LICEUM
Omów sylwetkę twórczą Jana Chryzostoma Paska i zalety artystyczne Pamiętników. Najpopularniejszym dziełem, w którym Sarmata przedstawia samego siebie, są Pamiętniki Jana Chryzostoma Paska. Autor to znakomity gawędziarz, niestroniący od latynizmów i emocjonalizmów, piszący żywym, barwnym językiem. Można go uznać za typowego Sarmatę – jego życiorys jest wręcz modelowy: burzliwa i awanturnicza młodość, niewielkie umiłowanie ksiąg, wielkie za to lenistwo, ekstrawagancja i buta szlachecka. Brał udział w walkach, które przedstawia raczej jako okazję do nawiązania nowych
Pamiętnikarstwo to typ domorosłej literatury, bardzo popularny w siedemnastowiecznej Polsce. Pamiętniki Jana Chryzostoma Paska są tego najlepszym dowodem, a i najwybitniejszym zabytkiem tego rodzaju piśmiennictwa. Nie tylko Pasek pisał pamiętniki – stały się one modą baroku, szlachta prowadziła księgi domostw, notowano wydarzenia zarówno prowincjonalne, jak i istotne dla całego kraju. Pamiętniki stały się źródłem wiedzy o obyczajowości szlachty polskiej, źródłem historycznym, a także informacją o ówczesnym języku. Wśród piśmiennictwa pamiętnikarskiego wyróżnić i zapamiętać trzeba: diariusze (pisane codziennie),
W baroku – przerost formy nad treścią Sztuka poetycka musi opierać się na poszukiwaniu nowych, kunsztownych, zaskakujących form wyrażenia treści, czyli na możliwie zaskakujących czytelnika chwytach. Mistrzem dla naszych poetów barokowych był włoski artysta włoski Marino. Manierę marinistyczną najlepiej opanował u nas Jan Andrzej Morsztyn. Stosowali ją też Daniel Naborowski, a nawet Wacław Potocki. Środki artystyczne Nagromadzenie środków stylistycznych w celu zwiększenia efektowności utworu: apostrofy, wyliczenia i liczne epitety, powtórzenia: anafory (powtórzenia tego
Literatura sarmacka jest „odwrotnością” dworskiej: dworska – ulega modom z zagranicy, postuluje wielkie wymagania co do formy, sarmacka – swojska, zapatrzona jest we własną szlachecką tradycję i wręcz niechętna wobec obcych wzorów, tworzy ideał Sarmaty. Twórcami sarmatyzmu nie tylko w literaturze, lecz w obyczajach, w sposobie życia była szlachta funkcjonująca w kręgu swojego wiejsko-sąsiedzkiego środowiska. Głosiła wolność jednostki szlacheckiej – aż do skrajnego liberum veto;kult tradycji, włącznie z własnym tradycyjnym strojem – kontuszem. Wyznawała religię katolicką –
Co ich łączy? Łączy twórców epoka, łączy ich maniera poetycka – obaj są mistrzami konceptyzmu i krzewicielami stylu Marina. Zarówno Morsztyn, jak i Naborowski popisują się mistrzostwem pióra, bogactwem środków poetyckich, oryginalnością pomysłów – słowem obu przysługuje określenie „wyszukanej formy”. Co ich różni? Różni ich treść utworów. Czy jest to tematyka błaha u Morsztyna, a poważna u Naborowskiego? Powiedzmy inaczej: Jan Andrzej Morsztyn – poeta miłości – tworzy typowo dworską, „rozrywkową” poezję. Sławi miłość, zmysły,
Miłość flirtująca i miłość metafizyczna – zaprezentuj dwa oblicza miłości w literaturze barokowej. Miłość flirtującą znajdziemy bez cienia wątpliwości w poezji Jana Andrzeja Morsztyna. Tego przedstawiciela dworskiego nurtu w literaturze nazywa się nawet poetą miłości. W zbiorkach jego wierszy (Kanikuła albo psia gwiazda i Lutnia) głównym tematem jest miłość. Wprawdzie porównywana jest do ciężkiego stanu ducha i ciała, a zakochany nawet do… trupa, ale tak naprawdę miłość w poezji Morsztyna to coś lekkiego, flirt, zabawa, gra w ciuciubabkę.
