HISTORIA
Geneza I wojny światowej Najistotniejszą przyczyną był spór o nowy podział świata między europejskimi mocarstwami. Na przełomie stuleci XIX i XX brakowało już niezagospodarowanych miejsc na mapie globu i bez nowego konfliktu niemożliwe okazało się wywalczenie kolejnych obszarów eksploatacji. Za najbardziej pokrzywdzone uważały się Niemcy i Włochy, późno zjednoczone i w związku z tym startujące do rywalizacji z gorszej pozycji. Francja dążyła do odzyskania straconych w 1871 roku Lotaryngii i Alzacji; Niemcy zaś, bojąc się francuskiego odwetu, chcieli je sobie
Kolonializm nie był wcale w XIX w. zjawiskiem nowym. Mieliśmy do czynienia z jego kolejnym etapem, imperializmem, który wiązał się też z ewolucją kapitalizmu. Europa Zachodnia, a z opóźnieniem, także Austro-Węgry i Rosja weszły na drogę industrializacji. To wiązało się z koniecznością poszukiwania: rynków zbytu dla rosnącej produkcji przemysłowej, źródeł surowców i bogactw mineralnych taniej siły roboczej, tańszej od rodzimej (działał już tam przecież ruch robotniczy zmuszając do podwyżek płac)
Geneza rewolucji Sprzężenie dwojakiego rodzaju konfliktów: politycznego, związanego z terrorystycznymi metodami rządów w samodzierżawionej Rosji, oraz społecznego, związanego z nienotowanym już na Zachodzie wyzyskiem robotników, nieposiadających zarazem legalnych możliwości wyrażenia swego sprzeciwu. Konflikty narodowościowe związane z faktem, że Rosja była faktycznym więzieniem narodów i brutalnie na ogół tłumiła dążenia odśrodkowe czy postulaty autonomii kulturalnej, np. w Polsce, Gruzji, krajach nadbałtyckich, Finlandii. Rosły przy tym wpływy rosyjskiego szowinizmu („czarnosecinny” od organizacji nacjonalistycznej „Czarna sotnia”), potęgowane przegraną wojną
Nie było przypadkiem, iż w Galicji najszybciej uformował się ruch ludowy, pełniący rolę reprezentacji politycznej chłopów. Sprzyjały temu warunki, takie jak: silne tradycje konfliktu między wsią a dworem (rabacja 1846 roku), rozdrobnienie gospodarstw obok istniejących latyfundiów, nierozstrzygnięte do końca kwestie serwitutów oraz legalne możliwości walki politycznej. Przez długi czas niewykształconymi, nieuświadomionymi chłopami manipulowali konserwatyści oraz hierarchiczny kler. Krzywdziła ich też ordynacja wyborcza oparta na systemie kurialnym. Przełomem stała się działalność księdza Stanisława Stojałowskiego
W końcu XIX w. również polska prawica doczekała się własnej reprezentacji politycznej. Nie działo się to w próżni. W Europie rozwijał się nacjonalizm, który nie ominął też ziem polskich znajdujących się pod zaborami. Przyczyniła się do tego wybitnie antypolska polityka Rosji i Niemiec, jak również narastające konflikty narodowościowe z Ukraińcami, Niemcami, Żydami, Litwinami i w mniejszym stopniu Białorusinami. Inspiracje do powstania partii narodowych wyszły z kilku ośrodków. W 1886 roku w Warszawie zaczął wychodzić „Głos”, którego redaktorem był Jan
Początki ruchu robotniczego w Polsce Idee socjalistyczne dotarły na polskie ziemie zarówno od zachodu, jak i wschodu. Na uniwersytetach rosyjskich do pewnego czasu władze tolerowały marksizm, a prace „klasyków” (Marksa, Engelsa) weszły do kanonu obowiązkowych lektur. Z Petersburga trafił do Królestwa Ludwik Waryński, tworząc konspiracyjne kółka socjalistyczne, tzw. „kasy oporu” powołane na wypadek strajku w latach siedemdziesiątych XIX w. (Waryński sam pracował jako robotnik, aby lepiej dotrzeć do środowiska). W Galicji z kolei, ze względu na swobody
W kolebce kapitalizmu, a zarazem ruchu robotniczego, w Anglii, po porażce czartystów dynamicznie rozwijał się ruch związkowy, korzystający z możliwości swobodnego zrzeszania się i tworzenia tzw. koalicji. Ewolucja związków szła w kierunku formowania branżowych i ogólnokrajowych federacji (pierwszą była federacja mechaników). Mimo braku typowo politycznej reprezentacji, związki zawodowe stały się poważną siłą, z którą musieli się liczyć politycy. W 1867 roku pod wpływem „trade-unionistów” zliberalizowano prawo wyborcze. Na początku XX stulecia powstała w Anglii partia robotnicza: Labour Party. Przed
