Proza na egzaminie
Analiza prozy – sposób postępowania Uważnie czytamy tekst i: Określamy – co to jest? Czy odczytaliśmy: opis sceny (fabuła, dialog), opis przestrzeni, monolog (wyznanie, mowa, refleksje), list, opis przedmiotu lub postaci, sam dialog – lub może dyskusję wielu głosów? To bardzo ważne ustalenie na początek – porządkuje, sugeruje nastrój (monotonię, dynamikę), określa też świat przedstawiony i nieuchronnie prowadzi do pytania: Kto mówi? Inaczej mówiąc: trzeba określić typ narracji i pozycję
Zbyt duży nos, zbyt długie nogi. I ta mina – całkiem dziwaczna. Tak wyglądasz w krzywym zwierciadle. A jak wygląda w nim świat? Skąd to określenie? Byłeś kiedyś w gabinecie luster w wesołym miasteczku? Stoi tam szereg niezwykłych luster, które nie pokazują prawdziwego obrazu, ale wykrzywiają go, zmieniają. Jest to całkiem śmieszne, bo oto w jednym zwierciadle jesteś długim chudeuszem, a w kolejnym jesteś okrągły jak beczułka. W następnym z kolei masz maciupeńką głowę i wielgachne stopy. Tak właśnie działają krzywe zwierciadła.
Kategoria realizmu a pomysły awangardowe w prozie. Co to w ogóle jest? Świat można opisywać w różny sposób. Również: malować, filmować, fotografować. Można bardzo dokładnie odtworzyć go takim, jakim jest – i to właśnie będzie przedstawienie realistyczne, prawdziwe, odzwierciedlające rzeczywistość i osoby. Przykład? Niech to będzie nasza najlepsza przyjaciółka. Malujemy ją. Dokładnie – każdy pieg, idealnie ta sama kolorystyka, uśmiech i blizna po ospie. Jest portret realistyczny – bo wszyscy
Rola tytułu i motta w utworze literackim – omów na przykładach. Tytuł Kontakt czytelnika z utworem zaczyna się zazwyczaj od poznania tytułu – jest on jakby wizytówką dzieła, wprowadza w jego treść, pomaga w interpretacji. Ważność tego elementu sprawia, że pisarzom zdarza się zmieniać tytuły, które pierwotnie nadawali utworom: Nad Niemnem pierwotnie miało nosić tytuł Mezalians, Nie-Boską komedię Krasiński zatytułował najpierw Mąż, a Początek Szczypiorskiego ukazał się na rynku niemieckim jako
Prośba o wskazanie symbolu lub wyjaśnienie jego znaczenia może dotyczyć nie tylko dołączonych tekstów, ale i dzieł plastycznych czy rzeczy codziennego użytku. Kojarz najpopularniejsze symbole Symbole narodowe: flaga, godło Symbole religijne: chrześcijańskie: krzyż, korona cierniowa, ryba, chleb, wino żydowskie: gwiazda Dawida islamskie: półksiężyc Symbole biblijne: jabłko, wąż, listek figowy, wieża Babel, arka Noego Symbole mitologiczne: atrybuty bogów labirynt nić, którą podała Tezeuszowi Ariadna skrzydła Ikara kamień Syzyfa Symbole – insygnia: królewskie: berło,
Terminy związane z badaniem tekstu Powtórz wszystkie przed testem! Często pytanie dotyczy jakiegoś terminu i tylko jego znajomość gwarantuje prawidłową odpowiedź. Autor – twórca utworu, z którym mamy do czynienia. Wcale nie musi być narratorem, nie musi też pojawiać się w tekście, choć oczywiście, może. To po prostu ten, kto napisał tekst. Akcja – inaczej fabuła. Ciąg zdarzeń w utworze, np. w powieści albo w dramacie. Akcja jest jednym z typowych dla epiki i dramatu (a nie dla liryki)
Cudze myśli, poglądy możemy przytaczać w dwojaki sposób. Najczęściej czynimy to dosłownie (najłatwiej!), wplatając przytoczenia cudzych słów w naszą zwykłą, potoczną mowę. Czyjąś wypowiedź możemy też omówić, przekazać w formie sprawozdawczej, pośredniej. Czy zmiana formy zdania jest ważna? Tak! Aby się o tym przekonać, wystarczy porównać poniższe przykłady: Przykład (A) „Nie odrobiłeś lekcji!” – krzyknęła ze zdenerwowaniem matka Pawła. Przykład (B) Zdenerwowana matka Pawła krzyknęła, że syn nie odrobił lekcji.
