JAK ODPOWIADAĆ Z POLSKIEGO
Działalność jego twórców przypada na sam początek oświecenia. Chronologicznie bliska była barokowi, więc powstające wówczas dzieła wiązano z tamtą epoką. Cechy dramatów każą jednak widzieć w nich teksty o charakterze klasycystycznym, oświeceniowym. We wszystkich utworach scenicznych obowiązują trzy antyczne jedności: miejsca, czasu i akcji. Tragedię – utwory Pierre’a Corneille’a, Jeana Baptiste’a Racine’a – z antykiem łączą: „wysoka” tematyka, zaczerpnięta z mitologii, literatury antycznej lub historii (Cyd Corneille’a przenosi nas w średniowiecze), współczesność jest pomijana; „godni” bohaterowie
Od średniowiecza pojawiały się pomysły opracowania księgi mającej być summą całej wiedzy ludzkości. W siedemnastym wieku pojawiły się mniej lub bardziej specjalistyczne słowniki. Za najnowocześniejszy uważa się Słownik historyczny i krytyczny Pierre’a Bayle’a wydany w roku 1697. W ciągu XVIII stulecia powstało sporo mniej lub bardziej obszernych encyklopedii o bardzo różnej wartości. Polskim przykładem, niezbyt zresztą chlubnym, są Nowe Ateny Benedykta Chmielowskiego, wydane w 1746 roku ze sławną definicją „koń –
Denis Diderot Główny redaktor Encyklopedii, autor wielu haseł, był podobno uczuciowy, inteligentny i gwałtowny – otwarcie głosił swoje poglądy, narażał się więc rozmaitym osobistościom. Miał wszakże potężną protektorkę – przyjaźnił się z carycą Katarzyną II, która zadbała o sprawy finansowe filozofa, a nawet ściągnęła go do dalekiej Rosji na ponadpółroczną wizytę.Diderot był materialistą, a oznacza to, że nie wierzył w istnienie Boga. Pogląd tak śmiały zawiódł go do Bastylii – filozof nie omieszkał bowiem ujawnić światu,
Monteskiusz (1689-1755) uważany jest za ojca socjologii Dokonał on rozróżnienia między prawidłowościami sterującymi życiem społeczeństw a prawami ustalonymi przez władze. Pierwsze z nich określił mianem socjologicznych i uznał, że są poznawalne naukowo, podobnie jak prawa fizyczne. Jednocześnie odrzucił pojmowanie historii jako rozumnego procesu mającego określony cel i stwierdził, że losy państw i społeczeństw są w pewnym stopniu przewidywalne i powtarzalne, i mogą być przedmiotem, jak na owe czasy wręcz przyrodniczych, badań naukowych. Monteskiusz jest dla nas bardzo ważny
Ten prąd narodził się w dojrzałym oświeceniu. Epoka zdążyła już okrzepnąć. Racjonalizm i libertynizm coraz mniej szokowały, a klasycyzm ujawnił swoje słabe strony: jego dydaktyzm i sztywne reguły formalne ograniczały literaturę pod względem artystycznym. Nic dziwnego, że następne generacje twórców zwróciły się ku innym wartościom. Dostrzeżono jednostkę i jej problemy ze sobą (uczucia!) i światem (to, że normy społeczne niszczą ludzką indywidualność, często unicestwiają miłość). Kluczowymi pojęciami sentymentalizmu stały się: serce, uczuciowość, czułość i natura, którą otoczono
Narodził się we Francji w połowie XVII wieku. Europa jeszcze nie pożegnała się z barokiem. We Włoszech powoli bladła gwiazda poety Mariniego, ale w Hiszpanii nadal triumfowały dramaty Calderona, a w Polsce pisali Jan Andrzej Morsztyn i Wacław Potocki. Wtedy to właśnie na dworze Ludwika XIV, Króla Słońce, pojawili się twórcy, którzy zamiast hołdować barokowej ozdobności, zwrócili się ku antycznemu ładowi, harmonii i elegancji. W filozofii bliski im był racjonalizm i krytyczny stosunek do rzeczywistości. Opowiadali się za
