HISTORIA
bajońskie sumy – olbrzymie kwoty (circa 21 mln franków), które musiało zapłacić Księstwo Warszawskie Napoleonowi; cesarz francuski przyjmował wierzytelności pruskiego monarchy (długi zaciągnięte przez polską szlachtę u pruskiego króla) w praktyce okazały się nieściągalne; nazwa bierze się od konwencji w Bagonne w 1808 zawartej między stronami; bałkańskie wojny (lata 1912-13) – konflikty państw bałkańskich z Turcją, a potem między sobą o podział łupów, w pierwszym wystąpiły zgodnie przeciw Turkom: Bułgaria,
abdykacja – zrzeczenie się tronu przez monarchę; w Polsce uczynili to Jan Kazimierz w 1667 r. i Stanisław August Poniatowski w 1795 r. pod naciskiem Rosji; abolicjonizm XIX-wieczny – ruch społeczny domagający się zniesienia niewolnictwa; popularny w USA; narodził się w czasach kolonialnych w Germantown (Pensylwania) w 1688 r.; najbardziej radykalny odłam dążył do zbrojnego wystąpienia przeciw niewolnictwu (np. John Brown – stracony); różnice zdań w kwestii niewolnictwa stały się
Konflikty postzimnowojenne Byłoby wielkim złudzeniem oczekiwać, iż po zakończeniu najstraszliwszej z wojen świat cieszył się wreszcie upragnionym pokojem we wszystkich zakątkach kuli ziemskiej. Co prawda udało się uniknąć globalnego starcia, które mogłoby okazać się ostatnim z racji nagromadzonych przez supermocarstwa arsenałów nuklearnych. W latach między 1945 a 1990-91 rokiem trwająca niemal nieustannie rywalizacja dwóch wielkich potęg i związanych z nimi bloków polityczno-militarnych zaowocowała licznymi konfliktami lokalnymi o zastępczym często charakterze. Wielokrotnie były one prowokowane przez
System komunistyczny z założenia doktrynalnie obojętny, a nawet w wielu momentach jawnie wrogi religii usiłował podporządkować sobie istniejące związki wyznaniowe i Kościoły, o ile nie był w stanie ich zniszczyć. Wbrew szumnym deklaracjom o poszanowaniu wolności sumienia stosunki władz państwowych uległy systematycznemu pogorszeniu. TRJN (Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej) zdominowany przez komunistów zerwał 12.09.1945 r. konkordat z 1925, dosyć sprytnie posługując się argumentami jego naruszenia przez pewne nominacje biskupa Piusa XII,
Uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe 2.04., a zatwierdzona przez naród w referendum 25.05. 1997 r., konstytucja w sposób zasadniczy nie zmieniła uwarunkowań ustrojowych, być może tylko zakończyła pewien wstępny etap formowania się polskiej demokracji. Pod wieloma względami okoliczności towarzyszące jej powstaniu i uchwaleniu przypominały inne, wcześniejsze, sławniejsze i chyba lepsze konstytucyjne ustawy, z racji uwikłania w polityczną walkę, momentami bezpardonową. Konstytucja została poprzedzona neutralną w sumie preambułą (wstępem), budzącą w toku
Ramy ustrojowe nowej Polski wyłaniającej się na gruzach PRL, pojawiły się jeszcze w okresie agonii realnego socjalizmu. W wyniku rozmów i kompromisu „okrągłego stołu” w kwietniu 1989 r. sejm PRL dokonał nowelizacji ustawy zasadniczej reaktywując 2 izbę parlamentu – Senat jak i urząd prezydenta, wówczas w domyśle zarezerwowany dla członka PZPR. W grudniu 1989 r. tzw. parlament „kontraktowy” (wynik osiągniętego kompromisu) przeprowadził kolejną ważną nowelizację. Została wykreślona propagandowa preambuła z
Porozumienia „okrągłego stołu” (kwiecień 1989) i czerwcowe wyboru (4.06.1989) zapoczątkowały wielkie zmiany ustrojowe na drodze do niepodległości, demokracji i gospodarki rynkowej. Komitet Obywatelski „Solidarność” właściwie wygrał wszystko co mógł w częściowo wolnych wyborach (35% w Sejmie i 99% w rektywowanym Senacie), i wkrótce, wskutek opuszczenia PZPR przez jej satelitów: ZSL i SD, doszło do stworzenia nowego, koalicyjnego rządu na czele z niedawnym opozycjonistą, wówczas bliskim Kościołowi, Tadeuszem Mazowieckim (sierpień 1989).
