Proza na egzaminie
Co to jest stylizacja językowa i jakie są podstawowe typy stylizacji (archaizacja, dialektyzacja, kolokwializacja tekstu). Stylizacja językowa Stylizacja to przejmowanie przez pisarza cech językowych danej epoki, danego stylu lub danego pisarza i wprowadzanie ich do swojego tekstu. Pamiętaj, że stylizacja jest w pewnym sensie komentarzem do danej konwencji językowej; może być wyrazem uznania albo próbą ośmieszenia danego stylu. Stylizacja najczęściej obejmuje nie tylko sferę językową, ale także tematykę i postawę wobec świata. Archaizacja (stylizacja
Interpretacja? Wiersza – dopowie odruchowo chyba większość maturzystów. To jednak duże uproszczenie – interpretować można przecież każdy rodzaj tekstu literackiego: i lirykę, i epikę, i dramat. Tyle że za każdym razem należy zwrócić uwagę na inne elementy. Na poziomie podstawowym – zwłaszcza treść Proza (od łac. prosus – bezpośredni, prosty) traktowana jest przez pisarzy i czytelników zazwyczaj jako mowa naturalna, niejako „przezroczysta”. Nie spodziewamy się w niej bogactwa środków stylistycznych, lecz konkretnych informacji.
Liryka Ten rodzaj literacki, dopuszczający do głosu przemawiającą o swoich wewnętrznych przeżyciach jednostkę, obejmuje wiele gatunków głównie poetyckich. Liryka uznawana jest za pierwotną formę twórczości literackiej w ogóle. Wywodzi się ją z obrzędów religijnych. Na początku do liryki należały teksty pieśni wykonywanych z akompaniamentem muzycznym w ramach uroczystości religijnych, patriotycznych lub związanych z życiem rodzinnym. Momentem przełomowym w rozwoju liryki było oderwanie się jej od muzyki. Trwałe okazały się wówczas gatunki literackie ukształtowane w okresie jej ścisłego związku
Symbol, alegoria, parabola – objaśnij pojęcia, podaj przykłady. Symbol – motyw występujący w dziele jako znak treści głęboko ukrytych. W odróżnieniu od alegorii, w której związek między zjawiskiem bezpośrednio przedstawionym a jego ukrytym znaczeniem jest konwencjonalnie ustalony, w symbolu ma on charakter indywidualny i nigdy nie jest w pełni określony. Jeśli alegoria może podlegać tylko jednej właściwej interpretacji, to symbol daje szansę różnym równoprawnym rozumieniom (np. scena chocholego tańca w
Ważną rolę w odbiorze dzieła literackiego odgrywa także motto. To cytat z innego tekstu umieszczony przed utworem (lub jego fragmentem, np. rozdziałem). Motto nie jest myślą przewodnią dzieła (to nagminnie popełniany błąd!), choć z pewnością pomaga w odczytaniu zawartych w nim sensów. Oto kilka przykładów: Motto Medalionów Zofii Nałkowskiej „Ludzie ludziom zgotowali ten los”– w utworze nazywanym „arcydziełem pisarskiej powściągliwości”, bo pozbawionym komentarzy, motto jest właśnie takim komentarzem, refleksją dotyczącą przedstawionych później wydarzeń. Ludzie to twórcy
Symbol i alegoria mają wspólną cechę: nie są rozumiane dosłownie. To przedmioty, osoby czy wydarzenia, które mają kierować myśli odbiorcy ku innym, ukrytym treściom. Różni je to, że alegoria ma sens jednoznaczny, ustalony, podczas gdy symbol cechuje chwiejność, wieloznaczność. Alegoria wymaga od odbiorcy pewnej wiedzy o tradycjach kulturowych (erudycji). Na przykład patrząc na szkielet z kosą, wiemy, że jest to obraz śmierci. Kobieta z zawiązanymi oczami i wagą w dłoni jest znakiem sprawiedliwości. Gdy widzimy na
Czym jest świat przedstawiony dzieła literackiego? Jest to – mówiąc prosto – świat zawarty w granicach dzieła np. stworzony przez autora powieści rzeczywistość: dana przestrzeń, zakres czasu, ludzie i przedmioty, zdarzenia, zjawiska. Zależą od swojego stwórcy – czyli pisarza – i możemy go również nazwać całościowym obrazem rzeczywistości prezentowanej w dziele literackim. Uwaga! Henryk Markiewicz, znany teoretyk literatury wyróżnia „rzeczywistość przedstawioną”, która jest pojęciem nieco szerszym od świata przedstawionego. Co wchodzi w skład tego świata?
