Jak może być sformułowany temat?

  • Ojczyzna widziana oczyma wybranych bohaterów literackich.
  • Motyw ojczyzny w świetle znanych Ci utworów literackich.
  • Miejsce ojczyzny w twórczości pisarzy XIX i XX wieku.
  • „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza, „Latarnik” Henryka Sienkiewicza i „Syzyfowe prace” Stefana Żeromskiego – utworami o miłości do ojczyzny.

Ale temat o ojczyźnie może pozostać również swobodny. Na przykład taki:

  • „Ojczyzna to wielki, zbiorowy obowiązek”. Jak rozumiesz słowa Cypriana Kamila Norwida jako młody Polak?
  • Patriotyzm – czy to postawa przebrzmiała czy wartość wciąż aktualna?
  • Uzasadnij myśl Jana Pawła II „Ojczyzna jest darem i zadaniem”
  • „Święta miłości kochanej ojczyzny, czują cię tylko umysły poczciwe” – słowa Ignacego Krasickiego mottem do rozważań o patriotyzmie współczesnych.
  • „Jam miłość, szczęście, jam niebo za młodu, umiał poświęcić dla sprawy narodu…” Tak pisał Adam Mickiewicz. Czy dziś są to słowa przebrzmiałe?

Możecie wypowiadać się – w oparciu o literaturę lub bez niej, odwołując się do swoich obserwacji i przemyśleń. Ten drugi kierunek wymaga przemyślenia dwóch zagadnień:

  • Czym są dla Ciebie i Twojego pokolenia patriotyzm i ojczyzna? Jak zdefiniować miłość ojczyzny, jak rozumieć słowa wymienionych autorów?
  • Na ile patriotyzm jest wartością aktualną, czy nie przebrzmiał wraz z historią, jak go realizują współczesne pokolenia? (pytanie o aktualność zagadnienia we współczesnym świecie)

A może pisać to, co wypada, a swoje wiedzieć, bo cel uświęca? Tej drugiej postawy nie doradzam i w ogóle jej nie lubię. Niejeden raz staniecie przed dylematem: czy mówić prawdę? Moja rada: mówcie prawdę albo zmieńcie temat. A prawda o tzw. „tematach wysokich” (patriotyzm do nich należy) jest taka, że fałsz i wszelkie naciągane deklaracje doskonale wyczuwa się i efekt jest wtedy jeszcze gorszy. Pierwszy pomysł – pisać to co się myśli – w przypadku patriotyzmu nie musi być taki trudny.

 

Kłopoty ze szczerością

O co chodzi? O to, że, jak śpiewa Muniek Staszczyk „Ojczyznę kochać trzeba i szanować”. Wiemy to, choć Muniek ironizuje. Wiemy też, że tak wypada napisać, ponieważ tego oczekuje sprawdzający prace nauczyciel. Tymczasem, jak się człowiek rozejrzy, to tych młodych patriotów, przekonanych, że najpierw trzeba poświęcić się ojczyźnie, a potem swojej sprawie – nie widać zbut wiele. Być może po prostu dzisiejszy patriotyzm objawia się inaczej lub nie jest tak widoczny. Albo jest – i ma prawo być – zupełnie inny niż w czasach zaborów czy okupacji, a ten typ został przecież najsilniej utrwalony w literaturze. Być może ojczyzna nie znajduje się już tak wysoko w hierarchii wartości dzisiejszych Polaków? A jeśli tak – to jak pisać o tym wielkim patriotyzmie, a jednocześnie nie kłamać i zachować czyste sumienie?

Szczerze
Trudno się dziwić, że tęsknota Skawińskiego za ojczyzną (nowela Latarnik) nie jest zrozumiała dla współczesnych Polaków, którzy za ojczyzną tęsknić nie muszą, bo ją mają. Jeśli zaś nie postrzegacie aktów współczesnego patriotyzmu jako walki „w dymie pożarów”, jako partyzantki lub tęsknoty emigranta – to trudno się temu dziwić.

Powstaje pytanie: jak tę miłość do ojczyzny postrzegasz?

