Barok
Europa Historia 1602 – powstanie holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej. 1603 – śmierć Elżbiety I angielskiej. 1609 r.: uznanie przez Hiszpanię niezależności Holandii (oficjalnie w 1648 r.). 1618 – bunt przeciwko Habsburgom w Czechach i defenestracja praska – początek wojny trzydziestoletniej (serii wojen o prymat w Europie, w której stronami były: w latach 1618-20, tzw. okresie czeskim, Czechy i cesarstwo niemieckie; w latach 1622-29, tzw. okresie duńskim, Dania, Holandia i niemieckie państwa protestanckie przeciwko państwom Habsburgów; w latach 1630-35, tzw. okresie szwedzkim, Szwecja, Francja, Saksonia i Brandenburgia
Barok narodził się pod koniec XVI wieku w Rzymie. To stąd rozprzestrzenił się na kraje Europy katolickiej i protestanckiej. Trwał do połowy XVIII wieku. Był sługą dwóch panów: władzy kościelnej i świeckiej. W czasach soboru trydenckiego, zwołanego w celu odbudowania zachwianej pozycji Kościoła katolickiego, sztuka stała się narzędziem propagandowym. Równocześnie gloryfikowała absolutyzm świeckiej władzy monarszej. Ten drugi, świecki odłam sztuki barokowej, objął głównie kraje protestanckie. Barok odwołuje się przede wszystkim do emocji, uczuć – działa
Przeciętny człowiek XVII wieku nie zwykł czytywać do poduszki Sępa Sarzyńskiego czy Johna Donne’a. Nie spędzał poranków, studiując Kartezjusza i Pascala. Mało tego, nie miał pojęcia, że przyszło mu żyć w epoce, która z czasem zyska miano baroku. Rzeczywistość pojmował tak, jak ją widział. Skupiony raczej na codzienności, nie zagłębiał się w metafizykę. Idąc jednakże ulicą jakiegoś większego miasta, nie mógł nie zauważyć monumentalnych kościołów, wykwintnych pałaców, rzeźb i fontann. Ich widok mógł mu dać
Były to czasy wojaczki i gospodarowania na włościach. Czasy, w których dominowała w kraju szlachta, lecz byli w nim także chłopi i mieszczanie, a ponad stany wynosiła się magnateria. Rzeczpospolita wieku siedemnastego Obejmowała około miliona kilometrów kwadratowych i pod względem wielkości terytorium była drugim po Rosji państwem w Europie. Zwano ją siedzibą wolności, najstarodawniejszym w Europie królestwem (ksiądz Dębołęcki) i rzeczpospolitą szlachecką. Była państwem wielkim – wiążącym w jedno Polskę, Litwę, Ukrainę. Była potężna. Poczucie siły umacniały zwycięstwa: pokonaliśmy Szwedów
Epika Pamiętnikarstwo Pamiętniki Jana Chryzostoma Paska ROK PAŃSKI 1656 (Apostrophe) Nie umiejętność moja to sprawiła, Ale natura dobrym cię czyniła; Ta zaś łaskawość i kochanie z tobą Z tej okazyjej, żeśmy rośli z sobą. […] Gdy wojska staną w zwykłej batalijej, Ja nie wygodzę swojej fantazyjej. Więc ciężko westchnąć i zapłakać cale, Na cię wspomniawszy, mój dereszu – Vale! [żegnaj] W tak oryginalny sposób – od wiersza stanowiącego pożegnanie z poległym w bitwie ulubionym koniem, deresz to
Mikołaj Sęp-Szarzyński Żył krótko i jeszcze w czasach renesansu, bo w latach 1550-1581. Uznajemy go jednak za prekursora baroku, i dlatego należy mu się słowo w ramach tej epoki. Zmarł młodo, pozostawił zbiorek Rytmy abo wiersze polskie, który zresztą wydał pośmiertnie brat poety. Niewiele wiadomo o utalentowanym twórcy. Pozostały dokumenty dotyczące procesów, w których brał udział, czy zaciągniętych przezeń pożyczek, informacje o zagranicznej edukacji i podróżach (był zapewne we Włoszech). Bywał na dworach Starzechowskich i Tarłów. Na tym ostatnim przeżył
Nurty w literaturze baroku wyróżniamy, kojarząc je z miejscami, w których powstawały utwory, a były to: pałace magnackie, dwory szlacheckie, miasta. Podział na lirykę i epikę wymaga, by podać jeszcze, jakie nurty istniały w prozie, a jakie gatunki wykorzystywano w zakresie liryki. Zapamiętując podziały, warto uzmysłowić sobie pewną dwoistość ówczesnej kultury polskiej. „Na zewnątrz” skierowała swą uwagę magnateria i elita skupiona na dworze królewskim i dworach magnackich. Owi bywalcy świata czerpali inspirację z Europy, hołdowali wzorom zachodnim, preferowali kosmopolityzm, zarówno w stroju,