Główny nurt oświecenia to myśl filozoficzna. Dlatego podstawowe pojęcia, za pomocą których można by scharakteryzować epokę, wywodzą się z filozofii. Krytycyzm był postawą myślicieli nowej epoki wobec tradycyjnych instytucji politycznych i religijnych, takich jak Kościół, władza monarsza itp. Zostały poddane krytyce stare ideały, ich miejsce zajął nowy ideał – wiedza. Racjonalizm wywodzi się od Kartezjusza i eksponuje rolę rozumu w dochodzeniu do prawdy i wiedzy. Najistotniejszą cechą i siłą człowieka według
Używając języka filozofów, można stwierdzić, że jest to epoka „powrotu myśli ludzkiej do rzeczy”. Odwrót od ducha polegał na nowym celu, który stawiali sobie myśliciele epoki: zająć się „życiem i rzeczą”. W epoce tej – według niektórych – ukształtował się materialny świat współczesnego człowieka i nasz światopogląd, pościg za pieniędzmi, wygodą, skomplikowanymi konstrukcjami technicznymi ułatwiającymi życie. Oświecenie określa się niekiedy rewolucją mechanistyczną, bowiem zapanowało wówczas upodobanie do różnych tworów inżynieryjnych. Myśl, że wszechświat
Określenie to dobrze charakteryzuje nową epokę, gdyż podstawowym jej pojęciem był racjonalizm – to znaczy wiara w rozum (ratio), w to, że jest on najistotniejszą cechą i siłą człowieka. Racjonaliści odwoływali się do słynnego twierdzenia Kartezjusza: „Myślę, więc jestem”. Ów filozof jedyną pewność tego świata upatrywał właśnie w myśleniu człowieka. W dobie oświecenia zmalał religijny wymiar ludzkiego istnienia, natomiast nastąpił rozwój nauk przyrodniczych, matematyki, fizyki, chemii. Określa tę dobę potęga myśli ludzkiej. Francja stała się
Były to czasy, kiedy Francja jako potężna monarchia dominowała w Europie. Jej władcami byli kolejno: Ludwik XIV (Król Słońce), Ludwik XV, Ludwik XVI. Pierwszy z nich rozpoczął tworzenie silnej, absolutnej władzy królewskiej, lecz również jego dziełem był rozkwit dworu i przepych stylu życia arystokracji, który musiał odbić się niekorzystnie na innych grupach społecznych. Dwór królewski kwitł – lecz rosły także podatki nakładane na niższe stany. W tym samym czasie nastąpił wzrost ludności, mieszczaństwo francuskie
Epistolografia, czyli sztuka pisania listów. w XVII wieku pisanie pamiętników było modne. W większości te domorosłe dzieła nie są zbyt wartościowe literacko. Pisano diariusze, zapisy gawędziarskie, raptularze, czyli kroniki rodzinne. Odnotowywano wypadki wielkie i małe w rozmaitych dworkach szlacheckich – urodziny dzieci, śmierć, plony, zaloty, zaręczyny. czasem rodowód. Oprócz tego zarejestrowano wszelkie wydarzenia – śmierć króla, nową wojnę. Uwaga! Do historii przeszły listy króla Jana III do ukochanej Marysieńki – są dla potomnych dziełem literackim
Nazwą literatury plebejskiej określamy nurt literatury mieszczańskiej, jeszcze inaczej sowizdrzalskiej. Jej twórcami byli mieszczanie, żacy czy ubodzy nauczyciele wędrujący za zarobkiem. Dlatego dużą część tej literatury stanowią utwory anonimowe, tym bardziej że bunt i krytyka w nich zawarte mogły ściągnąć na autora kary. Wśród znanych twórców literatury plebejskiej znajduje się Jan z Kijan, Walenty Roździeński – ten twórca opisywał pracę górników i robotników w kuźniach śląskich. Literatura plebejska wytworzyła własny, specyficzny typ bohatera – sowizdrzała.