  • Jeśli jako pracę dla kraju, działania w tym kierunku, by tu właśnie, w Polsce żyło się przyjemniej i bezpieczniej – to dobrze.
  • Jeśli jako wypełnianie zwykłych obywatelskich obowiązków, świadomość historii, udział w organizowaniu życia i wyglądu swojego otoczenia – to też bardzo dobrze.
  • Jeśli duma z bycia Polakiem wypływa z szacunku dla historii, a nie na przykład z pogardy dla innych narodów – to też można o tym pisać.
  • Jeśli ktoś widzi to jako protest przeciw przemocy, chuliganerii, głupocie – jest to realizacja patriotyzmu.
  • Jeśli myślisz o pozycji Polski w Europie i chcielibyś z dumą mówić w Paryżu i Londynie: „jestem z Polski” – to również patriotyzm.

 

Literackie wsparcie

Nawet jeśli zechcesz wypowiedzieć się w sprawie ojczyzny tylko we własnym imieniu, bez przykładów literackich, zawsze przydadzą Ci się te ważne, słynne tytuły literackie i cytaty – mądre słowa pisarzy lub bohaterów. Są dobre do poparcia własnych słów, do rozważenia problemu, do ozdoby pracy.

Znajomość następujących słów będzie bardzo przydatna:

  • Jan Kochanowski

A jeśli komu droga otwarta do nieba
Tym – co służą ojczyźnie…
Pieśń XII

Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie
Miejcie to przed oczyma zawżdy swojemi,
Żeście miejsce zasiedli Boże na ziemi,
Z którego macie nie tak swe własne rzeczy
Jako wszystek ludzki mieć rodzaj na pieczy
Pieśń XIV z Ksiąg wtórych

  • Jan Długosz

Każdy tyle jest dłużen swojej ojczyźnie na ile go stać przy jego zdolnościach i siłach.

  • Ignacy Krasicki

Święta miłości kochanej ojczyzny!
Czują cię tylko umysły poczciwe
Dla ciebie zjadłe smakuje trucizny
Dla ciebie więzy, pęta nie zelżywe.

  • Stanisław Staszic

Polska to solidna jedność wszystkich Polaków
Paść może i naród wielki, zniszczeć może tylko nikczemny.

  • Adam Mickiewicz

O matko – Polsko, ty tak świeżo w grobie złożona, nie ma sił mówić o tobie.
Pan Tadeusz – Epilog

  • Cyprian Kamil Norwid

Ojczyzna – to wielki zbiorowy obowiązek
Kto mi powiada, że moja ojczyzna: pola zieloność, okopy
Chaty i kwiaty, i sidła – niech wyzna
Że – to jej stopy

  • Jan Kasprowicz

Rzadko na moich wargach,
Niech dziś to warga ma wyzna–
Jawi się krwią przepojony,
Najdroższy wyraz: Ojczyzna.

  • Stanisław Wyspiański

Serce – A to Polska właśnie

  • Stefan Żeromski

Ojczyzna – to samo życie. Jak krew bije w tętnach, jak serce w piersiach uderza, jak myśl w mózgu przepływa – tak w nas żyje ojczyzna.

  • Władysław Broniewski

Są w ojczyźnie rachunki krzywd
obca dłoń ich też nie przekreśli,
ale krwi nie żałuje nikt:
wysączymy ją z piersi i z pieśni.
„Bagnet na broń”

  • Wisława Szymborska

Ziemio ojczysta, ziemio jasna,
nie będę powalonym drzewem.
Codziennie mocniej w ciebie wrastam
radością, smutkiem, dumą, gniewem.
„Gawęda o miłości ziemi ojczystej”

Ważne lektury

  • Jan Kochanowski – Odprawa posłów greckich
  • Piotr Skarga – Kazania sejmowe
  • Adam Mickiewicz – Reduta Ordona
  • Henryk Sienkiewicz – Trylogia
  • Juliusz Słowacki – Kordian
  • Stanisław Wyspiański – Wesele
  • Stefa Żeromski – Syzyfowe prace
  • Zofia Nałkowska – Granica, Medaliony

Patriotyczne lektury

Sporo ich jest w naszej literaturze, tylko w nich szperać i znajdować potrzebne nam ujęcia miłości ojczyzny i postawy bohaterów. Najwięcej tych lektur pochodzi z czasów, gdy ojczyzna i jej wolność były marzeniem, celem walki, konspiracji, powstań. Tak się złożyło, historia Polski obfituje w tragedie, jest też faktem, że Polacy właśnie w kryzysowych, tragicznych sytuacjach najpełniej okazują swój patriotyzm.

