W hymnie Czego chcesz od nas, Panie… Jan Kochanowski połączył wizje Boga i natury. Bóg został tu ukazany jako genialny artysta, architekt świata, szafarz wszelakich łask i dóbr. Jednym z takich łask jest właśnie możliwość życia w tak harmonijnym, pełnym piękna świecie. Stworzona przez Boga natura jest dowodem na Jego niezwykłą moc – trudno bowiem dopatrzeć się jakiś błędów i uchybień w tym doskonałym dziele. Radość z życia zgodnego z
Pieśń jest gatunkiem bardzo starym, sięgającym literatury antyku, silnie związanym z muzyką i początkowo wykonywanym wraz z nią. Pierwszym twórcą pieśni i wzorem dla Jana z Czarnolasu był Horacy – dlatego niektóre pieśni Kochanowskiego są przekładami albo luźnymi parafrazami carmin rzymskiego poety. Są one w większości poważne, ich tematyka zaś jest różnorodna. Wystarczy dokonać przeglądu różnych rodzajów pieśni. Są wśród nich: pieśni towarzyskie, inaczej biesiadne, (Miło szaleć, kiedy czas po temu); pieśni miłosne (Pieśń XXI); pieśni
Po tren jako gatunek literacki sięgnął Jan Kochanowski do epoki antyku, jest to bowiem gatunek poezji żałobnej, ukształtowany w starożytnej Grecji. Jest to pieśń lamentacyjna, wyrażająca żal z powodu czyjejś śmierci, napisana na cześć zmarłego, rozpamiętująca jego chwalebne czyny, zalety, zasługi. Tren miał ścisły układ wewnętrzny: pochwała cnót i zalet zmarłego, rozpamiętywanie wielkości poniesionej straty, demonstracja żalu, pocieszenie, napomnienie – pouczenie. Taki tradycyjny tren stał się punktem wyjścia, podstawą twórczą Trenów Kochanowskiego. Widać
Treny Jana Kochanowskiego Jest to słynne dzieło Jana Kochanowskiego, poświęcone zmarłej córce Urszuli, która miała być „spadkobierczynią lutni”, czyli spadkobierczynią talentu poetyckiego Kochanowskiego. Bohaterką jest nie tylko Urszulka – choć zbolały poeta często ją wspomina, dużo częściej tematem Trenów stają się uczucia rozpaczającego ojca, jego bunt, wreszcie uspokojenie – stanowią one zatem autoanalizę własnych odczuć i własnej duszy, konfrontację z wcześniejszymi poglądami filozoficznymi. Pierwsze dwa zawierają usprawiedliwienie ojca, który musi wypowiedzieć swój
Odrębnym, wysoko cenionym dziełem Kochanowskiego, jest jego Psałterz Dawidów – czyli poetycko przetłumaczony na język polski zbiór psalmów Dawidowych – wydany w roku 1579. Poeta jest jego twórcą, gdyż nie dokonał dosłownego, odtwórczego przekładu, lecz włożył w to dzieło cały kunszt poetycki, myśl psalmów ujmował na swój własny sposób. Dzieło to wyraża uczucia człowieka, zwróconego ku Bogu, wielbiącego Boga, pokładającego w nim nadzieję, lecz także człowieka obnażającego własny lęk, rozpacz i żal. Cechą szczególną psalmów
Kim jest człowiek, jakie jest jego miejsce w świecie? Również takie trudne problemy znajdujemy w błahych gatunkowo fraszkach Jana Kochanowskiego. Są to problemy filozofa, humanisty poszukującego spokoju i prawdziwych wartości. Fraszka O żywocie ludzkim nie jest utworem zbyt optymistycznym. Przypomina o tym, że wszystko przemija, nic więc człowiekowi po wartościach, takich jak: „zacność, moc, pieniądze, sława”. Człowiek ma do odegrania w teatrze życia swoją rolę. Wszystko musi przebiegać zgodnie z wolą Reżysera, czyli Boga – Budowniczego świata.