Poeci lubili sonet. Prekursor – Mikołaj Sęp-Szarzyński pisał Rythmy albo wiersze polskie, sonet spotkany też u Jana Andrzeja Morsztyna i Daniela Naborowskiego. Epicy lubili epos. Przypomniał ten gatunek Wacław Potocki, tworząc Transakcję wojny chocimskiej. Rozkwit przeżywa poezja dworska (Jan Andrzej Morsztyn), a do pochwały wsi „używano” sielanki (Szymon Zimorowic). W prozie domorosłej – bardzo rozpowszechniło się pamiętnikarstwo; pamiętniki, diariusze, roczniki (Jan Chryzostom Pasek), jak również relacje z podróży i listy (np. króla
W pewnym uproszczeniu mówimy, że w literaturze polskiego baroku zaistniały dwa ważne, podstawowe nurty. Nurt dworski– rozwijający się na dworach magnackich i królewskim; drugi to nurt ziemiański (sarmacki) – charakterystyczny dla szlacheckich dworków ziemiańskich, odległych od miast, tętniących własnych życiem, kultywującym własne tradycje. Nurt dworski reprezentują: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ten typ literatury uprawiany był na wzór europejski, zwłaszcza modna stała się poezja włoskiego Marina, którego naśladowali także polscy poeci. Poezja
Donkiszotyzm i hamletyzm. Objaśnij postawy, odwołując się do pierwowzorów literackich. Don Kichot Błędny rycerz poszukujący smoków i złych czarowników, niepoprawny marzyciel pragnący walczyć ze złem całego świata. Mimo wielu przeciwności ma on jednak ochotę do walki – będzie stawał w szranki nawet z wiatrakami czy stadem baranów. Nie może usiedzieć spokojnie na swej zagrodzie, tylko rusza w świat, żeby szukać przygody, przeciwników, których mógłby wyzwać na pojedynek i… kobiety, którą mógłby wielbić. Wierzy, że
Komedia obyczajowa jest tą odmianą komedii, która za przedmiot ośmieszającego przedstawienia wybiera obyczajowość określonego środowiska społecznego – np. szlachty lub mieszczaństwa. W czasach współczesnych, chcąc napisać komedię obyczajową, można uczynić tematem swojego dzieła przywary, przyzwyczajenia, przesądy i sposób bycia – na przykład środowiska uczniów. Żeby było sprawiedliwie – mogą to być oczywiście obyczaje nauczycieli, ludzi ze wsi lub z małego miasteczka, ale również środowiska wielkomiejskie itd. Świętoszek Moliera jest komedią obyczajową – piętnuje
Co nowego, odkrywczego wprowadził Molier do swojej twórczości, że możemy go nazwać – twórcą nowożytnej komedii? Przede wszystkim swobodnie traktował reguły poetyckie, dostosowując je do potrzeb swoich utworów. Łączył w nich różne rodzaje komizmu: intrygi, charakteru, sytuacji. Jedną z cech charakterystycznych w komediach Moliera jest indywidualizacja języka bohaterów. W jego utworach pojawiają się postacie ze współczesnego mu życia codziennego (lokaje, służące). Mają one jednak tak wyraziste rysy psychologiczne, że nabierają wymiaru ponadczasowego. Ci przedstawiciele pospólstwa
Odmienny niż ich renesansowi poprzednicy. „Naśladować i oddawać harmonię natury” – to już nie to. Twórcy barokowi twierdzą, że sztuka (w tym literatura) musi: „zaskakiwać, wywoływać zdumienie odbiorcy, wstrząsać jego uczuciami” – słowem spowodować szok. Dlatego artysta barokowy wciąż szuka nowego pomysłu, używa coraz bardziej wyrafinowanych środków, stąd bierze się cały prąd poetycki zwany marinizmem (konceptyzmem), który jest wielką pogonią za wyszukanym pomysłem, konceptem i ozdobą. I stąd efekt: i artyzm, i sztuczność! Zobacz: Co
Okres baroku doczekał się tej etykietki przez to, że twórcy tych czasów skupili się na poszukiwaniu nowych środków wyrazu, nowych form, dzięki którym można dobrze wyrazić życie wewnętrzne człowieka, jego lęki, cierpienia, niepewność, rozdwojenie. Barokowy św. Sebastian (dłuta Berniniego) ma rysy twarzy wykrzywione bólem, cała jego postać ujawnia męczeńskie skurcze, a nie piękno ciała ludzkiego; barokowa architektura jest rozbudowana, bogata i pełna ozdób; poezja dworska zaskakuje nagromadzeniem środków stylistycznych, „powykręcanymi” zdaniami, pomysłami,