Stylizacja – zjawisko często pojawiające się w utworach literackich. Jej istotą jest świadome wprowadzenie do tekstu środków językowych, które są charakterystyczne dla innych odmian języka. Zabieg ten służy określonym celom: może wprowadzać w realia epoki czy przedstawianego środowiska, bywa źródłem humoru, czasem też np. czyni tekst patetycznym, podniosłym. Można wskazać różne typy stylizacji: a) Stylizacja archaizująca (archaizacja) – polega na wprowadzeniu elementów języka dawnych epok. Dzięki temu autor może lepiej oddać klimat
Narracja to wypowiedź prezentująca zdarzenia powiązane z postaciami w nich uczestniczącymi oraz ze środowiskiem, w którym się rozgrywają. Jeśli na plan pierwszy przedstawienia wysuwają się zjawiska dynamiczne, rozwijające się w czasie, mamy do czynienia z opowiadaniem. Jeśli statyczne, rozmieszczone w przestrzeni, narracja przybiera formę opisu. Wypowiedzi postaci są przedstawione za pomocą: mowy zależnej: Powiedział, że podjął już decyzję. mowy niezależnej: Powiedział: – Podjąłem decyzję. Zobacz: Mowa zależna i mowa niezależna Jeżeli narrator używa mowy zależnej, to jest
Na teście humanistycznym mogą znaleźć się zadania polegające na wskazaniu w tekście neologizmów, archaizmów, zapożyczeń czy żargonu. Przypomnij sobie te pojęcia, a żaden test nie będzie Ci straszny! Takie zadanie może się pojawić na egzaminie. W tekście użyto wyażeń obcojęzycznych, neologizmów i żargonu. Zmień odnalezione wyrazy na słowa neutralne stylistycznie. Krzysiek dostał pałę z fizy i jego starzy byli wkurzeni. Koleś miał szlaban na mailowanie i czatowanie z panienką. Raz w tygodniu mógł odpalić kompa
Czym jest obiektywizm i subiektywizm w tekście? Obiektywizm to bezstronność, rzeczowość, postawa badawcza wolna od uprzedzeń. W obiektywnej wypowiedzi nie można zajmować własnego stanowiska wobec wygłaszanej treści. Subiektywizm to przeciwieństwo obiektywizmu. To ocenianie faktów i wydarzeń wyłącznie poprzez osobiste przekonania. Charakterystycznymi zwrotami w wypowiedziach subiektywnych są wyrażenia: • Uważam, że… • Myślę, że… • Sądzę, że… • Wydaje mi się, że… Również przymiotniki, np.: nudny, użyteczny, interesujący, znakomity, beznadziejny, głupi. Dosłowność to
Funkcja informatywna – np. ogłoszenia, encyklopedie, pisma urzędowe…: służy świadomemu, często intelektualnemu przekazywaniu przez nadawcę informacji o świecie – wiedzy i przypuszczeń na temat przedmiotów, osób, zjawisk; odbiorca skupia się na treści, której podporządkowana jest forma wypowiedzi; przeważają równoważniki zdań lub zdania oznajmujące; występuje dużo zaimków względnych, spójników, powtórzeń; brak słownictwa nacechowanego emocjonalnie, wyrazów podniosłych, żartobliwych, brak poetyckich przenośni, porównań itp. Uwaga! Obowiązują dwie zasady: Należy mówić (pisać) tyle i tak, ile i jak
Pytanie z egzaminu Test: Dom (Tekst źródłowy, cytujemy fragmenty) W czasie wojny Domeczek walczył zażarcie o życie. Wykurowany z ciężkich ran 1939 roku, w powstaniu murem swoim dał podstawę barykadzie na Dziennikarskiej, był jej częścią. (…) Przed samym powstaniem cały dom został wyporządkowany od strychu do piwnic. Rękopisy starannie ułożono w skrzynkach, listy w teczkach, książki na półkach, bieliznę w szafach. Domeczek jaśniał czystością niby „Bóg zapłać” za to przeżyte przedwojenne rodzinne życie, za tę ochronę w ciężkie