Prace nad nową prawdziwie socjalistyczną konstytucją oficjalnie rozpoczęły się w 1951 r., gdy Sejm powołał specjalną ku temu komisję, ale faktycznie odpowiednie działania podjęła już wcześniej PZPR (1949) zgłaszając projekt, pozytywnie opiniowany przez Stalina, a potem oczywiście uchwalony przez „parlament” 22.07.1952. Propaganda informowała o rzekomej ogólnonarodowej dyskusji, w której ponoć wzięło 11 mln obywateli, ale nie należy chyba tego brać zbyt serio, ponieważ władze wyciszyły krytykę, interesując się jedynie głosami
Już na pierwszym swoim posiedzeniu, 4.02.1947, wybrany kilka tygodni wcześniej, Sejm Ustawodawczy przyjął ustawę o sposobie powoływania głowy państwa – prezydenta. W związku z likwidacją senatu, sytuacja wymagała nowych regulacji. Prezydent miał teraz być wybierany przez sejm, bezwzględną większością głosów, w obecności minimum 2/3 posłów. Następnego dnia został nim dotychczasowy prezydent KRN, Bolesław Bierut. Po 2 tygodniach zmajoryzowany przez komunistów i ich satelitów sejm, uchwalił „ustawę konstytucyjną” popularnie zwaną Małą
Okres między 1944 a 1947 r., do momentu wyborów i uchwalenia tzw. małej konstytucji, specjaliści określają mianem przejściowego. Charakteryzował się on współistnieniem form ustrojowych oraz instytucji rodem z II Rzeczypospolitej oraz nowych, zdradzających radzieckie inspiracje. Wynikało to z trwającej walki o władzę, koniecznością tolerowania przejściowo legalnej opozycji jak i pewnie ze świadomości nikłego poparcia komunistycznych haseł i głoszącej je partii. Władza zwąca się ludową musiała więc używać kamuflażu, mając zresztą
Ziemie polskie pod okupacją i ich ustrój Wspólna agresja Niemiec hitlerowskich oraz ZSRR doprowadziła, po klęsce kampanii wrześniowej 1939 r., do okupacji ziem II Rzeczypospolitej. Oba mocarstwa ustaliły ramowo swoje „strefy wpływów” jeszcze przed wybuchem wojny w tzw. tajnych protokołach dołączonych do radziecko-niemieckiego paktu o nieagresji w Moskwie 23.08.1939 r. (pakt Ribbentrop-Mołotow). W miesiąc później 28.09.1939 r. został zawarty między obu państwami traktat o „granicach i przyjaźni”. Różnica polegała na
W listopadowych dniach 1918 r., w pierwszych chwilach wolności, zostały określone tymczasowe zasady organizacji władzy, przez funkcjonujący od dwóch tygodni rząd Jędrzeja Moraczewskiego, powołanego na ten urząd przez Józefa Piłsudskiego. Na mocy dekretu z 22.11.1918 r. władzę najwyższą do momentu zwołania Sejmu Ustawodawczego miał sprawować Tymczasowy Naczelnik Państwa, którym był Józef Piłsudski. Powoływał on rząd wraz z jego szefem (premierem) i mógł ich również odwołać. Rząd opracowywał projekty dekretów, które
Granice Niepodległa Polska od pierwszych dni swych powtórnych narodzin musiała walczyć o swoje przetrwanie i granice. Na ukształtowanie granicy polsko-niemieckiej decydujący wpływ miały mocarstwa zachodnie na konferencji pokojowej w Paryżu. Jej rezultatem był traktat wersalski regulujący większą część wspólnej granicy. Istotny wpływ posiadało też powstanie wielkopolskie (grudzień 1918-luty 1919), które potwierdziło polskość tego regionu. Na kilku spornych obszarach odbyły się na mocy postanowień wersalskich plebiscyty: na Warmii, Mazurach i Powiślu
Wydarzeniem, które w sposób decydujący przyczyniło się do odzyskania przez Polskę niepodległości, była I wojna światowa, gdy do tej pory zgodni w zasadniczych dla nas – niestety – sprawach, zaborcy stanęli naprzeciw siebie, w obydwu wrogich sobie obozach: Ententy (Rosja) i państw centralnych (Niemcy i Austro-Węgry). Nie mogąc w najśmielszych nawet marzeniach i planach przewidzieć wyniku wojny w postaci klęski wszystkich trzech zaborców, stojąc twardo na ziemskich realiach, polscy politycy
