- W pozytywizmie dominuje proza. Chyba nigdy przedtem w polskiej literaturze proza nie była tak ważna i nie miała tak wybitnych osiągnięć. Podstawowym gatunkiem literackim została oczywiście powieść. Najpierw modna była powieść tendencyjna (np. Marta, Pan Graba Elizy Orzeszkowej), potem powieść realistyczna (np. Nad Niemnem).
- Powieść tendencyjna była skomponowana tak, by udowadniać założoną z góry tezę – np. konieczność kształcenia warstw niższych.
- Powieść realistyczna spełniała już inne założenia – ukazywała prawdę o ówczesnym świecie i o człowieku zatopionym w rzeczywistości. W materii struktury powieści realistycznej obserwowaliśmy pierwsze eksperymenty, próby uatrakcyjnienia kompozycji – na przykład w Lalce Bolesława Prusa takim nowatorstwem jest podwójna narracja.
- Następny gatunek charakterystyczny dla pozytywizmu to nowela. Dużo krótszy utwór od powieści, o ograniczonej liczbie postaci, często jednowątkowy, bez odautorskich komentarzy, opisów, wtrąceń. W tej materii także pisarze uatrakcyjniali swoje formy wypowiedzi – oto są w ich dorobku nowele klasyczne takie jak Kamizelka, Katarynka, lecz są takie, które bliskie są opowiadaniu: np. Powracająca fala Prusa lub Szkice węglem, w których Sienkiewicz mistrzowsko operuje ironią.
- Rozwinęły się także gatunki publicystyczne, takie jak: artykuł programowy, felieton, reportaż.
Aleksander Świętochowski udowadniał racje młodych pozytywistów w artykule My i wy, słynne stały się reporterskie Listy z podróży do Ameryki Sienkiewicza, a w ramach felietonu – Kroniki Bolesława Prusa. Te ostatnie są świetną perspektywą życia XIX-wiecznej Warszawy, pełne humoru i dydaktyzmu zarazem – przywołują całą gamę zdarzeń w gawędziarskim, swobodnym tonie.
- Po macoszemu potraktowali pozytywiści poezję. Na wyróżnienie zasługuje może sonet – bowiem cały cykl sonetów Nad głębiami napisał Adam Asnyk. Cóż – poezja miała swój czas w romantyzmie, realizm wybrał obszerną, pojemną, łatwiejszą w odbiorze prozę.
Dokonaj podsumowania dorobku literackiego twórców pozytywizmu.
-
Powieść
- Bolesław Prus – Lalka, Faraon, Placówka, Emancypantki;
- Eliza Orzeszkowa – Nad Niemnem;
- Henryk Sienkiewicz – Trylogia (Ogniem i mieczem, Potop, Pan Wołodyjowski), Krzyżacy, Quo vadis, Rodzina Połanieckich.
-
Nowela
- Bolesław Prus – Antek, Kamizelka, Powracająca fala;
- Henryk Sienkiewicz – Szkice węglem, Janko Muzykant;
- Eliza Orzeszkowa – A…B…C…, Dobra pani, Gloria victis;
- Maria Konopnicka – Nasza szkapa, Mendel Gdański.
-
Poezja
- Adam Asnyk – cykl sonetów Nad głębiami, poemat Sen grobów, wiersze: Do młodych, Daremne żale…;
- Maria Konopnicka – obrazki (Wolny najmita, Jaś nie doczekał), poezje, liryki ludowe, liryki miłosne.
-
Literatura dziecięca
- Henryk Sienkiewicz – W pustyni i w puszczy;
- Maria Konopnicka – O krasnoludkach i sierotce Marysi, Na jagody;
- Jadwiga Łuszczewska – Panienka z okienka.
Zobacz:
Jak w literaturze polskiej rozwijała się powieść historyczna?
Na czym polega różnica między nowelą a powieścią? Omów różnice na konkretnych przykładach.
61. Realizm dziewiętnastowieczny – przedstaw podstawowe cechy tego prądu w literaturze.