Poetycka twórczość Tadeusza Różewicza
Tadeusz Różewicz przeżył wojnę. Ocalał – lecz wojna wycisnęła piętno na jego twórczości, tak poetyckiej, jak i dramaturgicznej. Należy do pokolenia – rocznik 20., bo urodził się w 1921 roku. Brał udział w konspiracji i żył okupacyjnym życiem, walczył w AK. Ujrzał i zrozumiał całą grozę wojenną, „przeżył śmierć i zna wartość życia” – tak brzmi motto poety. Różewicz jest poetą czytanym i lubianym. Mimo że jego poezja tak bliska jest prozie (a może właśnie dlatego), mimo że często przywołuje wojnę – wydaje się aktualna.
Oto najważniejsze motywy tematyczne, które Różewicz zawarł w poezji.
- Świadomość i psychika człowieka, który przeżył wojnę. Obsesja wspomnień i lęków, poczucie obcości wśród żywych, poczucie utraty wartości (szczególnie tom Niepokój).
- Przekonanie o tym, że ludzie nie mogą między sobą nawiązać porozumienia, że są sobie obcy. Ciągłe próby nawiązania dialogu z drugim człowiekiem, walka z samotnością i wyobcowaniem.
- Protest przeciwko okrucieństwu, przemocy, obojętności ludzi. Znamienny w tej kwestii jest wiersz List do ludożerców.
- Bohater wierszy Różewicza to człowiek rozbity wewnętrznie, zagrożony, niepewny, kim jest, poddany zmienności świata, opanowany przez technikę. Jest to człowiek słaby, żyjący w chaosie, lecz tęskni on za prostymi uczuciami i prawdziwymi wartościami.
Oryginalność poezji Zbigniewa Herberta
Zbigniew Herbert był niepowtarzalną osobowością polskiej poezji współczesnej. W materii jego utworów współgrają elementy klasycyzmu i turpizmu, egzystencjalizmu i etyki conradowskiej, echa biblijne i polemiki z Biblią. Herbert jest mistrzem w kreowaniu scen rozgrywających się w miejscach wyobrażonych, „dalszych ciągów” wątków historii czy też kultury. Np. Tren Fortynbrasa to odpowiedź na pytanie, co stało się (co mogło się stać) po śmierci Hamleta, Apollo i Marsjasz – ciąg dalszy pojedynku osób, który mitologia kończy zwycięstwem Apolla.
Domysły na temat Barabasza – doskonały wiersz nawiązujący do biblijnego motywu uwolnionego przestępcy – Barabasza. Herbertowskie pytanie „co było dalej?”, jego spekulacje w podobnych kwestiach to nie tylko próby zaspokojenia ciekawości swojej i odbiorców. Zawsze są pretekstem do wniosków natury uniwersalnej, przesłań filozoficznych albo etycznych. Część literaturoznawców skłonna jest umieszczać Herberta w nurcie klasycznym – zwłaszcza, że poeta ten wciąż odwołuje się do trwałych mitów i wartości kultury, które stanowią o łączności pokoleń. Herbert tworzył poezję intelektualną, związaną z tradycją – stąd jego dwudziestowieczny klasycyzm.
Inne cechy tej poezji to:
- ujmowanie aktualnych problemów: moralnych i politycznych w perspektywie uniwersalnej
- poszukiwanie trwałych wartości, podejmowanie problematyki etycznej w poezji,
- przywoływanie mitów, dzieł sztuki, postaci i wydarzeń historycznych jako materii poetyckiej
- ironia, humor i prostota języka – jako środki tworzenia.
Tematyka poezji Herberta
- człowiek wobec śmierci i zagadek istnienia (Brzeg, U wrót doliny)
- człowiek w poszukiwaniu wartości etycznych (Pan Cogito)
- człowiek wobec historii (Raport z oblężonego miasta, Trzy studia na temat realizmu)
- sztuka – jej wyznaczniki (Dlaczego klasycy)
- refleksja nad historią, filozofią, literaturą, Biblią (Pan Cogito opowiada o kuszeniu Spinozy)
- władza, cierpienie, codzienność (Sprawozdanie z raju)
- poeta i poezja, ich rola we współczesnym świecie (Przypowieść)
- idea „wielkiego powrotu” do tradycji
Słowo o poezji księdza Jana Twardowskiego
Twórczość księdza Jana Twardowskiego należy do poezji o tematyce religijnej, lecz jest to propozycja oryginalna, propagująca model wiary radosnej, bliskiej człowiekowi i, co dodać należy, w dzisiejszych czasach modna i popularna. Jeśli szukać źródeł czy odwołań koncepcji ks. Twardowskiego, to odpowiednia wydaje się filozofia św. Franciszka z Asyżu, który tak samo w centrum ludzkich wartości stawiał miłość i radość życia. Ksiądz Twardowski debiutował jeszcze przed wojną, uczestniczył w powstaniu warszawskim.
Jego tomiki to: Wiersze, Znaki ufności, Niebieskie okulary, Sumienie ruszyło, Stukam do nieba. Popularność tej poezji bierze się chyba głównie stąd, że ksiądz poeta opisywał dogmaty wiary religijnej bez patosu, bez surowości nakazów i zakazów, bez lęku, głosząc, że ma być ona pomocą i oparciem człowieka.
Poeci – Pokolenie Współczesności
-
Miron Białoszewski
- Dokonuje pewnego eksperymentu poetyckiego – tworzy poezję opartą na grze słów, brzmieniu mowy i neologizmach – operowanie dźwiękową formą mowy ma wnosić nowe znaczenia.
- Dokonuje sakralizacji rzeczy powszednich: bohaterami jego utworów są: piec, burak, łyżka durszlakowa. Z drugiej strony dokonuje też „profanacji sacrum” – umieszcza madonny w karuzelach wesołych miasteczek, świętość i sztukę sprowadza do powszedniości.
- Fascynują go peryferie kultury: podmiejskie tereny, odpustowe, kiczowate rejony kultury.
- Zwany jest „poetą rupieci”.
-
Stanisław Grochowiak
- Wprowadza do poezji brzydotę, temat śmierci, rozkładu ciała, zmęczenia i wysiłku. To właśnie turpizm. W dyskusji o miejscu piękna i brzydoty w literaturze głosi, że ta druga jest prawdą i dopełnieniem obrazu ludzkiego życia.
- Degraduje mit pejzażu ojczystego i natchnionego twórcy, jego poeta – to człowiek słaby i zmęczony.
- Nawiązuje do motywów barokowych.
- Ukazuje cierpienie i postuluje pokorę wobec życia.
- Znane utwory: Rozmowa o poezji, Ikar, Pejzaż, Kanon, Dla zakochanych…, Do pani.
klasycyzm (m.in.)
- Przypisywanie tylko klasycyzmu poezji Herberta jest uproszczeniem – lecz niewątpliwie jest to twórczość zanurzona w wielkim kontekście kultury i literatury śródziemnomorskiej: Biblia i antyk to dwa zaplecza konieczne do jej odczytania.
- Jest to też poezja intelektualna i przesycona problematyką moralną.
- Motyw „dalszego ciągu”, czyli rozważań – co było dalej – np. po pojedynku Apollo – Marsjasz (Apollo i Marsjasz) lub po śmierci Hamleta (Tren Fortynbrasa) – to częsty u Herberta pretekst poetyckich rozważań.
- Pan Cogito – propozycja dekalogu dla współczesnego człowieka.
Zobacz:
Scharakteryzuj lingwizm, turpizm i neoklasycyzm w poezji powojennej
Czym był turpizm w poezji – podaj założenia i przedstawicieli nurtu