Informacje podstawowe Fraszka jest gatunkiem o rodowodzie antycznym. Nazwa pochodzi z języka włoskiego, gdzie „frasca” w znaczeniu przenośnym oznacza błahostkę, coś lekkiego, żartobliwego. Powstała na bazie starożytnego epigramatu, którego twórcą był Simonides z Keos. Tak jak epigramat odznacza się krótką, maksymalnie zwięzłą formą. Kochanowski odszedł od konwencji gatunku, z utworu lekkiego, o niezobowiązującej tematyce uczynił typ wypowiedzi lirycznej, ujętej często w wyszukaną stylistycznie formę i podejmującej ważne kwestie. Fraszka bywa pisana:
Wydawać by się mogło, że utwór, jakim jest Odprawa posłów greckich, dotyczy całkowicie zamierzchłych czasów epoki starożytnej. Tymczasem jest to dzieło alegoryczne – czyli pod płaszczykiem realiów starożytnych kryją się znaczenia współczesne autorowi. I tak Troja jest przenośnią Rzeczypospolitej doby Jana Kochanowskiego. Przesłanie pouczające obywateli, iż przekupstwo i prywata mogą doprowadzić do upadku państwa, troska o los ojczyzny wpisana w Odprawę posłów greckich jest troską o Polskę. Skąd to wiadomo? Oto pewne ślady w tragedii, udowadniające
Krótka rozprawa… Mikołaja Reja jest dialogiem, który wiodą między sobą reprezentanci trzech stanów społecznych ówczesnej Rzeczypospolitej: szlachty (Pan), duchowieństwa (Pleban) i chłopstwa (Wójt). Rozmowa tych osób świadczy o trosce autora o sprawy kraju, z wypowiedzi „powiedaczy” przebija wyraźna krytyka nie tylko poszczególnych stanów społecznych, lecz także organizacji państwa, sądownictwa, starostw, sejmu, wojskowości. Rej ostro krytykuje te stany, które mają wpływ na kształt i rządy w Rzeczypospolitej. Szlachtę obwinia o hazard, zbytki, prywatę, rozrzutność, sobiepaństwo, obojętność wobec ojczyzny
Żywot człowieka poczciwego Mikołaja Reja jest utworem parenetycznym – czyli propagującym pewien typ osobowości, który ma być wzorem cnót dla czytelników współczesnych autorowi. W tym przypadku ideał to „poczciwy ziemianin” – czyli szlachcic, właściciel dóbr ziemskich, wiodący prawy i spokojny żywot na swoich włościach. Twórcą tego portretu jest Rej – dobry gospodarz, człowiek bogaty, obdarzony głową do interesów, założyciel miast i różnowierca. W Żywocie człowieka poczciwego można zauważyć zamiłowanie Reja do magii liczb. Szczególnie
Niejednokrotnie mówi się o Mikołaju Reju jako o ojcu języka polskiego i autorze słynnych słów, iż „Polacy nie gęsi i swój język mają”. Jest faktem, że jest to twórca piszący po polsku i z pewnością jego dzieła tworzą podwaliny literatury polskiej. Niemniej nie jest to typowy twórca humanistyczny i nie można określić go mianem poeta doctus. Mikołaj Rej był typowym samoukiem, który w swoim życiorysie ma także porzucenie akademickiej szkoły średniej w Krakowie. Był innowiercą, człowiekiem niezwykle czynnym,
Obok literatury rycerskiej, obok parenetycznych traktatów i wysokich nawiązań do Horacego, w literaturze Europy istniał nurt, który zwiemy błazeńskim. Wywodzi się ze średniowiecznej błazenady, karnawałowego przedstawiania świata na opak, chwilowej dehierarchizacji królów (błazen – władcą). W takiej odwróconej perspektywie można było powiedzieć wiele prawd… W literaturze także utrwalono takie błazeńskie opowieści. Pisane były prozą, daleką od wysokiego stylu, często zaś po prostu lakoniczną. W Polsce przykładem mogą być Rozmowy, które miał król Salomon mądry
Na początek – tłumaczenia. W druku ukazywały się najpierw przekłady utworów średniowiecznych: Żywot pana Jezu Krysta Baltazara Opecia. Historyja o siedmiu mędrcach. Marchołt, czyli Rozmowy, które miał król Salomon mądry z Marchołtem grubym a sprosnym – to niby nawiązanie do historii biblijnej o mądrym królu Salomonie, ale w przekładzie Jana z Koszyczek całkowicie obśmiane. Oto bowiem gruby, obrzydliwy i odrażający, a na dodatek sprośny prostak Marchołt okazuje się rozumniejszy od mądrego i pięknego króla! Sowizdrzał – jeszcze jedno tłumaczenie „błazeńskiej”