Wacław Potocki Był przedstawicielem nurtu sarmackiego w polskiej poezji. Żył w latach 1621-1696. Był arianinem, co wpłynęło na jego losy. Nie mógł uzyskać w Polsce wyższego wykształcenia (Akademia Krakowska arian nie przyjmowała), mimo to dzięki zdolnościom i wychowaniu został wnikliwym obserwatorem i krytykiem społeczeństwa polskiego. Kiedy w 1658 roku wydano uchwałę o banicji arian z Polski, Potocki zmuszony do zmiany wyznania bądź opuszczenia kraju, wybrał tę pierwszą możliwość (został katolikiem),
Metoda na powtórkę? Przedstawić epokę za pomocą najważniejszych dla niej pojęć! Zrozumieć, zapamiętać, skojarzyć z potrzebnymi tekstami kultury. Nasz pojęciownik to zbiór najważniejszych terminów i najlepszy przewodnik. Barok Nazwa epoki Słowo „barrocco” w języku portugalskim oznacza niezwykle rzadki, wyrafinowany i ceniony gatunek perły. Henryk Wölfflin, wielki dziewiętnastowieczny historyk sztuki, użył tego terminu w wydanym w roku 1888 dziele Renaissance und Barock, dokonując jednocześnie pierwszego zdecydowanego rozróżnienia tych dwu epok w historii nauk humanistycznych. Wcześniej rozmaici badacze
Sarmatyzm to jedno z najważniejszych zagadnień w kulturze polskiej. Kojarzy się z wiekiem XVII, ale przecież trwa dużo dłużej – niektóre cechy sarmackie pielęgnujemy do dziś! Co to takiego sarmatyzm? Szlachta polska w wiekach XVI, XVII, pragnąc podkreślić i umotywować swe znaczenie i chwałę, uważając się zarazem za potomków Sarmatów, stworzyła kulturę sarmatyzmu. Sarmatyzm to zatem ideologia i kultura szlachty polskiej XVII i połowy XVIII wieku oparta na przekonaniu, że
Tło epoki Wszyscy wymienieni twórcy: Jan Andrzej Morsztyn, Daniel Naborowski i Wacław Potocki, żyli w baroku. Ta epoka całkowicie odeszła od renesansowej harmonii, ładu i humanistycznej wiary w człowieka. Ogromną potęgą stał się Kościół katolicki. Powstał zakon jezuitów. Pod jego kontrolą szybko znalazły się nie tylko sprawy religijne, ale i niemal cała nauka, która w tej atmosferze (inkwizycja!) szybko zaczęła upadać. Ulubionymi tematami literackimi stały się relacja Bóg – człowiek, zagubienie człowieka w świecie, ambiwalencje (przeciwieństwa)
Molier (Jean Baptiste Poquelin) Jego rola w literaturze Jego dzieła budziły sporo kontrowersji – np. w 1664 r., kiedy wystawił Świętoszka, został zaatakowany przez duchowieństwo. Molier stworzył przenikliwe charakterystyki typów ludzkich oraz ich przywar: skąpstwa (Skąpiec), głupoty, dewocji, naiwności (Świętoszek), mizantropii (Mizantrop), snobizmu (Mieszczanin szlachcicem). Z drugiej strony takie typy ludzkie, jak skąpiec, naiwniak, oszust, dewot, to typy uniwersalne. Spotykamy takich ludzi aż po dziś dzień. Oczywiście, musimy pamiętać, że Molier wyjaskrawiał
Twórca komedii nowożytnej Molier (Jean Baptiste Poquelin) – to artystyczny pseudonim najważniejszego komediopisarza francuskiego II połowy XVII wieku – twórcy obyczajowej klasycznej komedii francuskiej. Był człowiekiem o wielkiej sile oddziaływania: potrafił „zabijać śmiechem brzmiącym ze sceny”. Występował przeciwko obłudzie i nikczemności, wyszydzał głupotę i zaślepienie. Życie Moliera było niełatwe i obfitujące w różne wydarzenia. Kilkanaście lat włóczył się z trupą aktorską po prowincjach, po powrocie do Paryża założył tu teatr (Komedia Francuska, po dziś dzień pierwsza
