TABLICE POLONISTYCZNE
Tabela gatunków antyku Gatunek Cechy gatunku Przykład Późniejsze kontynuacje i ewolucje Epos Najstarszy gatunek epicki – utwór o charakterze fabularnym, opisujący dzieje legendarnych lub mitologicznych bohaterów. Rozpoczyna się inwokacją (wezwaniem do muz lub bóstwa o opiekę nad procesem twórczym), pisany heksametrem. Pojawiają się w nim elementy mitologiczne, fantastyczne. Homer Iliada, Odyseja Kontynuacją gatunku jest cały rodzaj literacki – epika. W szczególności – eposy rycerskie (Pieśń o Rolandzie), epopeje (Pan Tadeusz Adama Mickiewicza), epos biblijny (Raj
Tabela gatunków antyku Gatunek Cechy gatunku Przykład Późniejsze kontynuacje i ewolucje Saga Biblijny odpowiednik eposu – epicka opowieść opisująca dzieje jednego, na ogół szlachetnego i zasłużonego rodu. Dotyczy życia co najmniej kilku pokoleń, często też na pierwszy plan wysuwają się kwestie funkcji społecznych i zasług poszczególnych jej przedstawicieli. fragmenty Księgi Rodzaju dotyczące historii rodu Abrahama Tomasz Mann Józef i jego bracia, Buddenbrookowie; Gabriel Garcia Márquez Sto lat samotności. Saga apogeum swej świetności przeżywała
Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem – Mikołaj Rej Temat Co jest ważne? Co pisać, z czym kojarzyć? Gatunek – dialog udramatyzowany Charakterystyka i krytyka XVI-wiecznego społeczeństwa – stosunki społeczne panujące na wsi. Dyskutują przedstawiciele trzech różnych stanów społecznych: kleru (Pleban), szlachty (Pan) i chłopów (Wójt). Wzajemnie wytykają sobie wady, przez co Rej stwarza ciętą satyrę na szlachtę i księży, i wskazuje, że najbardziej pokrzywdzony i uciskany jest chłop. W Krótkiej rozprawie… obserwujemy problematykę polityczną,
Proces – Franz Kafka Temat Co jest ważne? Co pisać, z czym kojarzyć? Gatunek: Powieść paraboliczna Temat Historia przeciętnego człowieka, Józefa K., na którego spada niespodziewany proces. Życie bohatera zostaje całkowicie podporządkowane procesowi, zamienia się w koszmar i absurd. Finał jest równie niespodziewany jak początek. Nieznani osobnicy wykonują na Józefie K. wyrok – wbijając mu nóż w serce. Dzieje bohatera stają się obrazem ludzkiej egzystencji, pretekstem do stawiania pytań natury etycznej
Kandyd – Wolter Temat Co jest ważne? Co pisać, z czym kojarzyć? Wolter – jeden z najważniejszych ludzi oświeconej Europy • Urodzony w Paryżu, w rodzinie mieszczańskiej. Wykształcony, studiował prawo. • Obyty w świecie: bywał w Anglii, Prusach, Lizbonie, osiadł w Szwajcarii. • Przyjaciel królów, bywalec dworów. • Uznany autorytet intelektualny epoki, błyskotliwy pisarz. Inne utwory: Listy o Anglikach, Zadig, Traktat o tolerancji. Temat • Dzieje młodzieńca Kandyda: wyrzucony za romans
Tablica twórców polskiego renesansu Mikołaj Rej Ojciec języka polskiego. Pierwszy pisze po polsku. Reprezentuje typ polskiego ziemianina. Dzieła • Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem – słynny dialog krytyczny • Figliki – krótkie utworki humorystyczne • Żywot człowieka poczciwego – wzór życia ziemianina Założenia • Dwór – Rej wprowadza do literatury polskiej motyw szlacheckiego dworku. • Jak żyć? – opisuje model życia wiejskiego, jaki przystoi szlachcicowi polskiemu.