Zanim język polski wkroczył do renesansowej literatury – pierwsi humaniści pisali po łacinie. Propagowali ideały humanistyczne, badali kulturę, przejmowali starożytne wzory. Ich twórczość była elitarna – odbiorca musiał szczycić się wykształceniem. Wśród pierwszych humanistów trzeba wymienić: Andrzej Krzycki – ważna osobistość w początkach XVI wieku w naszej ojczyźnie. Miał nie byle jakie wykształcenie – na uniwersytecie w Bolonii dorobił się tytułu doktora praw. Piastował urzędy, był przednim dworzaninem, erudytą i… kobieciarzem. Innymi słowy
Bardzo to oryginalna postać polskiej sceny renesansowej, barwna, dynamiczna, głosząca dyskusyjne poglądy. Należał do najwybitniejszych publicystów epoki. Był przeciwnikiem Andrzeja Frycza-Modrzewskiego. Umiał doskonale wczuwać się w nastroje społeczne i głośno bronił ogólnie popularnych postulatów, a protestował przeciw tym reformom, których szlachta nie chciała. W sprawie reformy państwa też się wypowiedział. Wymyślił mianowicie Quincunx – po polsku mówiąc „cynek” – figurę przypominającą piramidę, a mającą obrazować pożądany ustrój państwowy. Oto podstawa – jej cztery kąty to
Jezuita Piotr Skarga nazywany jest największym kaznodzieją Polski. Pozostawił około dwustu kazań. Spośród nich (Kazania na niedziele i święta, Kazania przygodne itd.) najważniejsze wydają się Kazania sejmowe. To one zawierają najwięcej przestróg i nawoływań o miłość do kraju, o rozsądek, przestróg przed anarchią i rozpadem Rzeczypospolitej! To one przyczyniły się do tego, iż w późniejszych epokach, już po upadku Polski, uznawano głos księdza Skargi za proroczy! To tu Skarga używał obrazowych porównań i całe serce wkładał, by
Dante – jako bohater Boskiej komedii, prowadzony w zaświaty przez Wergiliusza, a potem przez Beatrycze. Przywołujemy go jako bohatera wielkiego dzieła (a nie autora), choć to wyjątkowy przypadek. Utwór z przełomu epok – część literaturoznawców rzekłaby, że dzieło jeszcze średniowieczne, my wiemy, że zapowiada renesans, a jedną z oznak nowej epoki – jest właśnie sam autor-bohater. Odrzuca średniowieczną anonimowość, mówi o sobie, o swoich uczuciach i subiektywnych ocenach. Choć wędruje do Boga, to on jest podmiotem i głównym sprawcą
Sprawiedliwość w dramatach Szekspira – tradycyjnie rozumiana jako szczęście i godne życie darowywane każdemu, kto na to zasługuje – właściwie nie istnieje. Szlachetni i wrażliwi bohaterowie walczą z dylematami moralnymi, są zagubieni i pełni niepokoju (jak Hamlet), przez długi czas bywają niedoceniani i odrzuceni (jak Kordelia, córka króla Leara) czy wreszcie kończą tragicznie, jak sympatyczni przecież młodzi Romeo i Julia lub Merkucjo. Podobnie rzecz się ma z Makbetem – powinien zostać
Romeo i Julia to tragedia ukazująca piękną, czystą miłość, której nic nie jest w stanie zniszczyć. Miłość przeciwstawiająca się od woli rodziców, miłość aż po grób! Makbet jest analizą zła obecnego w świecie. To studium zbrodni i zbrodniarza. Dekonspiracja mechanizmów władzy, ambicji, a także strachu. Wręcz raj dla psychiatrów: tak wiele w jednym! Otello zawiera analizę miłości zaborczej. Czym jest zazdrość i do czego może doprowadzić? Hamlet to kolejny wgląd w tajemnice ludzkiej psychiki. I to w te najczarniejsze: zbrodnia
Po pierwsze: miłość, sprzeczności tego uczucia – dlaczego miłość jest dobrem, skoro przynosi tyle cierpienia, ale chyba nie jest złem, skoro daje tyle słodyczy. Przez nią człowiek płacze, dzięki niej się śmieje. Po drugie: człowiek – też pełen sprzeczności, twór tak skomplikowany, że nie wystarcza życia, by go poznać. A najtrudniej, oczywiście, poznać samego siebie. Używając określeń Petrarki, człowiek jest „dwuwykładny i pstrokaty, i połyskujący rozmaicie”! Ale uwaga! Na razie renesansowe rozważania o człowieku