Wykładniki artystyczne komizmu, tragizmu, patosu, ironii oraz groteski – w zakresie niezbędnym do zrozumienia czytanych utworów. Komizm Zespół cech dzieła literackiego (ale także filmowego, teatralnego, publicystycznego, kabaretowego), których zadaniem jest wywołać wesołość odbiorcy. Z komizmem będziemy mieć do czynienia np. w poematach heroikomicznych (literatura), komediach i farsach (teatr), niektórych felietonach (publicystyka), skeczach (kabaret). To, oczywiście, tylko wybrane przykłady. Pamiętaj, że elementy komizmu można znaleźć także w dziełach „poważnych”, których celem bynajmniej nie jest rozbawienie czytelnika,
Co to jest stylizacja biblijna? Stylizacja Aby zrozumieć termin pojęcie stylizacji biblijnej, trzeba wpierw przypomnieć sobie pojęcie stylizacji. Stylizacja (łac. stylus – rylec) to świadome, zamierzone wykorzystanie w utworze literackim stylów wypowiedzi typowych dla określonych środowisk – np. języka charakterystycznego dla więźniów, lekarzy, informatyków itd. Po co ten zabieg? Wyobraź sobie, że akcja powieści rozgrywa się w więzieniu lub w szkole. Będzie bardziej wiarygodna, jeśli przestępcy będą posługiwali się gwarą więzienną, a uczniowie gwarą
Styl języka Styl Pojęcie węższe od języka: spośród wszystkich środków językowych autor wypowiedzi wybiera te, które są według niego najbardziej przydatne, najlepiej wyrażają myśli. Na ten dobór wpływ mają okoliczności wypowiedzi (np. jej cel). Stylem nazwiemy też ogół środków językowych charakterystycznych dla konkretnego autora, epoki, utworu literackiego. Gdyby pytanie testowe nakazywało opisanie stylu danego tekstu, trzeba zbadać, jakie elementy językowe występują częściej – mogą powtarzać się jakieś słowa, formy (np.
Znajomość tych pojęć na pewno przyda się przy interpretacji. Aluzja literacka – nawiązanie w utworze literackim do innego dzieła, postaci, zjawiska lub motywu literackiego, będące świadomym zamierzeniem autora. Anakolut – wypowiedź celowo niepoprawna, np. zdanie urwane lub zlepek kilku zdań zbudowanych czy zestawionych wbrew regułom logiki i składni. Anakreontyk – nazwa pochodzi od poety greckiego Anakreonta, krótki wiersz o radosnym nastroju, wysławiający urodę życia, miłości i biesiady. Animalizm – zespół cech przynależnych zwierzętom, zwierzęcość,
Jak analizować prozę – tok postępowania Określamy – co to jest? Czy odczytaliśmy: opis sceny (fabuła, dialog), opis przestrzeni, monolog (wyznanie. mowa, refleksje), list, opis przedmiotu lub postaci, sam dialog, dyskusję wielu głosów? To bardzo ważne ustalenie na początek – porządkuje, sugeruje nastrój (monotonię, dynamikę), określa też świat przedstawiony i nieuchronnie prowadzi do pytania: Określamy – kto mówi? Inaczej mówiąc: trzeba określić typ narracji i pozycję narratora. Narrator – to
Często takie właśnie pytania padają w teście. Jak na nie odpowiedzieć? Jak szukać w tekście nadawcy i odbiorcy? Przede wszystkim zwracajmy uwagę na zaimki i formy czasownika! Nadawca – to zazwyczaj autor omawianego tekstu. Może się ujawniać poprzez formy 1. osoby liczby pojedynczej czasowników: „chcę, widziałem, zrobię”, a także poprzez zaimki „ja”, „mnie” itd. Nadawca może się wypowiadać w imieniu całej zbiorowości (lub nadawcą będzie grupa) – wówczas wystąpią zaimki „my”, „nasze”, a także czasowniki w 1. osobie
Podtytuł, dedykacja i motto rzadko występują równocześnie, ale każdy z tych elementów utworu odgrywa istotną rolę z punktu widzenia całości dzieła. Ta przestrzeń między tytułem a tekstem może nieść dużo pomocnych informacji, od gatunkowych, historycznych – po sugestie interpretacyjne. Tytuł utworu jest elementem, który pozwala na jego identyfikację, jest rodzajem etykietki, nazwy. Może odnosić się do treści dzieła (np. Zemsta), do jego konwencji literackiej (Sonety krymskie) lub też wskazywać na