TABELA – ŚREDNIOWIECZE Dziedzictwo epoki Etos rycerski Greckie ethos, czyli zwyczaj – to całość zasad uznawanych przez daną grupę społeczną, ideały, normy, wartości. Na etos rycerski składały się wszystkie cechy doskonałego rycerza, tradycje rycerstwa, postawy i sposób życia. Literackim owocem kultury stał się epos rycerski – średniowieczny gatunek epicki obejmujący utwory o rycerzach i ich bohaterskich czynach. Zwany też chanson de geste (pieśń o czynach). Przykłady: Pieśń o Rolandzie (Francja),
Biblia – TABELA Biblia objaśnienia Jak powstał świat? Kosmogonia biblijna dokładnie opisuje sześć dni stworzenia świata przez Boga. Bóg oddziela światło od ciemności, tworzy wody, lądy, florę, faunę. Kolejne etapy Biblia potwierdza słowami: I było dobre. Jak powstał człowiek? Bóg stwarza go na swój obraz i swoje podobieństwo. Najpierw Adama, potem Ewę. Żyją w raju i tu za namową szatana popełniają grzech pierworodny. To obraz pierwszego buntu, grzechu i przyczyna
POZYTYWIZM (1864-1890) Początek 1864 – klęska powstania styczniowego, pożegnanie ideałów romantyzmu Koniec 1890 – początek Młodej Polski, debiuty poetów młodopolskich, jak: Jan Kasprowicz, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Leopold Staff Epoka – następca wielkiego romantyzmu. Epoka po klęsce powstania styczniowego – czas żałoby narodowej i rozczarowania ideą walki, spisku, buntu. Czas kultu pracy, użyteczności, ponownej wiary w naukę. Czas prozy. Cztery hasła pozytywistów warszawskich praca u podstaw – rozwój szkolnictwa podstawowego, szerzenie oświaty
MODERNIZM Nazwa Fin de siècle – koniec wieku Modernizm – „nowe” występuje przeciw staremu (modern – nowoczesne) Dekadentyzm – schyłek wieku, poczucie beznadziejności – prąd duchowy końca wieku XIX, który ogarnął rzesze młodych ludzi. Pochodzi z cytatu Paula Valéry’ego: „Jam Cesarstwo u schyłku wielkiego konania” (franc. decadence – schyłek). Neoromantyzm – dziedziczy ideały romantyków Symbolizm – symbol stanie się ważny w literaturze i sztuce Secesja – modny stał się taki
RENESANS W POLSCE – XVI WIEK Wyznaczniki Polska Jagiellonów jest silnym mocarstwem – handluje zbożem z Europą, liczy się dynastycznie. Wzrasta poczucie tożsamości narodowej – szlachta postrzega Rzeczpospolitą jak ojczyznę. Rozkwita literatura, nauka, sztuka – bogacą się miasta, rosną zamki magnackie. Następuje intensywny rozwój demokracji szlacheckiej – szereg przywilejów. Rodzi się idea sarmatyzmu – pochodzenia szlachty polskiej od starożytnego rodu wojowników. Ideały Wiedza – młodzież szlachecka wyjeżdża do szkół. Po wykształcenie wyruszano
MŁODA POLSKA – TABELA Ta epoka w Polsce to: czas współtrwania dwu epok historycznoliterackich – już schyłkowego pozytywizmu i rodzącej się Młodej Polski; jeszcze w roku 1890 ukazuje się w wydaniu książkowym największe dzieło polskiego pozytywizmu – Lalka Bolesława Prusa; 1891 – pierwsza seria Poezji Kazimierza Przerwy-Tetmajera – całkowicie młodopolskiego tomu poetyckiego; początek XX wieku – pozytywizm jako prąd wymiera, Młoda Polska panuje jeszcze przez dziesięciolecie; wybuch i zakończenie I
DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE Czas pomiędzy wojnami: 1918 (koniec I wojny światowej) – 1939 (początek II wojny światowej) Fascynacja autem, kinem, samolotem W sztuce panują nowatorskie pomysły, różne od wszystkiego, co było. W literaturze króluje awangarda. Cywilizacja i nauka Albert Einstein ogłosił teorię względności. Jeśli wszystko jest względne, czas, przestrzeń, to nie ma nic pewnego. Człowiek odczuwa niepokój. Energia promieniotwórcza, atomu, rozbicie – ważne wydarzenia w fizyce. Zbudują współczesny świat. Pierwszy przekaz