Gdzie go szukać?

  • Adam Mickiewicz

– Grażyna (protest przeciw układom z wrogiem)
– Pan Tadeusz (epos narodowy przepełniony patriotyzmem w różnych wariantach)
– Dziady (obraz patriotyzmu młodzieży polskiej)

  • Juliusz Słowacki

– Testament mój (wizje wieszcza – wodza narodu)
– W pamiętniku Zofii Bobrówny (tęsknota emigranta za krajem)

  • Henryk Sienkiewicz

– Latarnik (tęsknota Skawińskiego za ojczyzną)
– Krzyżacy (walka polskiego rycerstwa z Krzyżakami)
– Trylogia (postawy bohaterów – patriotów w wojnach XVII w.)

  • Stefan Żeromski

– Syzyfowe prace (młodzież w walce z rusyfikacją)

  • Maria Dąbrowska

– Marcin Kozera (dojrzewanie bohatera do poczucia własnej narodowości)

  • Aleksander Kamiński

– Kamienie na szaniec (młodzież harcerska w walce z okupantem hitlerowskim)

  • Melchior Wańkowicz

– Ziele na kraterze (młodzi wobec powstania warszawskiego)

Szczególne miejsce wśród polskich lektur patriotycznych przypada oczywiście epopei narodowej – Panu Tadeuszowi. Sam w sobie utwór jest pomnikiem dawnej Polski szlacheckiej, jeszcze przedrozbiorowej, jest utrwaleniem jej obyczajów, urody i patriotyzmu mieszkańców. Patriotą działającym w akcji utworu jest Jacek Soplica, ważnym wydarzeniem historycznym – przemarsz Napoleona, jego wyprawa na Rosję. Wiele fragmentów Pana Tadeusza to swoiste hołdy złożone ojczyźnie: Inwokacja, Koncert Jankiela czy choćby opisy pejzaży polskich. Pan Tadeusz – to dzieło radosne, pełne optymizmu, tragizm utraconej niepodległości pojawia się dopiero w Epilogu – w tęsknocie emigranta oddalonego od ojczyzny, człowieka, który już wie, że nadzieję bohaterów ostatniego zajazdu na Litwie – nie spełniły się.

 

Jak z tego korzystać?

Powyższe lektury pokazują przede wszystkim ludzi – tych, którzy walczyli o kraj, cierpieli z racji niewoli, tęsknili wygnani na emigracji, przeciwstawiali się zaborcy, spiskowali, walczyli o ojczysty język, szli do powstania.

  • Historia wieków XIX i XX dostarcza szczególnie dużo takich przykładów.
    Cały wiek XIX to walki o niepodległość:

    • w trakcie kampanii napoleońskiej
    • w powstaniu listopadowym
    • podczas Wiosny Ludów
    • w powstaniu styczniowym
    • w konspiracji przeciw zaborcom
  • Wiek XX – to odzyskanie niepodległości i II wojna światowa – znów okupacja, znów walka o wolność.

Patrioci mają co robić: biorą udział w kampanii wrześniowej, potem prowadzą konspiracyjną działalność w okupowanej ojczyźnie, w końcu idą do powstania warszawskiego. Na przykładzie ich losów można ukazać akty najwyższego poświęcenia dla ojczyzny, można i trzeba wyrazić swój stosunek do takiego bohaterstwa. Tu zresztą nie ma spraw dyskusyjnych – jako spadkobiercy Polaków walczących jesteśmy im winni szacunek i podziw.