Lektura literatury renesansowej przynosi informacje o ówczesnej epoce. Dowiadujemy się przecież: o podziale stanowym społeczeństwa – wójt, pan, pleban (Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem Mikołaja Reja), o ówczesnych prawach, obyczajach, szkole, urzędach (O poprawie Rzeczypospolitej Andrzeja Frycza Modrzewskiego), o życiu ziemiańskim (Żywot człowieka poczciwego Mikołaja Reja), o życiu dworskim (Dworzanin polski Łukasza Górnickiego), o rozrywkach i zabawach wiejskich (Pieśń świętojańska o sobótce), o wydarzeniach historycznych (Pieśń V Pieśń o spustoszeniu Podola
Można pokusić się o porównanie z wiekami średnimi, ba, z antykiem, bo przecież renesans wskrzesza starożytną wizję człowieka i jego indywidualizmu. Anonimowość i skromność średniowiecza już mu nie wystarcza. Jaką pozycję chce zająć w życiu, we wszechświecie? Szukaj u: Dantego w Boskiej komedii, Boccaccia w Dekameronie, Szekspira w Hamlecie (słynny monolog „Być albo nie być”), Jana Kochanowskiego w Pieśniach, Trenach (tu zauważ kryzys światopoglądowy zawarty w Trenach IX i X), Mikołaja Reja w Żywocie człowieka poczciwego, Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego w Sonetach. Zastanów się: w których
Mikołaja Reja tradycyjnie nazywa się ojcem literatury polskiej, Jana Kochanowskiego – ojcem polskiej poezji. Co ich łączy? Obaj tworzą w tej samej epoce i obaj w języku polskim. Obaj pozostawili bogaty dorobek literacki w języku ojczystym, uprawiali podobne gatunki literackie (choć nie wszystkie). Rozważając sprawy tego świata, obaj twórcy odwoływali się do starożytnej idei harmonii i umiaru, stoicyzmu i epikureizmu. Obaj wykazywali troskę o losy kraju, podejmowali tematy społeczne, spełniali obowiązki obywatelskie. Obaj tworzyli sielski obraz wsi,
Począwszy od twórczości Mikołaja Reja, obserwujemy, iż konflikty społeczne były w renesansie jednym z głównych tematów literatury. W przypadku Mikołaja Reja mowa o utworze pt. Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem. Rozmowa między tymi reprezentantami różnych stanów obnaża ich wady społeczne. Widać także, że niechęć i konflikty stanów możnych: szlachty i kleru odbijają się na stanie najniższym: chłopstwie. Innym dziełem podejmującym temat konfliktów społecznych jest antysielanka Mikołaja Szymona Szymonowica pt. Żeńcy. Widać tam
Dorobek poetów i pisarzy renesansowych obfituje w różne ujęcia społecznej i dotyczącej państwa tematyki. Postawy patriotyczne wykazują niemal wszyscy humaniści, wszystkie światłe umysły tej epoki. Mikołaj Rej nie tylko w Żywocie człowieka poczciwego wspomina o obowiązkach obywatela. Troskę o kraj, jego społeczny kształt odnajdujemy przede wszystkim w Krótkiej rozprawie między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem. Tu właśnie Rej wykłada nieprawidłowości, jakie zauważa w panujących stosunkach społecznych. Utwór jest krytyką: Pleban nie wypełnia kapłańskich obowiązków, lecz myśli o zysku („na
W dobie renesansu literatura parenetyczna nadal pozostawała modna. Nowa, optymistyczna epoka propagowała nowe wzorce osobowe, ideały godne naśladowania. Nie są to już średniowieczne posągi rycerza, władcy i świętego. Oto Mikołaj Rej proponuje wzór poczciwego ziemianina, poucza, jakie życie powinien wieść szlachcic ziemski, gospodarz majętności. Wskazówki zawarte są w Żywocie człowieka poczciwego, a wzorowy ziemianin żyje spokojnie, dopatrując dobytku, rozkoszując się darami natury w każdej porze roku, dbając o harmonię, wypełnianie obowiązków i rozrywki. Nie jest zbyt
Jan Kochanowski i Mikołaj Sęp-Szarzyński żyli w tym samym czasie… Nie do końca to prawda. Kochanowski (1530-1584) był o dwadzieścia lat starszy od Sępa-Szarzyńskiego (ok. 1550 -1581). Mikołaj Sęp-Szarzyński należy do trzeciego, po Reju i Kochanowskim, pokolenia twórców renesansowych. Koncepcja Boga W twórczości Jana Kochanowskiego jest niejednolita. Można powiedzieć, że ewoluuje od koncepcji zarysowanej w Hymnie, poprzez Pieśni, Fraszki, Psałterz, aż po Treny. Skup się na omówieniu pierwszego i ostatniego dzieła. Bóg przedstawiony w Hymnie to artysta,
