Sława niejedno ma imię. Czym innym jest w wypadku artysty, czym innym bohatera wojennego. Czasem się na nią pracuje przez całe życie, niekiedy wystarcza dla jej zdobycia jedna chwila. Bywa też, że przychodzi zupełnie przypadkiem…

Co to właściwie znaczy być sławnym? Wydaje się, że najprostsza definicja tego pojęcia to: być powszechnie znanym, popularnym. Przykłady literackie dowodzą jednak, że to definicja za szeroka, która nic w zasadzie nie mówi, potrzebne są definicje szczegółowe. Warto przyjrzeć się przyczynom, powodom sławy. Co może sprawić, że jakiś człowiek staje się sławny? W ciągu wieków pojęcie sławy ulegało istotnym przemianom. Można więc zbudować coś w rodzaju klasycznej definicji sławy i potem prześledzić, jak jej rozumienie zmieniało się w poszczególnych epokach literackich.

Sława bohatera

Motyw rycerskiej sławy pojawia się już w antyku – celem antycznych eposów (m.in. Iliady czy Odysei) jest przecież rozgłaszanie czynów sławnych mężów. Słynnych rycerzy nie brakuje także w literaturze średniowiecznej – chodzi zwłaszcza o sławę pośmiertną, o którą Roland dba dużo bardziej niż o życie swoje i swoich towarzyszy.

Prawdziwy rycerz dla ratowania swej sławy i dobrego imienia gotów był poświęcić życie. Niektórzy, by nie okryć swego imienia hańbą woleli nawet samobójczą śmierć zamiast oddania się w ręce wroga.

Skojarz te utwory!

  • Iliada Homera – Achilles – archetyp wojownika, Hektor – największy przegrany wojny trojańskiej.
  • Pieśń o Rolandzie – chanson de geste, czyli pieśń o czynach, utrwalająca rycerską sławę – dążenie do sławy to stały element eposu rycerskiego
  • O sławie, która była udziałem średniowiecznych rycerzy, marzą wielcy bohaterowie polskiego romantyzmu: Konrad z III części Dziadów Adama Mickiewicza i Kordian, tytułowy bohater dramatu Juliusza Słowackiego
  • Trylogia Henryka Sienkiewicza – kontynuacja rycerskiego kultu sławy w żołnierskim etosie szlacheckim XVII w.
  • Wiersz Historia Krzysztofa Kamila Baczyńskiego – nawiązanie do romantycznej wizji czynu i sławy.

Sława świętego

Święty tylko pozornie nie dbał o swą sławę. Tak naprawdę św. Szymon Słupnik gromadził wokół siebie tłumy, a święty Aleksy zadbał o to, by jego życie nie pozostało anonimowe – pozostawił list, w którym dokładnie opisał swe życie i motywy postępowania.

Skojarz te utwory!

  • Średniowieczna Legenda o św. Aleksym, a także Złota legenda – obszerny zbiór opowieści hagiograficznych Jakuba da Voragine.
  • Legenda o św. Julianie Szpitalniku, nowela Gustawa Flauberta – dziewiętnastowieczna realizacja średniowiecznej legendy o świętym.

Motyw sławy poetyckiej w pieśniach Horacego i Jana Kochanowskiego

Sława poety (artysty)

Dla artysty sława jest celem życia – bo cóż po poecie czy pisarzu, który pisze do szuflady, a jego dzieła nie są nikomu znane? Wielu poetów – począwszy od Horacego, który twierdził „nie wszystek umrę” – podkreślało ponadczasowość i nieśmiertelność swych utworów.
Świadomość swej wartości mieli też romantycy, nawet niedoceniany przez współczesnych Norwid, który zapowiadał nieśmiertelność swej poezji: „syn minie pismo, lecz ty spomnisz, wnuku”.

Skojarz te utwory!

  • Mit o Orfeuszu, który sławą pieśniarza cieszył się także wśród bogów, a nawet wśród leśnych zwierząt.
  • Pieśni Horacego, zwłaszcza ta, rozpoczynająca się od słów „Exegi monumentum…” – wizja nieśmiertelnej sławy poety, którego twórczość to „pomnik trwalszy od spiżu”.
  • Wielki testament François Villona.
  • Pieśń XXIV z Ksiąg wtórych Jana Kochanowskiego, zaczynająca się od słów „Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony”, oraz Pieśń X z Ksiąg pierwszych, którą rozpoczynają słowa „Kto mi dał skrzydła” – w obu utworach poeta nawiązuje do Horacjańskiej wizji sławy poetyckiej.
  • Wesele Stanisława Wyspiańskiego – dylematy poety.
  • Fabularyzowane biografie filmowe, np. Chopin. Pragnienie miłości – o Chopinie, reż. Jerzy Antczak.

Sława środowiskowa

Ciekawe wydaje się pójście tropem sławy środowiskowej. Z pewnością bohaterowie życia codziennego to temat niedoceniony. Można pokusić się o przytoczenie pozaszkolnych przykładów, których, zwłaszcza w sferze filmu, nie brakuje. Jednym z takich przykładów może być film Stowarzyszenie Umarłych Poetów i jego bohater – charyzmatyczny nauczyciel, innym – Człowiek z żelaza Andrzeja Wajdy.

Skojarz te utwory!

