JAK ODPOWIADAĆ Z POLSKIEGO
Romantyzm angielski – przewrót w pojmowaniu wyobraźni twórczej James Macpherson – zasłynął jako autor Pieśni Osjana. Utwór ten wywołał w Europie ogromne poruszenie, gdyż Macpherson ogłosił, iż jest to rzeczywisty zabytek literatury celtyckiej pochodzący z III w., odnaleziony przez poetę. W rzeczywistości opowieści barda Osjana były utworem Macphersona, przenosiły zaś czytelnika w krąg średniowiecznego rycerstwa, opowiadały o przodkach Szkotów, o walkach dawnych Celtów. (Ulubiona lektura młodego Wertera.) George Byron – jego słynne powieści poetyckie: Giaur, Korsarz, dramaty:
Francisco Goya – Hiszpania Romantycy uważali go za swojego prekursora. Zaczął karierę jako dworski portrecista. W późniejszej twórczości nawiązywał do wypadków dziejowych (Rozstrzelanie powstańców madryckich). Jego cykl rycin Okropności wojny jest najdramatyczniejszym oskarżeniem wojny, jakie kiedykolwiek powstało w sztuce europejskiej. Wizja Goi nie ma nic wspólnego z tradycyjną malarską batalistyką. Artysta pokazuje cierpienie, strach, rozpacz i gniew. Eugène Delacroix (czyt. Delakrua) – Francja Jego Masakrę na wyspie Chios uznano za manifestację nowego malarstwa. Najbardziej
O światopoglądzie każdej epoki decyduje wiele czynników. Na pewno ma nań wpływ sytuacja społeczno-polityczna, ekonomia, ale też sztuka, w tym literatura, która go jednocześnie tworzy i sama jest przezeń kształtowana. Filozofowie szukający, podobnie jak artyści, odpowiedzi na pytanie o sens życia, dają teoretyczne podstawy prądom umysłowym. Główny problem, który usiłują rozwikłać, to tajemnica bytu – jak powstał człowiek i świat, w którym żyje. Jak go poznajemy i w jakim stopniu poznanie jest możliwe, co je ogranicza.
Mnogość i różnorodność opisywanych zjawisk. Piętrzenie konfliktów, podkreślanie dynamiki niepoznawalnego i groźnego świata. Mieszanie gatunków, lubowanie się w dysonansach. Zaburzenie chronologii, przetasowanie fabuły, ukazanie jej w wycinkach, pozorne zakończenie zapowiedzią nowego cyklu. Ludowość – nie tylko naśladowanie piosenek ludowych, wzbogacanie ludowych środków, ale także dążenie do przekazania ludowej etyki, która z prostotą i szczerością uzasadniała realność duchów i upiorów. Liryzacja stworzonej wizji świata i ludzi. Współgranie przyrody ze sposobem rozumienia i odczuwania świata przez jednostkę. Rewolucja w poetyckim słownictwie i stylu.
Niezwykle ważny dla czasów, którymi się zajmujemy – i jednocześnie bardzo mocno związany z życiem literackim i umysłowym romantyzmu – był historyczny proces kształtowania się świadomości narodowej na ogólnospołeczną skalę. Najpewniej (istnieją na ten temat poważne spory) szczególne nasilenie tego procesu nastąpiło w epoce napoleońskiej – podczas wielkich zawirowań politycznych, w trakcie których powstawały i upadały nowe państwa, budowane już często na podstawie pojęcia narodu. Oczywiście, narody istniały już od dawna, lecz dopiero wtedy zaczęto nazywać
Przełom XVIII i XIX wieku to czas postępującej industrializacji, czyli uprzemysłowienia gospodarki europejskiej. Manufaktury i warsztaty zostały wówczas zastąpione przez fabryki. Najwcześniej, jeszcze w XVIII wieku, proces ten przeszła gospodarka angielska. W początkach wieku XIX – po części na skutek napoleońskiej morskiej blokady kontynentu i braku dostaw z Anglii – gwałtownie rozpoczął się on w pozostałej części Europy Zachodniej. Powstawanie fabryk sprzyjało urbanizacji, czyli procesowi rozwoju i powstawania miast – prowadząc zarazem do koncentrowania się w nich coraz większej
Nieraz już zdarzyło się w dziejach literatury, że los płatał jej figla w postaci paradoksu. Jednym z nich jest nazwa epoki romantyzmu – tak dziś jednoznaczna w naszych odczuciach. Przecież słowo romanus (łac.), od którego etymologicznie owa nazwa się wywodzi, właściwie oznacza rzymski! Trudno zaś o ideologię bardziej sprzeczną z rzymskością niż romantyczna. A zdarzyło się to tak. Już w średniowieczu „romańskimi” nazywano języki narodów tubylczych w prowincjach rzymskich, czyli germańskie i galicyjskie, przemieszane z łaciną. Legendy, baśnie, podania tych ludów
Pogląd ludzi „epoki rozumu” w sprawie ich barokowych poprzedników był jednoznaczny. Ciemnotą i zacofaniem określili siedemnastowieczne społeczeństwo, a potępili zwłaszcza mit sarmaty i szereg szlacheckich obyczajów, które zresztą nadal stawały na drodze reform politycznych i kulturalnych. Nic więc dziwnego, że literatura ówczesna za ulubiony przedmiot szyderstw i krytyki obrała sobie arsenał wad i przywar szlacheckich. Celował w tym Ignacy Krasicki. W Satyrach ukazywał, nawet przerysowane, wady szlachty, tak by uderzały w odbiorcę. Np. piętnował pijaństwo (Pijaństwo), rozrzutność, pychę i samowolę. Ignacy
Najczęściej poruszano następujące tematy: Troska o losy ojczyzny, refleksja nad jej sytuacją, propozycje reform, propaganda postulatów stronnictwa patriotycznego; poruszyli ten temat publicyści: Stanisław Staszic, Hugo Kołłątaj, w sferze krytyki obyczajów i postaw: Ignacy Krasicki, Adam Naruszewicz, w sferze popularyzowania reform: Julian Ursyn Niemcewicz, redaktorzy Monitora i Zabaw Przyjemnych i Pożytecznych. Temat obyczajowy Postawy, zachowania, przywary szlachty sarmackiej, ale również kleru i dworu królewskiego. Tu prym wiedzie Krasicki, za nim Naruszewicz, Niemcewicz, komediopisarze, jak Zabłocki, Bohomolec. Naczelnym gatunkiem
Stanisława Trembeckiego – kontrowersyjną postać epoki, uważanego za polskiego libertyna, pochlebcę swoich protektorów i człowieka niemoralnego. Ale… utalentowanego, jego twórczość była wzorem dla samego Mickiewicza. Kilka słów o Stanisławie Trembeckim Za młodu awanturnik, uwodziciel, „jeden z najognistszych pijaków” – sam tak o sobie pisze – „jeden z najpiękniejszych graczów”… Słowem hazard, kobiety, alkohol, uczty i salony paryskie. Choć nie tylko wszystko najgorsze: był człowiekiem epoki, cenił wiedzę, studiował w Paryżu i Rzymie. Po powrocie do Warszawy ściągnął tu
Rękopis znaleziony w Saragossie – utwór uważany za dzieło europejskiego rokoka, za zapowiedź romantyzmu, za powieść awanturniczą i poetycką. I rzeczywiście – zawiera moc różnych elementów, a należy do literatury europejskiej, bo napisana została po francusku. Jej autor – Jan Potocki – oryginał i człek niezwykły, także jest bogatą osobowością. Faktów jego biografii starczyłoby faktycznie dla kilku bohaterów romantycznych, zresztą już za swoich czasów uchodził za ekscentryka, potem za pisarza-legendę. Rękopis znaleziony w Saragossie to rękopis,
Ten utwór znają wszyscy Polacy, choć w wersji nieco zmienionej niż jego pierwotna postać. Pieśń Legionów Polskich we Włoszech to inaczej Mazurek Dąbrowskiego, czyli polski hymn narodowy. O genezie tego utworu bezwzględnie należy wiedzieć, że: Powstał latem roku 1797, w północnowłoskim miasteczku Reggio podczas formowania Legionów Polskich, w gorącej atmosferze rozbudzonych nadziei na odzyskanie niepodległości. Napisał go na melodię starego mazurka ludowego Józef Wybicki, przejęty widokiem wojsk polskich gotujących się do walki o wyzwolenie.