Oprócz aktów niezwykłego bohaterstwa, literatura dostarcza obrazy piękna ojczyzny i dawniejszej historii Polski, dowodzi jak ważny to był temat dla wielu pokoleń Polaków. A ponieważ do ludzi najbardziej przemawiają losy ludzi – tak i my, pisząc o literaturze, najczęściej przywołujemy postacie literackie, by je chwalić, podziwiać lub potępiać.

 

Bohaterowie – patrioci

  • Jacek Soplica
    Jest patriotą nieco skomplikowanym, bo oskarżonym o… zdradę. Znalazł się stanowczo nie tam, gdzie trzeba i strzelił, prywatnie, nie w tę stronę, w którą strzelać należało. Na długo utracił honor. Model walki o wolność, który prezentuje potem, jest dość znany w romantyzmie: to postawa spiskowca, ukrytego pod obcym nazwiskiem, działającego wśród ludzi (Soplica jako emisariusz przygotowuje powstanie na Litwie). Jest pozytywną postacią, mimo niezbyt chwalebnej młodości. Służy za wzór patriotyzmu, zostaje zrehabilitowany.
  • Podobne dzieje „otrzyma” od Henryka Sienkiewicza inny bohater: Andrzej Kmicic z Potopu. Ich dzieje potwierdzają maksymę, że służba ojczyźnie zamazuje dawne winy.
  • Skawiński bohater – Latarnika Henryka Sienkiewicza
    Latarnik z Aspinwall, jak pamiętamy, tak zaczytał się w Panu Tadeuszu, iż ogarnięty falą tęsknoty, zapomniał o obowiązkach latarnika.Ten bohater to symbol polskiego tułacza-emigranta, jego dzieje obrazują miłość wygnańca do ojczyzny i w ogóle losy człowieka pozbawionego ojczyzny.
  • Młodzież polska
    • Jako bohater zbiorowy występuje w Dziadach, w części III. W celi więziennej młodzi patrioci opowiadają o okrucieństwie Rosjan, o wysyłkach na Syberię, o własnych kolegach, ich tragediach.
    • W Syzyfowych pracach młodzież polska – Zygier, Radek i Marcin Borowicz – walczy z rusyfikacją. Żadne działania wrogów nie mogą sprawić, by Polacy zapomnieli swojego języka i historii.
    • W Kamieniach na szaniec harcerze z czasów II wojny światowej walczą z hitlerowcami. Zośka, Alek, Rudy – to postacie historyczne, a Kolumbowie – to pokolenie urodzone około roku 1920. Ich młodość określiła historia: zamiast uczyć się, bawić, kochać, pracować – organizowali akcje sabotażowe, działali w konspiracji, wreszcie poszli do powstania warszawskiego.
    • Wielu zginęło – córka Melchiora Wańkowicza (Ziele na kraterze), wspaniali poeci: Baczyński, Gajcy, którzy uważali, że ich pierwszym obowiązkiem jest walczyć o ojczyznę.

W rozmyślaniach o patriotyzmie warto przywołać tego bohatera – młodzież polska różnych czasów, być może wcale nie tak bardzo różna od dzisiejszej.

  • Jurand ze Spychowa
    Polski rycerz z Krzy­żaków Henryka Sienkiewicza, nieprzejednany wróg Zakonu Krzyżackiego, zarazem ofiara zbrodni krzyżackich. Zakon zabił mu żonę, porwał córkę, upokorzył i okaleczył jego samego. Ale rycerz do końca jest bohaterem wzbudzającym podziw, prawdziwym reprezentantem polskiego rycerstwa. Na koniec potrafi nawet wybaczyć największemu wrogowi.
  • Rycerze
    • z Trylogii Sienkiewicza
      Jan Skrzetuski, Michał Wołodyjowski, Onufry Zagłoba, również Andrzej Kmicic – to z kolei reprezentanci polskiego rycerstwa z wieku XVII. Znasz na pewno ich dzieje, jeśli nie z książek, to z filmów. Przeżywają różne przygody, ale potrzeba ojczyzny, wojna ze Szwedami, z Turkami określa ich życie. W przypadku Pana Michała i jego szkockiego przyjaciela Ketlinga – również śmierć. Któż bowiem nie pamięta wzniosłego zakończenia ostatniego tomu Trylogii – Pan Wołodyjowski i Ketling wysadzają zamek w Kamieńcu Podolskim i giną w jego gruzach, przysięgli bowiem nie oddawać go w ręce wroga.