Geneza Rewolucja przemysłowa stworzyła dwie antagonistyczne grupy społeczne: proletariat i burżuazję, ostatecznie utorowała drogę przemianom kapitalistycznym. Wczesny kapitalizm w niczym nie przypominał obecnego systemu panującego w wysoko rozwiniętych krajach zachodu. Wówczas, pod koniec XVIII i na początku XIX wieku, odznaczał się wyjątkową drapieżnością i pazernością. Burżuazja, goniąc za zyskiem, bez skrupułów wyzyskiwała robotników, pracujących często i 14 godzin w ciągu doby, za śmiesznie niskie wynagrodzenie. Warunki pracy urągały wszelkim normom, niszcząc zdrowie i przyczyniając się do skrócenia długości
Przesłanki Poczucie jedności wynikające ze wspólnoty kulturowej, tradycji sięgającej jeszcze starożytnego Rzymu i wpływów oświecenia, epoki wojen rewolucyjnych i napoleońskich, zwłaszcza że Bonaparte zapoczątkował proces jednoczenia kraju. Oburzenie postanowieniami kongresu wiedeńskiego ponownie rozdrabniającego politycznie Italię, narzucającego również Włochom obcych władców bądź rodzimych reakcjonistów. Nienawiść wobec Austrii pełniącej na Półwyspie Apenińskim rolę żandarma oraz okupanta niemałej części północnych Włoch (Lombardia, Wenecja). Brak wyobraźni rodzimych reakcjonistów rażących swoją arogancją i niekompetencją (Neapol, środkowa Italia, Państwo
Przesłanki Wzrastające poczucie jedności narodowej wśród Niemców, szczególnie w latach 1806-1813, rozbudzone rewolucją francuską, wojnami napoleońskimi, romantyzmem, prądami filozoficznymi (Fichte), zlekceważone na kongresie wiedeńskim oraz podczas Wiosny Ludów. Rodzący się nacjonalizm niemiecki. Powiązania ekonomiczne między państwami niemieckimi, którym kontynuacja rozbicia politycznego utrudniała rozwój. Polityka kanclerza Prus, Otto von Bismarcka, genialnego realizatora pruskiej drogi do zjednoczenia. Proces zjednoczeniowy Politycy pruscy, odrzucając w 1849 roku propozycję parlamentu frankfurckiego korony carskiej dla króla Fryderyka Wilhelma
Wojna krymska (1853-1855) stanowiła ważną cezurę w dziejach Rosji. Klęska zadana Rosji przez koalicję Anglii, Francji, Turcji i Piemontu wstrząsnęła fundamentami systemu i zmusiła następcę Mikołaja I, jego syna Aleksandra II, do szeregu reform. Reformy Aleksandra II Najistotniejszą okazał się edykt uwłaszczeniowy wraz z manifestem znoszącym poddaństwo (1861 rok), którego projekt opracowywała specjalna komisja przez kilka lat. Procedura przekazywania ziemi w ręce chłopskie miała dosyć skomplikowany charakter i była dla chłopów uciążliwa i niekorzystna. Jej podstawowe znaczenie
Lojalizm i trójlojalizm Po fiasku wielkich planów i marzeń związanych z osobą Napoleona nastał czas „małego realizmu”. Jego praktyczną formę stanowił lojalizm, czyli ugoda, oraz legalna walka polityczna w określonych przez zaborców ramach ustrojowo-prawnych. Po kongresie wiedeńskim nurt lojalistyczny cieszył się nawet znaczącym poparciem społecznym. W Wielkim Księstwie Poznańskim do ugody zmierzał z kolei namiestnik, książę Antoni Radziwiłł, a w Rzeczypospolitej Krakowskiej prezes jej Senatu, Stanisław Wodzicki. Wysiłki lojalistów nie przyniosły trwałych efektów, a represje, które spadły na
Okres po powstaniu styczniowym to czas wzmożonych represji policyjnych i politycznych działań zmierzających, w zależności od zaboru, do germanizacji bądź rusyfikacji i wyperswadowania Polakom raz na zawsze myśli o niepodległości. Zabór pruski Stosunki w zaborze pruskim ułożyły się, w porównaniu np. z Rosją, na zasadzie pewnego paradoksu. Z jednej strony dokuczliwe wobec Polaków prawa i działania administracji, z drugiej zaś pewne legalne możliwości, nieistniejące w państwie carów, stworzyły system nazwany przez wybitnego poznańskiego historyka profesora Lecha Trzeciakowskiego „uciskiem praworządnym”, ponieważ Prusy,
Czas niewoli stał się dla narodu z wielu względów okresem przełomu i próby. Był to także okres przełomu i próby dla Kościoła, który był instytucją integralnie związaną ze społeczeństwem. W nowej sytuacji, gdy państwa polskiego nie było na mapie, rola polityczna i społeczna Kościoła uległa wzmocnieniu. Pozostał on jedyną polską formą instytucjonalną akceptowaną i tolerowaną przez zaborców, którzy musieli się z nim liczyć. Postawa duchowieństwa wobec niepodległościowych dążeń narodu była niejednoznaczna. Złożyło się na to wiele przyczyn.