Do Justyny. Tęskność na wiosnę Adresatką tego utworu jest Marianna Borselówna, pierwsza miłość poety, uboga szlachcianka, do której Karpiński wzdychał, ale się z nią nie ożenił. Utwór jest zdaje się najbardziej znanym spośród owych wzdychań, uznawanym też za jego najpiękniejszy liryk. Czytając go, zauważ zestawienia obrazów przyrody ze stanami uczuć ludzkich – to zabieg bardzo charakterystyczny dla sentymentalizmu. Tu: bogate w plon pole – w duszy ubóstwo, tu hałaśliwy gaj – „a mój
Mianem nurtu jakobińskiego określamy tę poezję oświeceniową, która była odpowiedzią na wydarzenia we Francji, echem rewolucji francuskiej w polskiej literaturze. Dlatego ten nurt nazywa się także rewolucyjnym. Nazwa pochodzi od jakobinów – klubu rewolucyjnego o radykalnych i krwawych poglądach, zbierającego się na zebrania w paryskim klasztorze św. Jakuba. W Polsce przedstawicielem tego nurtu był Jakub Jasiński. Istota polskiego jakobinizmu związana była z ideą obrony ruchu reformatorskiego, z tym że okazała się bardzo radykalna, a wrogów reformy postrzegała w warstwach
Bardzo ważny jest fakt, że w oświeceniu odgórną decyzją króla zaistniała w 1765 r. publiczna scena Teatru Narodowego. Do tej pory, owszem, działały w Polsce teatry, ale prywatne np. scena królewska Władysława IV, teatry szkolne jezuitów i pijarów, teatry w rezydencjach magnackich (np. Radziwiłłów w Nieświeżu, Czartoryskiej w Puławach czy Lubomirskich w Łańcucie). Grały tam zaproszone trupy zagraniczne lub amatorzy, repertuar także z zagranicy lub własne utwory sceniczne magnatów. Teatr Narodowy stał się czymś zupełnie nowym – inną doktryną
Tak. Przede wszystkim świadczy o tym zastosowanie reguły trzech jedności: czasu, miejsca (spotkanie rodzinne w zwykłym szlacheckim domu) akcji (prosta, uboga akcja wypełniona głównie przez dialogi). Kilka słów o Julianie Ursynie Niemcewiczu Jego piękna (i długa), prawdziwie patriotyczna biografia wkracza w czasy romantyzmu. Urodził się w roku 1758, a zmarł w Paryżu w 1841 r. – a więc w wieku osiemdziesięciu trzech lat. Był absolwentem Szkoły Rycerskiej, gorącym uczestnikiem stronnictwa patriotycznego podczas obradowania Sejmu Wielkiego, a po rozbiorach – emigrantem. Uczestniczył w powstaniu
Postacie można podzielić na przedstawicieli dwóch stronnictw politycznych. Obóz – postępowy i patriotyczny to Podkomorzy i Podkomorzyna Dobrójscy, ich syn, poseł na sejm Walery oraz wychowywana przez nich Teresa córka starosty Gadulskiego. Ich dewiza: Dom zawsze ustępować powinien krajowi. Obóz – wsteczników i egoistów to starosta Gadulski, jego żona Starościna, fircyk Szarmancki. Starosta Gadulski skupia negatywne cechy Sarmaty, to on krzyczy o liberum veto jako o „wolności źrzenicy”. Starościna i Szarmancki to kosmopolici zapatrzeni w obcą modę,
Sam autor – Julian Ursyn Niemcewicz – w liście dedykowanym Stanisławowi Małachowskiemu – marszałkowi Sejmu Wielkiego, napisał, że jego celem było: „Wpajać w umysły prawidła zdrowe i uczciwe, zachęcać do cnót publicznych i domowych”. Aby również realizować oświeceniowe hasło: „uczyć – bawiąc”, Niemcewicz napisał komedię polityczną. W tym gatunku bowiem mógł zawrzeć zarówno wątek miłosny – choć uboczny, ale zachęcający do czytania i oglądania dramatu – zabawowy, jak i polityczny: ośmieszył zacofanych Sarmatów i propagował reformy Sejmu Wielkiego.
Chudy literat – to biedny uczony, wydawca i twórca ksiąg, który użala się swojemu rozmówcy, że obrał trudne i niedochodowe rzemiosło, gdyż ksiąg nikt nie chce ani czytać, ani kupować. Scenka z życia Warszawy jest doskonałym pretekstem do zaprezentowania stanu intelektualnego społeczeństwa doby stanisławowskiej. Nic dziwnego, że król szczególną wagę przykładał do nauki i kultury. Nie chcą czytać ani księża, ani szlachta. Literat proponuje Kazania, przekłady Tacyta, Wiersze, Polskie dzieje, dzieła traktujące o gospodarstwie i o
Na czym polega wartość twórczości Ignacego Krasickiego? Zapewne wypływa to z zakresu tematyki: przedmiotem refleksji i uwag jest tu odwieczna natura ludzka, kodeks moralny proponowany przez poetę nie zmienił się, filozoficzne refleksje o świecie pasują także do świata współczesnego, temat miłości ojczyzny jest ponadczasowy, krytyka wad społecznych wciąż trafia w dziesiątkę (w wielu przypadkach, bo pewne realia jednak się zmieniły), dowcip Krasickiego nadal bawi, nie zestarzały się jego żarty, najbardziej chyba te z bajek. Poza
