Obrona ojczyzny
To temat związany z ojczyzną od początku istnienia państwowości. Gdy rodzi się państwo, tworzone są granice. Kiedy ktoś wdziera się przemocą za granicę państwa, łamie zasady suwerenności. Obywatele muszą bronić kraju. Z historii wiadomo, ile razy się to działo.
Uwaga! W literaturze obowiązkowej masz zaledwie kilka, ale bardzo ważnych momentów:
- Sprowadzenie Krzyżaków przez Konrada Mazowieckiego okazało się niezbyt fortunnym rozwiązaniem. Zamiast pokojowych misji chrześcijańskich na terenie Prus Polacy spotkali się z przemocą i niesprawiedliwością.
Lektura: Krzyżacy Henryka Sienkiewicza.
- Obrona granic przed Turkami – tu rola Polski była ogromna, bo musieliśmy bronić nie tylko swoich granic, ale całej Europy (stąd Polskę nazwano przedmurzem chrześcijaństwa).
Lektury: Pan Wołodyjowski Henryka Sienkiewicza, Pieśń o spustoszeniu Podola Jana Kochanowskiego (napaść Turków na Podole w XVI wieku), Nierządem Polska stoi, Pospolite ruszenie, Transakcja wojny chocimskiej – utwory Wacława Potockiego.
- Potop szwedzki – XVII wiek. Skojarz obronę Częstochowy oraz II część Trylogii Henryka Sienkiewicza pt. Potop.
- II wojna światowa – rozpoczęli ją hitlerowcy wtargnięciem na polską ziemię. Obrona kraju zwana polskim Wrześniem, potem kilka lat okupacji.
Lektury: Kamienie na szaniec Aleksandra Kamińskiego, Pamiętnik z powstania warszawskiego Mirona Białoszewskiego, Ziele na kraterze Melchiora Wańkowicza.
Jakie morały i pouczenia zawarł Wacław Potocki w swojej twórczości?
Publicystyka!
Zapamiętaj nazwiska: Andrzeja Frycza Modrzewskiego i Piotra Skargi, których utwory we fragmentach dotyczą obrony ojczyzny i reform w wojskowości.
Liryka apelu!
Liryka wzywająca do walki, nazywana też poezją tyrtejską.
Przykłady: Bagnet na broń Władysława Broniewskiego, Alarm Antoniego Słonimskiego.
Utrata niepodległości
Była ciężkim przeżyciem dla polskich patriotów. Nie pomogły ostatnie próby zachowania niezależności. Kolejne rozbiory podzieliły polskie ziemie pomiędzy trzech zaborców: Rosję, Prusy i Austrię. Na ziemiach tych zaczęły się procesy wynaradawiania Polaków.
Ważne utwory: Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela Henryka Sienkiewicza, A… B… C… Elizy Orzeszkowej, Rota Marii Konopnickiej, Syzyfowe prace Stefana Żeromskiego.
Ojczyzna romantyków
Temat bolesny, bo właśnie wtedy Polska nie figurowała na mapach. Wielu Polaków musiało emigrować, uciekać po powstaniu listopadowym przed represjami ze strony zaborców. Tęsknota jest tym większa, gdy ojczyzna daleko i nie można do niej wrócić.
Zwróć uwagę na lektury:
- Pana Tadeusza Adama Mickiewicza,
- utwory romantyczne (Reduta Ordona Adama Mickiewicza, Sowiński w okopach Woli Juliusza Słowackiego),
- Latarnika Henryka Sienkiewicza (utwór pozytywistyczny, ale o losach polskiego romantyka emigranta),
- nowelę Stefana Żeromskiego Echa leśne (związaną z powstaniem styczniowym).
Motyw Polski męczeńskiej, poświęcającej się dla innych narodów pojawia się w wielu utworach – od romantyzmu po współczesność.
Cechy narodowe
Mówi się o stereotypach narodowych, tzn. każdemu narodowi przypinamy różne łatki – Niemcy są skrupulatni, Francuzi kochliwi, Czesi nieśmiali, a Polacy… No, właśnie. Jacy jesteśmy? Już w dobie staropolskiej co mądrzejsi wytykali nam pijaństwo, nadmierną gościnność, skłonność do kłótni, dewocjonalizm, niechęć do innych narodów. Czy te niezbyt pochlebne noty stawia się nam także dziś?
Nie tylko Polska, czyli ojczyzna dla bohaterów dzieł klasyki światowej
Eposy Homera
W Iliadzie Trojańczycy bronią swojego miasta-państwa przed Grekami. Bohater Odysei długo wraca do ojczyzny.
Pieśń o Rolandzie
Walka Francuzów z Saracenami miała na celu szerzenie chrześcijaństwa wśród „niewiernych”, ale wojsko Karola Wielkiego na polu walki stawało też po to, by nieść sławę i chlubę swojej ojczyźnie.
Stary człowiek przy moście Ernesta Hemingwaya
Przeciętny człowiek nie rozpatruje wojny w kategoriach koniecznej walki dla swego kraju. Wojna burzy jego codzienny porządek, niszczy przyrodę i zwierzęta – zupełnie niewinne ofiary, które nie stoją po żadnej stronie barykady.
Ojczyzna jest jak…, czyli słynne porównania
- Tonący okręt – najsłynniejszym autorem tego porównania jest Piotr Skarga, autor Kazań sejmowych. Porównanie to wykorzystał też Juliusz Słowacki w wierszu Testament mój i Ernest Bryll w wierszu Lekcja polskiego – Słowacki.
Lecz wy, coście mnie znali, w podaniach przekażcie,
Żem dla ojczyzny sterał moje lata młode,
A póki okręt walczył – siedziałem na maszcie,
A gdy tonął – z okrętem poszedłem pod wodę…
Juliusz Słowacki Testament mój
- Matka – też skojarz Piotra Skargę! Tym jest ojczyzna dla narodu polskiego, czym matka dla dzieci.
Cytaty
Drodzy są rodzice, krewni, dzieci, domownicy, ale miłość wszystkiego zawarła w sobie ojczyzna.
Cyceron O obowiązkach
Święta miłości kochanej ojczyzny,
Czują cię tylko umysły poczciwe!
Dla ciebie zjadłe smakują trucizny,
Dla ciebie więzy, pęta niezelżywe.
Ignacy Krasicki Hymn do miłości ojczyzny
Nie masz zasług: te, co zowiemy zasługi,
Są tylko ku Ojczyźnie wypłacone długi.
Stanisław Konarski
Lecz zaklinam – niech żywi nie tracą nadziei
I przed narodem niosą oświaty kaganiec
A kiedy trzeba – na śmierć idą po kolei,
Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec!…
Juliusz Słowacki Testament mój
Polak chociaż stąd między narodami słynny,
Że bardziej niźli życie kocha kraj rodzinny.
Adam Mickiewicz Pan Tadeusz
Ojczyznę kocha się nie dlatego, że wielka, ale dlatego, że swoja.
Seneka
Kto ojczyźnie swej służy, sam sobie służy.
Piotr Skarga Kazania sejmowe
Kraj lat dziecinnych!
On zawsze zostanie
Święty i czysty jak pierwsze kochanie […]
Kraje dzieciństwa, gdzie człowiek
Po świecie
Biegł jak po łące, a znał tylko kwiecie
Miłe i piękne.
Adam Mickiewicz Pan Tadeusz
Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród,
Nie damy pogrześć mowy,
Polski my narów, polski lud,
Królewski szczep Piastowy.
Maria Konopnicka Rota
Zobacz: