HISTORIA
Geneza Niezadowolenie narodów europejskich z postanowień i funkcjonowania zasad kongresu wiedeńskiego (pogwałcone aspiracje narodowe). Kryzys gospodarczy połowy lat czterdziestych i związane z tym skutki ekonomiczne i społeczne (podwyżki cen żywności, bankructwa firm, bezrobocie). Rozbudzona świadomość narodowa. Liberalizm dążący do konstytucyjnej formy rządów, socjalizm utopijny i „naukowy” krytycznie nastawiony do społeczno-ekonomicznej rzeczywistości. Przyczyny lokalne, np. niezadowolenie z rządów Ludwika Filipa we Francji, dążenie do samostanowienia Węgier. Przebieg wypadków Francja Powszechnie znienawidzony, otoczony atmosferą nadużyć finansowych i skandali rząd
Powstanie galicyjskie, które w ambitnych zamierzeniach miało objąć trzy zabory, ograniczyło się w 1846 roku do Galicji i Rzeczypospolitej Krakowskiej. Trwało niewiele ponad tydzień, co wynikało z całkowitego nieprzygotowania spiskujących, naiwnie wierzących w moc słusznych słów i haseł, lekceważących wroga oraz istotne kwestie społeczne (nierozwiązana sprawa chłopstwa). Na niekorzyść powstania działała także ówczesna sytuacja geopolityczna. Europa była wówczas spokojna, choć dziś wiemy, że była to klasyczna cisza przed burzą. Przeciwnik umiejętnie, bezwzględnie i bez skrupułów, nie bacząc
Geneza Z inicjatywy Towarzystwa Demokratycznego Polskiego doszło do zawiązania trójzaborowego spisku, którego centrum kierownicze znajdowało się w Wielkopolsce (tzw. Centralizacja Poznańska wyłoniona z wcześniejszego Komitetu). Koncepcje polityczne rodziły się w rywalizacji ze Związkiem Plebejuszy, który z powodu zdrady został rozbity. Kwestia chłopska w zaborze pruskim była już niemal rozwiązana (rząd przeprowadzał tam akt uwłaszczenia od lat dwudziestych), w pozostałych nadal był palącym problemem. Kolejny donos w listopadzie 1845 roku spowodował aresztowanie przywódców przewidzianego na rok następny powstania, m.in.
Klęska powstania i uzasadnione obawy przed represjami zmusiły do emigracji najaktywniejszych uczestników powstania listopadowego. Emigrację tę nazwano Wielką z racji tego, że zdecydowały się na nią elity polityczne, wojskowe i umysłowe Polski. Emigrowano nie tylko do Francji, także do Szwajcarii, Anglii, Belgii, USA, Turcji, na Bliski Wschód i do niektórych krajów niemieckich (np. Saksonii). Młoda Polska Joachim Lelewel z Karolem Stolzmanem, Feliksem Nowosielskim i Konstantym Zaleskim założyli organizację Młoda Polska. Stanowiła ona sekcję narodową rewolucyjno-demokratycznego ugrupowania
Geneza W celu zabezpieczenia porządku politycznego utworzono we wrześniu 1815 roku tzw. Święte Przymierze, mające pełnić rolę żandarma i strażnika systemu. Rosyjskie władze (carat) wycofały się z wcześniejszych ustępstw, nasiliły się niekonstytucyjne praktyki (cenzura, prowokacje policyjne, donosicielstwo itd.). Grubiaństwo wielkiego księcia Konstantego wobec kadry i żołnierzy armii Królestwa. Spisek powstańczy w szkole podchorążych pod wodzą Piotra Wysockiego. Rewolucja lipcowa we Francji (obalenie Burbonów) i powstanie belgijskie (przeciwko Holendrom) w 1830 roku, będące swoistym natchnieniem dla spiskowców. Obawy przed zaangażowaniem
Kongres Wiedeński był spotkaniem zwycięzców i zarazem ostatnich monarchów. Obradował między wrześniem 1814 a czerwcem 1815 roku. Brały w nim udział niemal wszystkie państwa europejskie. Jednak tak naprawdę liczyły się tylko: Rosja, Prusy, Austria, Anglia i, dzięki zręczności i intrygom Talleyranda, także pokonana Francja. W jakiejś mierze uczestnicy kongresu usiłowali cofnąć zegar historii. Przypatrzmy się zasadom kongresu: równowadze, restauracji, legitymizmowi. Przywrócenie starych porządków politycznych, powrót na trony wygnanych lub niekoniecznie chcianych monarchów, obsadzenie pustych tronów
Legiony Polskie we Włoszech Wielu polskich patriotów nie pogodziło się z faktem upadku Rzeczypospolitej, usiłując, u boku walczącej z zaborcami Francji, odzyskać niepodległość własnej ojczyzny. Najbardziej energicznym z nich był generał Jan Henryk Dąbrowski, który po wielu podejściach zdobył zgodę Dyrektoriatu, a potem głównodowodzącego armii włoskiej, generała Bonapartego na utworzenie Polskich Legionów (1797). Wspólnie z Józefem Wybickim – komisarzem cywilnym, oraz grupą patriotycznie nastawionych Polaków przebywających na obczyźnie stworzył polskie jednostki wojskowe składające się z jeńców polskich
