Rozdzióbią nas kruki, wrony… Stefana Żeromskiego
Opowiadanie
Temat:
Tragiczna śmierć powstańca Winrycha – w asyście stada wron, z przykrym epizodem – chłop z pobliskiej wsi grabi rzeczy bohatera, tym samym odziera go nie tylko z butów – ale z heroizmu.
Pisarz podejmuje temat przyczyn upadku powstania styczniowego, postawy chłopów wobec powstania.
Co jest ważne?
- Opowiadanie można określić jako jednocześnie naturalistyczne i symbolistyczne.
- Scena śmierci jest sceną symboliczną – obrazuje klęskę powstania, deheroizację bohatera.
- Chłop przedstawiony jest jako prawdziwa ludzka bestia – jest pozbawiony uczuć wyższych. Winą za to pisarz obarcza izolujące się od chłopstwa klasy posiadające – jest to też odpowiedź na pytane o przyczyny klęski powstania.
- Naturalizm ujawnia się w opisie śmierci ataku wron na człowieka i konia, w relacji z obdzierania zwłok powstańca przez chciwego chłopa.
Co pisać, z czym kojarzyć?
- Ujęcie Żeromskiego jest kontrastowe wobec noweli Gloria victis, Elizy Orzeszkowej, z którym może zostać zestawione, warto wówczas porównać tytuły – optymistyczną wymowę „chwała zwyciężonym” z pesymistyczną wizją: „rozdzióbią nas kruki i wrony”.
- Opowiadanie wpisuje się w krąg tematów o powstaniach polskich – do innych należy Noc listopadowa i Warszawianka Wyspiańskiego (listopadowe) Nad Niemnem. Gloria victis – Orzeszkowej, Wierna rzeka Żeromskiego (styczniowe).
Jaką wymowę zawiera opowiadanie Stefana Żeromskiego pt. Rozdzióbią nas kruki, wrony…?
Ludzie bezdomni Stefana Żeromskiego
Powieść społeczna i modernistyczna
Temat
- Powieść o młodym idealiście, Tomaszu Judymie, który, choć pochodzi z biednej rodziny, dzięki wsparciu ciotki kończy studia medyczne i zamierza poświęcić życie lekarskiej służbie potrzebującym.
Co jest ważne?
- Bohater – jego nazwisko stało się symbolem społecznikowskiego idealizmu, poświecenia prywatnego życia idei. Jest postacią idealisty bezkompromisowego twierdzi, że człowieka obdarzonego misją nie stać na własne życie.
- Podobieństwa Judyma do bohatera romantycznego – przy pozytywistycznej wymowie idei społecznikostwa stanowi to ciekawe połączenie.
- Tragizm Judyma – coś musi poświęcić – albo własne szczęście, albo wierność misji (jest tu podobny do Konrada Wallenroda).
- Interpretacja tytułu – tytułową bezdomność interpretujemy na dwa sposoby.
Dosłownie dotyczy ludzi ubogich, nędzarzy – warszawskich biedaków z Krochmalnej, chłopów z podcisowskich Mękarzyc. To ludzie albo dosłownie bezdomni, albo tak ubodzy, że bezdomności bliscy.
Przenośnie – bezdomność możemy odczytać jako wieloznaczną metaforę sytuacji bohaterów w świecie i w sferze idei.Tytułowe wyrażenie można też odczytywać w kontekście wyrzeczenia się przez Judyma życia domowego i rodzinnego, niemożności zbudowania miłosnego szczęścia.
Pisarz zastosował w Ludziach bezdomnych wielogłos narracyjny. Jest tu trzecioosobowy narrator główny, lecz także narrator pierwszoosobowy – Joasia jako autorka pamiętnika. Część zdarzeń przekazana jest „oczami„ bohaterów..
Co pisać, z czym kojarzyć?
- z symbolizmem – w powieści znajdujemy, pozostające na marginesie akcji, rozdziały wręcz poetyckie, o charakterze symboliczno-impresjonistycznym: Rozdarta sosna i Przyjdź. Symboliczną wartość mają tez wspomniane tu dzieła sztuki – antyczna Wenus z Milo i obraz Chavanesa – Ubogi rybak.
- z gatunkiem powieści modernistycznej – Ludzie bezdomni są powieścią społeczną, ale też próbą powieści modernistycznej – o otwartej kompozycji, subiektywizacji narracji, synkretyzmem gatunkowym, epizodyczności akcji;
- z typową dla Żeromskiego filozofią nadawania utworom tytułów znaczących – Ludzie bezdomni, Siłaczka, Przedwiośnie;
- z Siłaczką – nauczycielka Stasia Bozowska to druga bohaterka – społecznica prozy Żeromskiego, postać symboliczna w polskiej kulturze.