Utwór Wacława Potockiego spełnia warunki gatunku, jakim jest epos. Po pierwsze rozpoczyna się inwokacją – zwrotem do Boga o opiekę i pomoc w pisaniu. Dalej – utrzymuje relację w podniosłym tonie, godnym epopei. Opisuje przełomowe, ważne historycznie wydarzenie – wojnę chocimską. Prezentuje szczegółowo opisane (realizm szczegółu) sceny batalistyczne. Mowa Chodkiewicza jest bogatą oracją. Wreszcie – sam opis wodza przypomina portret herosa, silnego, nawołującego do walki, zwyciężającego. Zauważ: W Transakcję… wpisany jest mit idealnego sarmatyzmu oraz
Transakcja wojny chocimskiej opiewa przebieg i przygotowania do bitwy pod Chocimiem w 1621 roku. Wacław Potocki wykorzystał do napisania utworu relację uczestnika bitwy, Jakuba Sobieskiego, który spisywał dziennik wojenny. Można zaryzykować twierdzenie, że utwór jest rymowaną przeróbką pamiętnika na epos). I oto barokowy epos Potockiego jest dziś już nieco przestarzały, traktujemy go jako zabytek literatury siedemnastowiecznej, nie jako rzecz do czytania. Charakteryzuje go bowiem niezwykła, przeładowana inwersjami składnia, ogromna liczba zaimków, monotonia (jest
Generalnie nie przypisywali człowiekowi zbyt wielkiej potęgi, tej, którą znamy z renesansowego humanizmu. Przeciwnie człowiek – kruszyna, słaby, rozdwojony w sobie, przemijający. To, co ukocha na tej ziemi – musi porzucić. To, do czego przykłada wagę: uroda, dobrobyt, sława – to wszystko marności. Prawdziwe wartości są gdzieś tam, po śmierci, w pobliżu Boga… Smutne? Czasem dramatyczne, pełne rozpaczy, czasem spokojne, niosące ufność w Bogu, kiedy indziej prawie radosne w używaniu choćby tej chwili życia. Barok
Omów sylwetkę twórczą Jana Chryzostoma Paska i zalety artystyczne Pamiętników. Najpopularniejszym dziełem, w którym Sarmata przedstawia samego siebie, są Pamiętniki Jana Chryzostoma Paska. Autor to znakomity gawędziarz, niestroniący od latynizmów i emocjonalizmów, piszący żywym, barwnym językiem. Można go uznać za typowego Sarmatę – jego życiorys jest wręcz modelowy: burzliwa i awanturnicza młodość, niewielkie umiłowanie ksiąg, wielkie za to lenistwo, ekstrawagancja i buta szlachecka. Brał udział w walkach, które przedstawia raczej jako okazję do nawiązania nowych
Pamiętnikarstwo to typ domorosłej literatury, bardzo popularny w siedemnastowiecznej Polsce. Pamiętniki Jana Chryzostoma Paska są tego najlepszym dowodem, a i najwybitniejszym zabytkiem tego rodzaju piśmiennictwa. Nie tylko Pasek pisał pamiętniki – stały się one modą baroku, szlachta prowadziła księgi domostw, notowano wydarzenia zarówno prowincjonalne, jak i istotne dla całego kraju. Pamiętniki stały się źródłem wiedzy o obyczajowości szlachty polskiej, źródłem historycznym, a także informacją o ówczesnym języku. Wśród piśmiennictwa pamiętnikarskiego wyróżnić i zapamiętać trzeba: diariusze (pisane codziennie),
W baroku – przerost formy nad treścią Sztuka poetycka musi opierać się na poszukiwaniu nowych, kunsztownych, zaskakujących form wyrażenia treści, czyli na możliwie zaskakujących czytelnika chwytach. Mistrzem dla naszych poetów barokowych był włoski artysta włoski Marino. Manierę marinistyczną najlepiej opanował u nas Jan Andrzej Morsztyn. Stosowali ją też Daniel Naborowski, a nawet Wacław Potocki. Środki artystyczne Nagromadzenie środków stylistycznych w celu zwiększenia efektowności utworu: apostrofy, wyliczenia i liczne epitety, powtórzenia: anafory (powtórzenia tego
Literatura sarmacka jest „odwrotnością” dworskiej: dworska – ulega modom z zagranicy, postuluje wielkie wymagania co do formy, sarmacka – swojska, zapatrzona jest we własną szlachecką tradycję i wręcz niechętna wobec obcych wzorów, tworzy ideał Sarmaty. Twórcami sarmatyzmu nie tylko w literaturze, lecz w obyczajach, w sposobie życia była szlachta funkcjonująca w kręgu swojego wiejsko-sąsiedzkiego środowiska. Głosiła wolność jednostki szlacheckiej – aż do skrajnego liberum veto;kult tradycji, włącznie z własnym tradycyjnym strojem – kontuszem. Wyznawała religię katolicką –
Co ich łączy? Łączy twórców epoka, łączy ich maniera poetycka – obaj są mistrzami konceptyzmu i krzewicielami stylu Marina. Zarówno Morsztyn, jak i Naborowski popisują się mistrzostwem pióra, bogactwem środków poetyckich, oryginalnością pomysłów – słowem obu przysługuje określenie „wyszukanej formy”. Co ich różni? Różni ich treść utworów. Czy jest to tematyka błaha u Morsztyna, a poważna u Naborowskiego? Powiedzmy inaczej: Jan Andrzej Morsztyn – poeta miłości – tworzy typowo dworską, „rozrywkową” poezję. Sławi miłość, zmysły,