Wacław Potocki w Transakcji wojny chocimskiej, świadomy dewaluacji sarmackich wartości, pragnie wskrzesić czasy świetności polskiego oręża, przypomnieć, czym naprawdę powinien odznaczać się szlachcic Sarmata. Sięga więc w przeszłość, prawie pięćdziesiąt lat wstecz, opiewa przygotowania i przebieg bitwy pod Chocimiem w 1621 roku, kiedy to wojska polskie, dowodzone przez Karola Chodkiewicza, odniosły triumfalne zwycięstwo nad armią turecką. Potocki w trakcie pracy nad Transakcją… wykorzystał diariusz wojenny spisywany przez Jakuba Sobieskiego – jednego z uczestników bitwy. Świadomie nadał
Tego się naucz! Powinieneś umieć pokazać Daniela Naborowskiego jako reprezentatywnego poetę polskiego baroku oraz na przykładzie jego twórczości omówić cechy poezji metafizycznej. Ponadto musisz umieć pokazać Naborowskiego jako poetę, który wiele uwagi poświęcił przemijaniu, nieubłaganemu upływowi czasu. I. Poezje Daniela Naborowskiego jako wyraz fascynacji zmiennością świata Daniela Naborowskiego zalicza się do grona tak zwanych poetów metafizycznych. W jego twórczości dosyć wyraźnie przejawia się, charakterystyczne dla wczesnego baroku, intelektualne i filozoficzne podejście
Mikołaj Sęp Szarzyński to jedna z najbardziej tajemniczych postaci w polskiej literaturze. Brak wiarygodnych źródeł powoduje, że o wielu faktach z jego biografii badacze wnioskują jedynie na podstawie analizy jego twórczości. Żył w latach około 1550-1581. Urodził się prawdopodobnie w Zimnej Wodzie lub Rudnie pod Lwowem. Nauki elementarne pobierał we Lwowie, a później studiował w Wittenberdze na uniwersytecie protestanckim, a także w Lipsku, Bazylei i Rzymie. Najprawdopodobniej po przyjeździe do kraju przeżył
Krótkość żywota Godzina za godziną niepojęcie chodzi: (1) Był przodek, byłeś ty sam, potomek się rodzi. (1) Krótka rozprawa: jutro – coś dziś jest, nie będziesz, (6) A żeś był, nieboszczyka imienia nabędziesz; (3) Dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, głos, punkt – żywot ludzki słynie. (4) Słońce więcej nie wschodzi to, które raz minie; Kołem niehamowanym lotny czas uchodzi, (5) Z którego spadł niejeden, co na starość godzi. Wtenczas, kiedy
Jan Andrzej Morsztyn (1613-1693) był jednym z najwybitniejszych poetów polskiego baroku. Pochodził z zamożnej rodziny ziemiańskiej. Po ukończeniu studiów w Niderlandach zwiedził Niemcy, Francję i Włochy, które zachwyciły go swoją kulturą i poezją. Po powrocie z podróży rozpoczął błyskotliwą karierę dworską. W wieku trzydziestu siedmiu lat otrzymał godność sekretarza królewskiego i stał się jedną z najbardziej wpływowych osób na dworze króla Jana Kazimierza. Morsztyn był zręcznym dyplomatą i politykiem, a
1. Które z podanych niżej zdań są prawdziwe, a które fałszywe? a) Cechy barokowej sztuki, zarówno kościelnej, jak i świeckiej, to między innymi niezwykła, czasem nawet przesadna dbałość o formę, zamiłowanie do efektownych rozwiązań, przepychu, bogactwa ozdób i złoceń. b) Makaronizowanie to przesadne zamiłowanie do kultury włoskiej. c) Barokowe psalmy zawdzięczamy między innymi Wespazjanowi Kochowskiemu i Mikołajowi Sępowi-Szarzyńskiemu. d) „Discordia concors” i „concordia discors”, terminy używane przez Macieja Kazimierza Sarbiewskiego, oznaczają „niezgodną zgodę” i „zgodną niezgodę”, które powinny
Giordano Bruno (1548-1600) Za podstawę naukową swego poglądu na świat uznał odkrycie Kopernika. Reprezentuje jeszcze renesansową filozofię przyrody. Chciał poznać przyrodę, a przez nią również Stwórcę. Uważał, że kościoły i teologia nie powinny ograniczać rozwoju filozofii i nauki. Religię uważał za uproszczoną na potrzeby ludu wersję filozofii, a praktyki religijne za zabobon zrodzony z ignorancji. Był dominikaninem, ale kiedy został oskarżony i ekskomunikowany, zrzucił habit i wyemigrował z Włoch do Genewy. Tam został wtrącony do więzienia za głoszenie