W polityce zaborców w okresie popowstaniowym nastąpiły dosyć istotne różnice. Władze rosyjskie i pruskie prowadziły w miarę konsekwentną politykę represji, zaś Austria po bolesnych porażkach (lata 1859 i 1866) poszła w kierunku kompromisu z największymi narodami zamieszkującymi monarchię naddunajską, w tym także z Polakami. Zabór pruski W zaborze pruskim już w okresie Wiosny Ludów lokalni Niemcy wystąpili przeciw ewentualnym ustępstwom rządu wobec Polaków, apelując o wzmożenie represji. U schyłku XIX w. nacjonalizm w Niemczech zdobył wielu nowych zwolenników. Przeniknął niemal do wszystkich
Zabór pruski Najwcześniej do reform uwłaszczeniowych doszło w zaborze pruskim. Impulsem stały się dla władz klęski poniesione przez Francję, które uświadomiły potrzebę zmian i unowocześnienia państwa. Na mocy porozumienia między chłopem a dziedzicem, który otrzymywał odszkodowanie od chłopa, uwłaszczenie przebiegało na trzy sposoby. Najkrótszą drogą do otrzymania własności rolnej było jej wykupienie od dziedzica, jednak stać było na to tylko nielicznych. Drugi sposób polegał na odpracowaniu przez określoną liczbę lat na pańskim gruncie
Sprawa chłopska nierozerwalnie łączyła się z ruchem narodowowyzwoleńczym od samych jego początków. Trzeba pamiętać o tym, że miliony chłopów stanowiły potencjalną bazę zarówno dla narodowych powstań, jak i zaborczych armii. Ideały oświecenia, propagujące m.in. reformy na wsi w celu łagodzenia ciężarów feudalizmu, bądź potężne wpływy politycznego cyklonu, jakim była rewolucja francuska, zmuszały do zajęcia stanowiska w tej kwestii. Zaczęto sobie uświadamiać, że chłopi są nierozerwalną częścią narodu, a nie tylko tanią siłą roboczą. W okresie napoleońskim chłopi
Geneza Niepodległościowe aspiracje narodu. Osłabienie Rosji po wojnie krymskiej (1853-1855 przegranej przez państwo carów z koalicją Anglii, Francji, Turcji). „Wiosna posewastopolska”, czyli pewna liberalizacja stosunków w imperium rosyjskim, procentująca reformami: uwłaszczeniową z 1861 roku i wypuszczeniem więźniów politycznych, co praktycznie oznaczało także powrót polskich zesłańców. Manifestacje patriotyczne organizowane przez powstające kółka spiskowe od końca lat pięćdziesiątych (częściowo z inicjatywy emigracyjnej, częściowo zaś lokalnej), rozbudzające świadomość polityczną społeczeństwa, aktywizujące do wystąpień i prowokujące zaborcę do reakcji. Najważniejsze z manifestacji
Geneza Odmienne drogi rozwoju gospodarczo-społecznego na Południu i Północy Stanów Zjednoczonych. Zurbanizowana Północ rozwijała się szybko, stosunki społeczno-ekonomiczne układały się na gruncie klasycznego liberalnego kapitalizmu, gdzie praca była towarem, rolnictwo zaś oparte było na tradycyjnych gospodarstwach farmerskich. Rolnicze Południe gospodarkę opierało na wielkich monokulturach bawełnianych i pszenicznych, uprawianych na gigantycznych plantacjach, gdzie siłą roboczą byli niewolnicy (przestarzałe struktury, brak mechanizacji wymagały olbrzymiego nakładu taniej pracy). Związana z powyższymi sprzecznościami kwestia ceł – Północ
Zabór pruski Tym razem najaktywniej w rytm europejskiej burzy politycznej, jaką była Wiosna Ludów, włączyły się w 1848 roku ziemie zaboru pruskiego, wyniszczone represjami i do tej pory omijane raczej przez powstania narodowe. 20 marca 1848 r. powstał w Poznaniu Komitet Narodowy, w skład którego wchodzili: Gustaw Potworowski, Maciej Mielżyński, Walenty Stefański, Paweł Andrzejewski, Jan Palacz (dwaj ostatni to przedstawiciele ludu). Pojawiły się postulaty spolszczenia administracji i wprowadzenia autonomii. Ruch rozszerzył się na prowincję, sięgając aż po