Przyczyny dominacji Francji w Europie Francja w okresie rządów Napoleona stała się najsilniejszym państwem na kontynencie, narzucając Europie swoją hegemonię. Przyczyn tego należałoby szukać w: wyjątkowo sprawnych, kompetentnych rządach, administracji efektywnie przeprowadzającej pobór do armii, wyposażającej wojsko itd.; świetnej, utalentowanej kadrze wojskowej wyrosłej z rewolucji, jak Napoleon i jego marszałkowie; świetnej armii o wysokim morale obywatelskim i patriotycznym, co w części zapewne wypływało z jej demokratycznego charakteru; sile ekonomicznej, wynikającej z nieskrępowanego feudalnymi zasadami kapitalistycznego rozwoju oraz rabunkowej gospodarce
Oświecenie pod wieloma względami stało się punktem zwrotnym w dziejach ludzkości. Zrodziły się wówczas idee i koncepcje będące podstawą zasad ustrojowych państw demokratycznych. Najbardziej wpływowe okazały się: pomysły Monteskiusza (trójpodział władzy); teoria Rousseau (teorie umowy społecznej i narodu jako źródła władzy); ogólna atmosfera krytyki absolutyzmu, przywilejów stanowych, pozycji szlachty i politycznej roli Kościoła (Concordet, Wolter, Diderot, encyklopedyści i Locke); znaczenie własności przy tworzeniu fundamentów państwa i narodu (Locke, Rousseau). Oświecenie w Stanach Zjednoczonych Wyraźny wpływ oświeceniowych idei
We Francji rządzi Ludwik XVI. Uprzywilejowaną klasą społeczną jest burżuazja i wyższe duchowieństwo. Rośnie wyzysk chłopstwa, które poniosło największe straty podczas długotrwałych i wyniszczających wojen prowadzonych przez Francję w XVI w. Geneza Pogłębiający się kryzys gospodarczy i relikty obciążeń feudalnych. Wzrost antyfeudalnych nastrojów wśród chłopów i plebsu. Upadek programu reform proponowanych przez dwór – jako wynik działań arystokracji na rzecz obrony swych przywilejów. Ambicje polityczne burżuazji, najbardziej aktywnej i najzamożniejszej części stanu trzeciego. Rozpowszechnianie się idei
Tło historyczne Osadnictwo w Ameryce Północnej w stosunku do południowej i środkowej części Nowego Świata rozpoczęło się ponad 100 lat później. Nie było tam kwitnących, bogatych cywilizacji, które zachęcałyby do podboju, tzw. konkwisty, obszary te zamieszkiwały głównie plemiona nomadów lub rolników, raczej biednych, nie tworzących wielkich organizmów państwowych. Najskuteczniej kolonizowali Amerykę Północną Anglicy, w mniejszym stopniu Holendrzy (najszybciej wyeliminowani) i Francuzi. Nikt nie liczył się oczywiście ze zdaniem miejscowej ludności (Indian), brutalnie eksterminowanej i spychanej w głąb
To jedna z najbardziej kontrowersyjnych postaci w dziejach Polski, oceniana tak zarówno przez współczesnych, jak i potomnych. Analizując postawę króla Stanisława, nie można pominąć historycznego tła i okoliczności, w których przyszło mu panować. Polska, kraj wówczas poważnie osłabiony, odgrywający marginalną rolę w polityce międzynarodowej, nie była państwem zupełnie suwerennym, w ciągu XVIII stulecia coraz bardziej podlegała pod protektorat rosyjski. Poniatowski musiał się z tym liczyć, tym bardziej że tron zawdzięczał w dużej mierze carycy Katarzynie
Przyczyny wewnętrzne Degeneracja ustroju demokracji szlacheckiej. Paraliż ustrojowy w postaci ubezwłasnowolnienia sejmu i króla w XVII i XVIII w. Fakt, że ustrojowi zabrakło elementu równowagi, który przeciwstawiłby się egoizmowi stanowemu jednej tylko grupy. Zło nie leżało jednak w samej zasadzie demokracji czy w szlachcie jako takiej. Rozwój polskiego feudalizmu. Stagnacja gospodarcza w wyniku złej koniunktury, wzrostu obciążeń chłopskich i wojennych zniszczeń. Prywata, brak szerszego horyzontu politycznego, niezrozumienie dobra wspólnego. Zniszczenia wojenne doprowadziły do upadku gospodarczego Polski. A to właśnie
O randze Konstytucji 3 maja niech świadczy fakt, że we współczesnej historiografii przyrównuje się ją do tak słynnych konstytucji jak np. konstytucja Stanów Zjednoczonych. Konstytucja uderzała w magnaterię, pozbawiając ją dotychczasowych możliwości wpływu na rządy, jasno określając reguły politycznej gry. Część nieprzejednanych opozycjonistów magnackich udała się do Rosji prosić Katarzynę II o poparcie. Doszło do zawiązania się konfederacji mającej zniszczyć dzieło Konstytucji 3 maja. Stało się to w Petersburgu, ale żądania konfederatów ogłoszono w nadgranicznej Targowicy.