Kto jeszcze walczył o ojczyznę?

  • Stanisław Wokulski z Lalki Bolesława Prusa
  • Benedykt Korczyński, Anzelm Bohatyrowicz z Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej
  • Konrad Wallenrod
  • Grażyna – tytułowa bohaterka powieści poetyckiej Adama Mickiewicza
  • Doktor Judym pracował dla ojczyzny – Ludzie bezdomni Stefana Żeromskiego
  • Siłaczka czyli Stasia Bozowska też poświęciła życie walce o lepszą Polskę – Siłaczka Stefana Żeromskiego.

 

Na zakończenie

Z powodu burzliwej historii motyw ojczyzny, walki o wolność, emigracji jest w naszej literaturze bardzo ważny . Jest o czym pisać, ale – nawet jeśli historycy różnie oceniają skuteczność bohaterskich działań Polaków – z ich odwagi, patriotyzmu, heroizmu możecie być dumni. A jeśli ktoś już słyszał o dziejach Konrada Wallenroda, bohaterów romantycznych, takich jak Konrad czy Kordian, bohaterach Żeromskiego z Popiołów lub Wiernej rzeki – zawsze może o nich napisać w pracy o patriotyzmie.

 

Ojczyzna jest jak…, czyli słynne porównania

Tonący okręt – najsłynniejszym autorem tego porównania jest Piotr Skarga, autor Kazań sejmowych. Porównanie to wykorzystał też Juliusz Słowacki w wierszu Testament mój i Ernest Bryll w wierszu Lekcja polskiego – Słowacki.

Lecz wy, coście mnie znali,
w podaniach przekażcie,
żem dla ojczyzny sterał moje lata młode,
a póki okręt walczył – siedziałem na maszcie,
a gdy tonął – z okrętem poszedłem pod wodę…
Juliusz Słowacki Testament mój

Matka – też skojarz Piotra Skargę! Tym jest ojczyzna dla narodu polskiego, czym matka dla dzieci.

 

Cytaty

Drodzy są rodzice, krewni, dzieci, domownicy, ale miłość wszystkiego zawarła w sobie ojczyzna.
Cyceron O obowiązkach

Święta miłości kochanej ojczyzny,
Czują cię tylko umysły poczciwe!
Dla ciebie zjadłe smakują trucizny,
Dla ciebie więzy, pęta niezelżywe.
Ignacy Krasicki Hymn do miłości ojczyzny

Nie masz zasług: te, co zowiemy zasługi,
Są tylko ku Ojczyźnie wypłacone długi.
Stanisław Konarski

Lecz zaklinam – niech żywi nie tracą nadziei
I przed narodem niosą oświaty kaganiec
A kiedy trzeba – na śmierć idą po kolei,
Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec!…
J. Słowacki Testament mój

Polak chociaż stąd między narodami słynny,
Że bardziej niźli życie kocha kraj rodzinny.
Adam Mickiewicz Pan Tadeusz

Ojczyznę kocha się nie dlatego, że wielka, ale dlatego, że swoja.
Seneka

Kto ojczyźnie swej służy, sam sobie służy.
Piotr Skarga Kazania sejmowe

Kraj lat dziecinnych!
On zawsze zostanie
Święty i czysty jak pierwsze kochanie […]
Kraje dzieciństwa, gdzie człowiek
Po świecie
Biegł jak po łące, a znał tylko kwiecie
Miłe i piękne.
Adam Mickiewicz Pan Tadeusz

Zobacz:

Ojczyzna – motyw literacki

Motyw literacki – ojczyzna

Ojczyzna w literaturze

https://aleklasa.pl/gimnazjum/c268-prace-pisemne/c306-motywy-do-prac-pisemnych/ojczyzna-2

Ojczyzna, patriotyzm (cytaty)