BAROK – XVII WIEK Barok przypada na czasy wojen i zarazy – dlatego będzie epoką metafizyczną, dominujące tematy to: śmierć, religia, Bóg i piekło. Barok rodzi się we Włoszech – jako nurt w poezji: marinizm. Barok nie jest w Europie jednorodny: w Hiszpanii zaowocuje poezją metafizyczną i Don Kichotem, we Francji – rozkwitem klasycyzmu i komediami Moliera. Barok w Polsce to szczytowa faza sarmatyzmu – u nas kultura barokowa to dwa główne nurty: ziemiański i dworski. Okoliczności historyczne Kontrreformacja Ruch
Wydarzenia! Najważniejsze: Polska niepodległym krajem!!! 11 XI 1918 – odzyskanie niepodległości po 123 latach niewoli; 1920 – wojna polsko-bolszewicka; konieczność obrony dopiero co odzyskanej wolności; 12-15 sierpnia – tzw. cud nad Wisłą (zwycięska bitwa o Warszawę); plebiscyty na Warmii i Mazurach, II powstanie śląskie; 1922 – rozpoczęcie budowy Gdyni; zamach na prezydenta Gabriela Narutowicza; 1925 – rok dwóch wielkich pożegnań – w ciągu dwóch tygodni zmarli Żeromski i Reymont.Dwa pogrzeby
WSPÓŁCZESNOŚĆ Czas II wojny światowej to krótka epoka w literaturze. W Polsce jej najistotniejszy plon to poezja Kolumbów. Ale sama wojna okazała się tematem dominującym w XX wieku, choć przyniósł on także sporo innowacji. Dziedzictwo epoki II połowę XX wieku na świecie określiły: dziedzictwo II wojny światowej – temat dominujący w literaturze, filmie, sztuce podział świata na dwie strefy – blok komunistyczny i tzw. Zachód, a także rywalizacja dwóch mocarstw:
Kostium mitologiczny („Odprawa posłów greckich”) i kostium historyczny („Konrad Wallenrod”) jako dwa sposoby mówienia o Polsce i Polakach. Odprawa posłów greckich Podtekst ukazanych zdarzeń Dramat Jana Kochanowskiego przywołuje zdarzenia z czasów antycznych – ukazuje jeden z epizodów mitu trojańskiego, wielokrotnie wykorzystywany przez literatów i przeróżnie interpretowany. Królewicz trojański Parys porwał Helenę – żonę władcy greckiego Menelaosa. Nic dziwnego, że Grecy żądają, by Helena wróciła do kraju. Prywatna sprawa będzie przyczyną wojny, która zrówna
Powrót posła – Julian Ursyn Niemcewicz Temat Co jest ważne? Co pisać, z czym kojarzyć? Dyskusja na temat reform propagowanych przez Sejm Wielki i postaw Polaków. Rzecz dzieje się na szlacheckim dworze – u Podkomorzego spotykają się reprezentanci różnych poglądów politycznych na sprawy w kraju. Gospodarze są stronnikami reform. Goście – Starosta Gadulski – wstecznikiem, a Starościna – typową żoną modną niezainteresowaną krajem. Na tym tle rozgrywa się wątek miłosny, para
Tabela 5. Rozum – wiedza Przegląd okresów historycznoliterackich według ich zawartości ideowej. Oto podstawowe pojęcia: człowiek, Bóg, wartości, wiedza, sztuka w układzie tabelarycznym. Ten zestaw pomoże Ci uporządkować wiedzę przed maturą. Rozum – wiedza ANTYK Jest epoką szacunku dla wiedzy – pomysł Platona, by państwem rządzili filozofowie, nie bierze się znikąd… Słowo filozofia oznacza zresztą umiłowanie mądrości, wiedzy. Dla Sokratesa (filozofa, którego nauki spisał Platon) wiedza splata się nierozerwalnie
Tabela 7. Cytaty charakteryzujące epokę Przegląd okresów historycznoliterackich według ich zawartości ideowej. Oto podstawowe pojęcia: człowiek, Bóg, wartości, wiedza, sztuka w układzie tabelarycznym. Ten zestaw pomoże Ci uporządkować wiedzę przed maturą. Cytaty charakteryzujące epokę ANTYK Człowiek jest miarą wszechrzeczy – zdanie Protagorasa z Abdery symbolizuje postawę ludzi antyku. ŚREDNIOWIECZE Chcę poznać Boga i nic więcej. Nic więcej. Św. Augustyn RENESANS Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce.