Geneza wybuchu powstania kościuszkowskiego Groźba likwidacji państwa i jego katastrofa gospodarczo-polityczna po II rozbiorze. Chęć zmazania targowickiej hańby i II rozbioru, co przy rozbudzonej świadomości politycznej podczas obrad Wielkiego Sejmu miało wielkie znaczenie. Spisek powstańczy. Zamierzona redukcja armii (w domyśle pierwszy etap likwidacji państwa) i zdymisjonowanie wielu żołnierzy i oficerów. Sprzeciw brygadiera Antoniego Madalińskiego wobec rozkazu redukcji (marzec 1794 roku) i jego słynny marsz z Ostrołęki do Krakowa. Przebieg powstania Powiadomiony o wystąpieniu Madalińskiego w marcu 1794 roku
Geneza Sejmu Wielkiego (1788-1792) Rosja zaangażowała się w wyczerpującą wojnę z Turcją, co skutecznie odwróciło jej uwagę od spraw polskich. Król Poniatowski usiłował wykorzystać wojnę dla uzyskania od Rosji zgody na przeprowadzenie pewnych ograniczonych reform, proponując jej sojusz wojskowy. Jednak caryca Katarzyna na spotkaniu w Kaniowie nie wyraziła na to zgody. Wśród szlachty narastała świadomość potrzeby głębokich reform. Jesienią 1788 roku zebrał się w Warszawie Sejm nazwany przez potomków Czteroletnim. Aby nie został zerwany, przekształcono go
Pierwsze reformy Po śmierci Augusta III (1763) do walki o władzę przystąpiły dwa stronnictwa magnackie: „familia”, skupiona wokół rodzin Czartoryskich, Poniatowskich i Zamoyskich, oraz tzw. patrioci zgrupowani wokół Radziwiłłów, Potockich oraz Rzewuskich. „Familii” udało się pozyskać do swych planów Rosję. Pod osłoną Rosji doszło w maju 1764 roku do sejmu konwokacyjnego, który przeprowadził szereg konkretnych reform: zakaz przysięgi posłów na instrukcje; wprowadzenie zasady głosowania większością głosów w kwestiach ekonomicznych – zasada ta ograniczała liberum
Końcówka XVII i pierwsza połowa XVIII w. to punkt zwrotny w geopolitycznym położeniu Polski. Przy jednoczesnym ciągłym spadku jej roli na arenie międzynarodowej rosło znaczenie naszych trzech potężnych sąsiadów: Rosji, Prus i Austrii. Szwecja i Turcja utraciły swoją poprzednią pozycję. Rosja Wielki rozwój przeszła Rosja pod rządami jednego z najwybitniejszych swych władców – Piotra I. Dokonania Piotra I Zreformował dogłębnie kraj, wprowadzając w miejsce tradycyjnego wschodniego despotyzmu nowożytny absolutyzm z ministerialnym systemem rządów i machiną biurokratyczną („czynownicy”). Zapoczątkował
To jedno z donioślejszych wydarzeń dziejów powszechnych, pozornie tylko dotyczące jednego państwa, miało dość złożone przyczyny. Geneza Konflikt interesów między grupami związanymi z nowym, kapitalistycznym rozwojem kraju a klasą zainteresowaną utrzymaniem starych, feudalnych porządków. Pierwszą stronę reprezentowała średnia szlachta (gentry) i burżuazja, drugą spora część arystokracji i monarchia. Starania pierwszych Stuartów, szczególnie Karola I, którzy chcieli wprowadzić absolutyzm i w związku z tym ignorowali wolę parlamentu, odgrywającego tutaj znaczną rolę. Kosztowna i nieudolna polityka zagraniczna i brak efektów w tej dziedzinie
Absolutyzm w klasycznej postaci spotykał się z krytyką oświeconej opinii publicznej, uczulonej na wszelkie przejawy nadużywania władzy (w XVIII w.), niekompetencji i fanatyzmu. Owa krytyka stała się jednym ze źródeł powstania absolutyzmu oświeconego. Zmieniały się czasy, priorytety polityczne i scentralizowane monarchie mogły sobie pozwolić na odrzucenie anachronicznych form sprawowania władzy. Typowymi przykładami systemu oświeconego były systemy: Austrii, Prus, Danii, Szwecji, w pewnej mierze Rosji, Hiszpanii i Portugalii. W połowie XVIII w. w wielu monarchiach przeprowadzone zostały reformy,
