozum pracuje. Krytycyzm Ludzie oświecenia podnieśli
Obraz I Rok 1600. Mroczny widok: czarne krzyże mnichów, zakapturzone postacie, w środku więzień z ustami zakneblowanymi drewnianym kołem. Pochód podąża na rzymskie Campo di Fiori, gdzie czeka przygotowany stos i kat. Więzień słucha wyroku, na kolanach, z powrozem u szyi, ze świecą w ręku. Jego ostatnie słowa: „Z większą trwogą ogłaszacie wyrok przeciwko mnie, aniżeli ja go słucham”. Odwraca się od krucyfiksu. Giordano Bruno – ten, który zginął za
O co chodzi filozofom? Filozofia – oznacza umiłowanie, poszukiwanie mądrości. Tak jak medycyna jest nauką o leczeniu ciała, matematyka o liczbach – filozofia chce od wieków stworzyć i podarować ludziom swoisty poradnik JAK BYĆ SZCZĘŚLIWYM? Filozof – to miłośnik mądrości, który szuka odpowiedzi na najistotniejsze pytania: Skąd wziął się świat i istnienie? Z czego świat jest zrobiony? Jaki jest sens ludzkiego życia? Jak być szczęśliwym? Jak żyć? Jak poszukiwać prawdy? Co to
Mitologia antyku a literatura – ważne, ale odrębne działy kultury antyku Mitologia – obrazuje wierzenia, nie ma autora. Mitologia to zbiór mitów, w które wierzyli starożytni. Mity to opowieści o bogach, o powstaniu świata i człowieka, o wielkich czynach herosów. Zawierają wierzenia religijne ówczesnych ludzi, odpowiadają na odwieczne pytania, takie, wobec których bezradna jest nauka. Wyrażają ludzkie tęsknoty, obrazują odwieczne postawy, najważniejsze uczucia. Nikt nie napisał mitologii. Mity rodziły się wraz z kulturą grecką, gdy ludzie
Filozofia antyku O co chodzi filozofom? Filozofia – oznacza umiłowanie, poszukiwanie mądrości. Tak jak medycyna jest nauką o leczeniu ciała, matematyka o liczbach – filozofia chce od wieków stworzyć i podarować ludziom swoisty poradnik JAK BYĆ SZCZĘŚLIWYM? Filozof – to miłośnik mądrości, który szuka odpowiedzi na najistotniejsze pytania: Skąd wziął się świat i istnienie? Jaki jest sens ludzkiego życia? Co to znaczy dobro? Czym jest szczęście, jak je osiągnąć? Jak poznać
Jak powstał świat? Stworzenie świata w religiach politeistycznych jest o wiele bardziej skomplikowane niż w religiach mających jednego Boga. Wprost roi się tu od przeróżnych personifikacji, skomplikowanych powiązań rodzinnych, spisków i bratobójczych walk. Świat ziemski powstaje trochę „obok” świata bogów, jako ciekawa zabawka. Ludzie, co widać szczególnie w religiach Mezopotamii, są po to, aby służyć bogom. Człowiek stworzony zostaje na podobieństwo bogów (lub Boga) najczęściej z gliny. W monoteistycznej religii judaistycznej jest inaczej: jeden Bóg tworzy świat,
O co chodziło filozofom? Filozofia przed Sokratesem Jak to zapamiętać? Według podziału przed Sokratesem i po Sokratesie. Myśl brzydala z Aten okazała się tak ważna dla filozofii, że wszystko podzielono na to, co przed nim i po nim. PRZED SOKRATESEM Jońska filozofia przyrody – Tales z Miletu, Anaksymander, Anaksymenes Myśl Pitagorasa – Pitagoras Materialiści – Demokryt Eleaci SOKRATES (469-399 p.n.e.) – SOFIZM PO SOKRATESIE PLATONIZM – Platon ARYSTOTELIZM – Arystoteles EPIKUREIZM – Epikur
Początki filozofii Pierwsi filozofowie, ograniczając się do obserwacji przyrody, starali się odnaleźć jedną materialną zasadę (arche) rządzącą światem. Pierwsze pytanie filozofii wiązało się z poszukiwaniem początku, elementu, który zapoczątkował kolejne zdarzenia. Ponieważ zajmowali się głównie naturą i wszyscy pochodzili z Jonii, określeni zostali mianem jońskich filozofów przyrody (natury); ponieważ początku świata szukali w sferze materii, określa się ich także jako materialistów. Dla Talesa z Miletu arche stanowiła woda. To ona miała być przyczyną powstania wszechrzeczy.
Autor Autorzy mitologii giną w mrokach dziejów. Mity były od wieków przekazywane ustnie, przekształcane i modyfikowane (dlatego istnieje wiele ich różnych wersji) i tak przetrwały do czasów współczesnych. Wciąż wielu autorów podejmuje się trudnego zadania spisania mitów. Najbardziej znane realizacje są autorstwa Jana Parandowskiego, Zygmunt Kubiaka czy Roberta Gravesa. W szkole zwykle omawia się mity Parandowskiego. Tytuł Mitologia to po prostu określenie na zbiór tekstów konkretnego gatunku. Samo słowo nie
Antyk i starożytność – dwa terminy Termin starożytność ma szerszy zakres. Oznacza wszystko to, co działo się przed czasami chrześcijańskimi, a dotyczy zarówno zdobyczy cywilizacji basenu Morza Śródziemnego, kultury Grecji, Rzymu, Izraela, Egiptu, jak i innych kultur: Mezopotamii, Indii, Afryki, Chin, Ameryki. Termin antyk ma węższy zakres. Ogranicza się do cywilizacji greckiej i rzymskiej, rozwijającej się nad Morzem Śródziemnym od końca II tysiąclecia p.n.e. do V wieku n.e. Obydwa terminy, antyk i starożytność, oznaczają coś
Mitologia jako źródło kultury europejskiej Mit to przekazywana ustnie opowieść. Pradawna, ważna dla danej społeczności, święta, bo wyrażająca jej wierzenia, objaśniająca tajemnice świata, niezwykła opowiastka – lecz historia sięgająca do początków istnienia, do bogów, do początków znakomitych rodów. Najistotniejszy dla nas zbiór to mity greckie. Dla współczesnych po prostu piękne, zawierające rozmaite mądrości, ale jednak baśniowe i fantastyczne teksty. Dla starożytnych – źródło wiedzy i sposób postrzegania świata. Mitologia zaś
Filozofia – ważne pojęcie rodem z antyku. „Umiłowanie mądrości”, poszukiwanie prawdy o najistotniejszych zagadnieniach Dosłownie – phileo (umiłowanie) sophia – mądrość. To filozofia miała odpowiedzieć na pytanie jak osiągnąć szczęście, jak żyć słusznie, czym w ogóle jest życie ludzkie. Dawniej królowa nauk – dziś jedna z nauk humanistycznych. To właśnie Grecy zapoczątkowali filozofię europejską. Ale uwaga – mamy co najmniej kilka znaczeń słowa. Odróżnij filozofię jako gałąź wiedzy i wydział uczelni; filozofię jako po prostu