.
Chłopi Władysława Stanisława Reymonta
Powieść – epopeja chłopska
Temat
Na tle czterech pór roku Reymont przedstawił życie podłowickiej wsi.. W ramach jednego roku zamknął wszystko, co stanowi treść życia chłopów: pracę na roli i w obejściu, praktyki religijne, wesela, pogrzeby, wieczornice, zabawy w karczmie. Osią główną są dzieje rodziny gospodarza Boryny, który poślubia młodą żonę – a ta nie stroni od flirtów i zdrady męża. Na tym pozornie banalnym szkicu powstała wielka panorama wsi XIX wieku – ale i uniwersalnej ponadczasowej.
Co jest ważne?
- Nad powieścią Chłopi Reymont pracował od roku 1899 do 1908. W latach 1902 – 1909 ukazywała się w odcinkach w Tygodniku Ilustrowanym. To prawdziwe arcydzieło, za które w 1924 r. pisarz otrzymał literacką Nagrodę Nobla.
- Reymont potrafił opisać wieś i mentalność chłopa ponad czasem i terytorium – jego obraz dotyczy uniwersum, wsi nie tylko polskiej, jego przekaz zrozumiały jest dla Europejczyków – a przy tym zachowuje i ukazuje wiejski folklor. Za to został nagrodzony Noblem.
- Oblicza narracji – narrator to w opisach zdarzeń albo realistyczny obserwator, albo wiejski gaduła przyjmujący konwencje gwarowe, a w opisach przyrody i liturgii kościelnej młodopolski stylizator.
- Wielkim osiągnięciem Reymonta jest wyjątkowo umiejętne zastosowanie elementów gwary. Nie jest to jednak gwara dająca się ściśle zlokalizować, lecz stworzona przez pisarza „gwara ogólnochłopska” oparta na zachodnich dialektach Polski centralnej. Odpowiadała ona idealnie duchowi języka ludowego..
Co pisać, z czym kojarzyć?
- Powieść łączy w sobie elementy realizmu, naturalizmu i impresjonizmu. Jej konstrukcja jest bardzo przejrzysta – każdy z tomów opisuje życie wsi Lipce w czasie jednej pory roku.
- Chłopi to niezwykle sumienny opis chłopskiego życia, wiejskiej obyczajowości i pracy, a zarazem wspaniały przegląd chłopskich „typów” społecznych i osobowościowych.
- Z naturalistycznym ujęciem. Reymont przedstawia biologiczne, bytowe uwarunkowania działań bohaterów.. Kładzie nacisk na ich związek z prawami i rytmem przyrody – przykładem jest postępowanie Jagny, która w swoim erotyzmie idzie za instynktem natury, poddaje się prawu bez analiz norm czy obyczajowości.
- Z mitologizacją – bohaterowie nabierają niekiedy znamion wielkich postaci eposu homeryckiego – ucieleśniają przeznaczenie, tragizm ludzkiego losu, podobnie jak w micie obserwujemy archetypowe zachowania – walkę o władzę i kobietę miedzy synem a ojcem, podobnie jak w eposie – scenę batalistyczna ( bitwa o las).
- Słynna i symboliczna jest scena ostatniego siewu Boryny. Zdaje się on w niej powtarzać pierwotny gest stworzenia, misterium nieskończonego następstwa narodzin i śmierci. Jest to jedna z najważniejszych scen śmierci w polskiej literaturze.
.
Moralność Pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej
Tragifarsa naturalistyczna
Temat:
Historia mieszczańskiej rodziny, której głową jest Dulska – symbol fałszu, kołtunerii mieszczańskiej. Głosi wysokie prawdy moralne, przymyka oko na romans syna ze służącą, by przytrzymać go w domu, a gdy służąca zachodzi w ciążę – opłaca jej odejście i milczenie.
Co jest ważne?
- Naturalizm: Konstruując bohaterów, autorka bierze pod uwagę ich uwarunkowania genetyczne i środowisko, w jakim się wychowali. Wskazuje darwinowskie prawo walki o byt – jako podstawową regułę określającą działania bohaterów.
- W dramacie Zapolskiej obserwujemy klęskę jednostek wrażliwych, słabych, które zostają zdominowane, „pożarte” przez silniejsze.