  • Pan Tadeusz Adama Mickiewicza – Ksiądz Robak – najlepszy strzelec; Jacek Soplica – bezbłędny szermierz; Maciej Dobrzyński – najmądrzejszy i najroztropniejszy szlachcic w zaścianku.
  • Zły Leopolda Tyrmanda – legendy, które w warszawskim półświatku przestępczym krążą o barwnych postaciach.
  • Postać autentyczna hrabiego Roberta de Montesqieu – francuskiego dekadenta z przełomu wieków, którego bogata i niezwykle ekscentryczna osobowość stanowiła przez dziesięciolecia źródło towarzyskich legend w paryskim wielkim świecie, a także inspirowała wielkich pisarzy, między innymi Huysmansa, Wilde’a i Prousta.

Sława – złudna wartość

Czasem okazuje się, że ta tak upragniona sława staje się ułudą, a niekiedy nawet przekleństwem. W obliczu prawdziwych wartości czy tragedii staje się nic nie warta.

Skojarz te utwory!

  • Tren II Jana Kochanowskiego – sława niczym w obliczu tragedii.
  • Sonet I i Sonet IV Mikołaj Sępa-Szarzyńskiego – sława zaliczona tu zostaje do zwodniczych pokus, którymi mami nas szatan.
  • Faust Johanna Wolfganga Goethego – w drugiej części dramatu sława, podobnie jak inne ziemskie wartości, okazuje się niewiele warta.

Żądza sławy

Kto wie, czy pragnienie sławy nie należy do najbardziej powszechnych ludzkich uczuć. Może nie każdy marzy o gustownych pomnikach na co bardziej ruchliwych skrzyżowaniach, lecz niemal wszyscy mniej lub bardziej skrycie chcemy być doceniani i podziwiani. Czyżby żądza sławy była głównym motorem naszych działań?

Skojarz te utwory!

  • Mit o Marsjaszu i Apollu – ten pierwszy, powodowany ambicją, staje do konkursu muzycznego z bogiem, ten drugi zaś, powodowany zazdrością, obdziera go ze skóry…
  • Mit o Atenie i Arachne – tym razem idzie o konkurs tkacki – karą za pychę dla Arachne jest zamiana w pająka.
  • Starożytna, półlegendarna – ale nie mityczna! – historia szewca Herostratesa, który podpalił świątynię w Efezie, by choć w ten sposób zostać zapamiętanym przez potomność.
  • Nie-Boska komedia Zygmunta Krasińskiego – żądza sławy to jedna z pobudek, dla których w I części dramatu Mąż wyrusza za tajemniczą zjawą – Poezją.
  • Amadeusz Petera Schaffera zekranizowany przez Miloša Formana – żądza sławy staje się motorem działania bohaterów, zwłaszcza demonicznego Salieriego, który, świadomy jego geniuszu, za wszelką cenę stara się zniszczyć swego wielkiego konkurenta – Mozarta.
  • Próchno Wacława Berenta – środowisko dekadenckich artystów marzących o sukcesie i sławie, lecz skazanych na zapomnienie.
  • Film Urodzeni mordercy w reżyserii Olivera Stone’a.

Zła sława

Skojarz te utwory!

  • Biblijna historia Kaina i Abla – kainowe piętno – naznacza zabójcę do końca jego dni.
  • Makbet Williama Szekspira i Balladyna Juliusza Słowackiego – stopniowo narastająca wokół zabójców atmosfera podejrzeń i strachu.
  • Portret Doriana Graya Oskara Wilde’a – złą sławą cieszy się główny bohater powieści.
  • Który skrzywdziłeś Czesława Miłosza – pamięć poety, a w rezultacie wieczna zła sława – jedyną możliwą, lecz bardzo groźną karą dla niesprawiedliwego władcy.

 

Uwaga

Na ile ważną wartością jest sława dzisiaj? Komu na niej zależy? Niektórzy teoretycy kultury twierdzą, że właściwie wszystkim. Dziś każdy może mieć swoje pięć minut. Jak i po co ludzie z tego korzystają? Przykłady: programy telewizyjne, m.in. typu talk-show, reality show, teleturnieje jak Szansa na sukces, Taniec z gwiazdami, czy Idol.

Całkiem współczesnym problemem jest natomiast powiązanie między sławą a… dobrą reklamą. Czy którykolwiek z będących na topie zespołów muzycznych, z kasowych filmów i wydawniczych bestsellerów miałby szansę na sukces bez umiejętnej strategii reklamowej i marketingowej? Można przywołać rynkowe zjawiska towarzyszące ukazywaniu się książek o Harrym Potterze czy Dziennika Bridget Jones, nie mówiąc już o kolejnych częściach Gwiezdnych wojen i Władcy Pierścieni. Przydać się może także pojęcie persony medialnej – czyli osoby, której całe życie i wizerunek osobisty w sposób przemyślany podporządkowane są prezentacji publicznej – przykład nomen omen koronny: księżna Diana.

Cytaty

Sława jest tylko podarunkiem, często kaprysem ludu: kto ją bierze na serio, łamie nie spisaną konwencję ze swoimi uwielbiaczami.
Karol Irzykowski

Dużo wśród nas takich: ogromne łakomstwo na wielkie czyny i bardzo mało jakiejkolwiek roboty.
Stefan Żeromski

Za całą sławę krótki płacz kobiecy i długie, nocne rodaków rozmowy.
Adam Mickiewicz, Do matki Polki

Zostanie po mnie pusty pokój i małomówna, cicha sława.
Leopold Staff

Obudziłem się pewnego ranka i znalazłem siebie sławnym.
George Gordon Byron

Zazdrość jest towarzyszką sławy.
Cornelius Nepos

Popularność – to sława w zdawkowej monecie.
Wiktor Hugo

Zobacz:

Motyw sławy poetyckiej w pieśniach Horacego i Jana Kochanowskiego