Zabór rosyjski Konstytucja Królestwa Polskiego proklamowała zasadę wolności i tolerancji wyznaniowej, choć podkreślała zarazem uprzywilejowaną pozycję Kościoła katolickiego. Formalnie zapis ten powtarzał „Statut Organiczny” Mikołaja I z 1832 r. Do czasu powstania listopadowego stosunki rządu i caratu z hierarchią kościelną układały się poprawnie, choć nie obyło się bez zgrzytów i napięć jak np. budząca zastrzeżenia biskupów działalność ministra oświaty Stanisława Potockiego, który wskutek nacisków został zwolniony w 1820 r. Stosunki
W 1772 r. pod władzą Austrii znalazła się część polskich obszarów południowo-zachodnich, zwanych od tej pory Galicją. Tylko przez kilka pierwszych lat zachowały pewną odrębność, ale już za osobistych rządów Józefa II (1780-90) doszło do unifikacji nowej prowincji z monarchią Habsburgów w ramach typowego dla absolutyzmu centralizmu. Za krótkiego panowania następcy – Leopolda II część polskich elit usiłowało wynegocjować autonomię Galicji, przedkładając nawet odpowiedni projekt cesarzowi. Gwałtowne zmiany polityczne i
Ostatnim „dzieckiem” Kongresu Wiedeńskiego w kwestii polskiej była Rzeczpospolita Krakowska która miała pozostać „miastem wolnym, niepodległym i ściśle neutralnym pod opieką 3 mocarstw”. Państewko zwano też niekiedy Wolnym Miastem Krakowem. Mocarstwa zaborcze porozumiały się co do zasad ustrojowych Rzeczypospolitej Krakowskiej, co znalazło odbicie w konstytucjach z 1815, 1818 i 1833 r. Właściwie pozostawała przez cały czas republiką i cieszyła się szeroką autonomią do 1830 r. Z powodu oficjalnej neutralności istniał
Wśród postanowień Kongresu Wiedeńskiego dotyczących spraw polskich, znalazło się i takie, które z dawnych departamentów bydgoskiego i poznańskiego oraz cząstki kaliskiego tworzyło Wielkie Księstwo Poznańskie, przyłączone do Prus. Posiadało ono w latach 1815-30 ograniczoną autonomię, co podkreślały nawet pewne odrębności ustrojowe jak urząd namiestnika, którym był książę Antoni Radziwiłł, sejm prowincjonalny czy równouprawnienie języka polskiego w sądownictwie i administracji jak i fakt piastowania przez Polaków funkcji starostów-landratów. W 1823 r.
Na mocy konstytucji nadanej (oktrojowanej) przez Aleksandra I Królestwo Polskie było połączone z Rosją unią personalną (osobą władcy) i posiadało odrębny charakter państwowy z własną administracją, terytorium i armią, choć praktycznie jego suwerenność została ograniczona. Pojawiły się, choćby formalnie, szerokie gwarancje praw obywatelskich jak wolność osobista, nietykalność osoby i własności, swoboda druku i wyznania, które w następnych latach uległy poważnemu ograniczeniu (zwłaszcza wolność druku). W stosunku do konstytucji Księstwa Warszawskiego
Na Kongresie Wiedeńskim (obradował od września 1814 do czerwca 1815) w wyniku kompromisu między mocarstwami rozbiorowymi, na miejsce zlikwidowanego Księstwa Warszawskiego z większości jego obszarów zostało utworzone Królestwo Polskie połączone unią personalną z Rosją. Prusy otrzymały dawne departamenty bydgoski i poznański i kawałki kaliskiego, zaś Kraków z okolicami stał się republiką konstytucyjną pod kontrolą Rosji, Prus i Austrii. W latach 1813-15 podczas przejściowej okupacji całego Księstwa przez Rosję, car Aleksander