Zapamiętaj definicję alegorii! Alegoria (z gr. allegoríe – alegoria, od allegoreín – mówić w przenośni, obrazowo) to przenośnia obejmująca cały utwór. Skojarz alegoryczne gatunki! Alegoria nie jest pojęciem odnoszącym się jedynie do poezji. Alegoryczny sens może mieć też opowiadanie lub przypowieść. Najczęściej z alegorią kojarzy się jednak bajka. Alegoria a symbol! Jak odróżnić symbol od alegorii? Alegoria jest jednoznaczna, a symbol wieloznaczny. Np. kolce róży kojarzą się nam z bólem, cierpieniem, miłością – w zależności od
Metafora (wyraz pochodzi od greckiego słowa oznaczającego przeniesienie) składa się z co najmniej dwóch wyrazów i zmienia znaczenia słów wchodzących w jej skład. Własne znaczenia tych słów ulegają zmianie i tworzą wspólnie nową, metaforyczną jakość. Np. ogień miłości, nie oznacza płomienia, pożaru, lecz intensywność, gwałtowność i żarliwość uczuć. Chodzi więc o przeniesienie znaczeń. Przenośnia powstaje na zasadzie odległego niekiedy, ale jednak podobieństwa pomiędzy zjawiskami, np. tak jak ogień trawi to, co jest palone, tak i miłość –
Synonimy (wyrazy bliskoznaczne) – wyrazy, które mają takie samo lub bardzo podobne znaczenie, np.: obracać się – kręcić się pałac – zamek wcale – ani trochę wyraz – słowo zainstalować – zamontować dlatego że – ponieważ apetyczny – smaczny Synonimy dzielimy na bliższe i dalsze. Bliższe – znaczą to samo lub prawie to samo. Dalsze – znaczenia mają podobne, ale nie identyczne. Synonimy różnią się wartością stylistyczną: młodszy brat – szczyl
Zależnie od tego, kto jest nadawcą, a także od celu wypowiedzi, różny może być jej charakter. Bo przecież zupełnie inaczej zwraca się polityk do swoich wyborców, a zupełnie inaczej opowiadasz o swoich przygodach kolegom z klasy. Naucz się rozpoznawać style. Zapamiętaj! Stylizacja językowa – celowe ukształtowanie utworu w taki sposób, aby przypominał on określony wzorzec literacki. Mówiąc wprost, to naśladowanie stylu innego autora, innej epoki. Takie naśladowanie, które czytelnik, czyli odbiorca tekstu, bez problemu rozszyfruje
Mowa niezależna – to przytoczenie myśli bohatera w pierwszej osobie. Monolog jest zdecydowanie wyodrębniony z toku narracji. Zdanie brzmi dokładnie tak, jak zostało wypowiedziane przez nadawcę. Czasowniki mają formę 1 os. Zaimki występują w niezmienionej formie. Mowa zależna – to przytoczenie myśli postaci przez narratora i podporządkowanie ich swojemu opowiadaniu. Przytoczona wypowiedź ma formę zdania podrzędnego. Wypowiedź jest składniowo zależna od słów wprowadzających: powiedział, pomyślał itp. Czasowniki mają formę 3 os. Narrator referuje myśli
Jak za pomocą słów pokazać, że jesteś zły albo smutny, zniechęcony albo zadowolony? Czy to w ogóle możliwe, by w ten sposób wyrażać emocje? Zapamiętaj! Zdrobnieniami określamy wyrazy nacechowane emocjonalnie, budzące w odbiorcy pozytywne skojarzenia, np. kotek, kiciuś, koteczek. Zgrubienia to wyrazy z reguły nacechowane emocjonalnie ujemnie, np. kocur, kocisko. Zgrubienia mogą przyjmować odmienne funkcje emocjonalne, np. śliczny kocur – ten związek przymiotnika z rzeczownikiem zyskuje nacechowanie pozytywne. Znak wykrzyknienia Znak wykrzyknienia (wykrzyknik) wskazuje
Podstawowe wyróżniki utworu literackiego oraz właściwości różnych rodzajów i gatunków literackich, konwencji stylistycznych i tradycji literackich. Utwór literacki Termin równoznaczny z pojęciem „dzieło literackie”. Według dzisiejszych pojęć utwór literacki to wypowiedź o charakterze językowym, w której dominuje funkcja estetyczna – czyli autor skupia się na artystycznych cechach tekstu. Utwór literacki zawiera (to właśnie jego wyróżniki) elementy fikcji literackiej oraz obrazowości. Ma także wiele pięter semantycznych (poziomów znaczeniowych). Z treści najniższych poziomów – poszczególnych słów i zdań wynikają