Jedną z charakterystycznych cech epiki jest obecność narratora – osoby wypowiadającej się, tworzącej świat przedstawiony i bohaterów. Pokazuje ona zdarzenia w jakimś porządku czasowym, przedstawia związki między sytuacjami i osobami. Typy narratora i narracji Narracja przybiera różne postacie: opisu, relacji z wydarzeń, opowiadania unaoczniającego, a sposób jej prowadzenia ma wpływ na kompozycję utworu, a także na dobór środków językowych. W języku utworu narrator może się ujawniać w większym lub mniejszym stopniu. W związku z tym wyróżniamy następujące narracje: narracja autorska
Czym jest styl? Słownik języka polskiego pod redakcja Szymczaka podaje, że styl to: „sposób formułowania wypowiedzi w mowie lub na piśmie; stała tendencja w wyborze środków ekspresji językowej charakterystyczna dla danego autora, kierunku, gatunku literackiego, dzieła, epoki”. Mówiona i pisana odmiana języka znacznie różnią się od siebie, w obrębie każdej z nich mieszczą się rozmaite style. W odmianie pisanej: styl urzędowy, naukowy, publicystyczno-dziennikarski i artystyczny. W odmianie mówionej – styl potoczny, oficjalny (przemówienia!), a wtórnie – wszystkie z odmiany pisanej
Mowa niezależna jest to dosłowne przytoczenie wypowiedzi czyjejś lub własnej, np.: Maria pytała natarczywie: „Czy chcesz, żebyśmy poszli wieczorem do kina?” Odpowiedziałem z niechęcią: „Jeśli tak bardzo chcesz…” Mowa niezależna wymaga użycia dwóch niepowiązanych ze sobą składniowo wypowiedzeń: zdania wprowadzającego i zdania wprowadzanego. Zdanie wprowadzające, którego orzeczeniem jest najczęściej czasownik oznaczający mówienie (np. powiedzieć, odpowiedzieć, rzec, stwierdzić, zapytać), wyjaśnia, kto wypowiada przytoczone słowa. W podanych przykładach zdaniami wprowadzającymi są: Maria pytała natarczywie oraz
Język jest to system znaków konwencjonalnych, powiązanych określonymi regułami, służący porozumiewaniu się. O językach, takich jak polski, angielski itp. mówimy, że są one naturalne, tzn. powstały drogą naturalnego, spontanicznego rozwoju. W odróżnieniu od nich esperanto czy język matematyki nazywamy językami sztucznymi. Aby doszło do porozumienia za pomocą języka, muszą być spełnione określone warunki. Jedna z osób – nadawca – wypowiada lub pisze to, co chce wyrazić, tzn. przekazuje swój komunikat.
Gatunki literackie najchętniej wykorzystywane w poszczególnych epokach literackich. Antyk Epika Epos (epopeja) – najważniejszy gatunek epicki, dopiero po wiekach zastąpiony przez powieść. To obszerny utwór, zwykle wierszowany. Jego tematem są dzieje jakiejś zbiorowości pokazane na tle ważnych wydarzeń historycznych – opowiada o nich trzecioosobowy narrator. Inną cechą eposu jest rozlewność: liczne opisy zwalniające tempo akcji, także opisy scen batalistycznych. Zaczyna się od inwokacji – rozbudowanej apostrofy kierowanej do bóstwa (muzy).
Funkcje języka rozumianego jako narzędzie komunikowania się między ludźmi: Funkcja informatywna – informuje, czyli przekazuje informacje – i to na nich skupia się uwaga odbiorcy. Oto charakterystyczne cechy tekstu o tej funkcji: brak słownictwa nacechowanego emocjonalnie i oceniającego, brak środków artystycznych, rzeczowość, precyzyjność, spójność, obecność pojęć, terminów, zdania oznajmujące (zazwyczaj złożone), wskazywanie konkretnych przykładów. Przykład: Wstałem wcześnie, bo egzamin maturalny zaczynał się o ósmej i nie mogłem się spóźnić. Przed wyjściem powtórzyłem jeszcze zagadnienia z gramatyki