- Sztuka Zapolskiej daje potomnym dokładny obrazek obyczajowy miejskiego życia końca wieku XIX.
- Już w podtytule, który brzmi: Tragifarsa kołtuńska, autorka zaakcentowała celowe zestawienie w utworze cech komedii i tragedii – wynikające z przekonania naturalistów, że gatunki te stanowią dwa różne aspekty tych samych sytuacji życiowych.
O czym pisać, z czym kojarzyć?
- Romans panicza ze służącą i efekt w postaci niechcianej ciąży to dość popularny motyw romansów. W ambitniejszej formie wykorzystała go Zofia Nałkowska w Granicy – dziejach Justyny i Zenona.
- Sztuka Zapolskiej wywołała skandal – uderzała bowiem w mieszczaństwo i drwiła z głoszonych przez te klasę wartości.
- Dulscy są przykładem literackiej rodziny – autorka podejmuje też temat wychowywania dzieci i kształtuje oryginalny typ męża – pantoflarza. Dulski manifestuje swoją dezaprobatę wobec żony kompletnym milczeniem.
- Całkiem liczne są elementy komediowe – choćby w konstrukcji postaci Dulskiego i jego „spaceru” na Kopiec Kościuszki.
- Moralność pani Dulskiej – to tytuł ironiczny – naprawdę utwór piętnuje brak moralności postaci.
Wesele Stanisława Wyspiańskiego
Realistyczno-symboliczny dramat narodowy
Temat
Wesele poety z chłopką staje się inspiracją do podjęcia kilku wątków tematycznych:
- ludomanii i jej wartości;
- oceny dwóch klas społecznych: chłopstwa i inteligencji;
- weryfikacji polskich mitów narodowych;
- roli i wagi poezji;
- oceny możliwości zrywu narodowego – gotowości społeczeństwa do podjęcia takiej próby;
- obecności mitów romantycznych w polskiej świadomości.
Co jest ważne?
- Powstanie Wesela związane jest z rzeczywistym weselem Lucjana Rydla z chłopką Jadwigą Mikołajczykówną, które miało miejsce w podkrakowskich Bronowicach 20 listopada 1900 r., a gościł tam Wyspiański.
- Dramat powstawał od końca listopada 1900 r. do marca 1901 r. Można więc powiedzieć, że Wyspiański spisywał wrażenia na gorąco.
- Ocena chłopów: w świetle utworu są wciąż chciwi, egoistyczni, zapatrzeni we własną wieś i zagrodę – Jasiek zgubił złoty róg, bo sięgał po swoją czapkę z piór, i tym zaprzepaścił cały zryw.
- Ocena inteligencji: są słabi, sztuczni, bierni. Wciąż pamiętają o klasowej różnicy a ich ludomania to tylko poza.
- Ważną rolę odgrywa w dramacie poezja – to ona jest siłą sprawczą przywołującą zaświaty.
- Wesele to dramat realistyczno-symboliczny, czyli rozgrywający się na dwóch płaszczyznach:
- realistycznej i symbolicznej. jako dramat realistyczny przypomina jasełka i dotyczy realnego wesela,
- jako dramat symboliczny skupia się na wizycie gości z zaświatów.
- Wesele to najważniejsze polski dramat symboliczny.
- symboliczne przedmioty ważne dla wymowy utworu – złoty róg, podkowa, sznur, pawie pióra, chochoł.
- Finałowa scena chocholego tańca jest symbolem ogólnego marazmu i bezwładu.
Co pisać, z czym kojarzyć?
- wymowa utworu jest pesymistyczna – Wyspiański przedstawia obie warstwy społeczne jako nieprzygotowane do czynu za ojczyznę;
- pozostawia nadzieję – symbolika chochoła, to idea martwej róży która rozkwitnie na wiosnę;
- wykorzystuje mit agrarny – czyli powracającej po zimie wiosny, która niesie nadzieję;
- jest arcydziełem kompozycyjnym – wiele maksym z Wesela przeszło do języka potocznego;
- jest dziełem neoromantycznym – w wizyjności, nawiązaniach do Dziadów, temacie wolności i poezji Wyspiański powraca do najważniejszych tematów romantycznych;
- utwór wieńczy taniec (tu chocholi) – jak w Panu Tadeuszu Mickiewicza (polonez) jak w Tangu Mrożka (tango).
Zobacz:
Jaką wymowę zawiera opowiadanie Stefana Żeromskiego pt. Rozdzióbią nas kruki, wrony…?