HISTORIA
To antydemokratyczny system rządów, w którym władza sprawowana jest przez siły zbrojne, grupę wysokich urzędników państwowych, partię polityczną bądź wybitną jednostkę, niekiedy o charyzmatycznych właściwościach, najczęściej po dokonanym zamachu stanu. Popularne określenie tego systemu to tzw. rządy silnej ręki. Autorytaryzm charakteryzuje zdecydowana przewaga władzy wykonawczej w porównaniu z ubezwłasnowolnionym bądź fasadowym parlamentem, zredukowanie wpływów i możliwości działania partii politycznych i poważne ograniczenie praw obywatelskich. Ciężar władzy spoczywa w rękach jednostki bądź wąskiej grupy obywateli. Autorytaryzm z natury nie
Wybuch 16 lutego 1936 roku Hiszpanie zadecydowali w wyborach o dalszych losach Republiki (istniejącej od 1931 roku). Sukces odniosła wówczas koalicja Frontu Ludowego, będącego sojuszem republikanów, socjalistów, komunistów oraz regionalistów katalońskich i baskijskich. Wybory nie przyniosły jednak upragnionej stabilizacji. Z rządami lewicy nie chcieli pogodzić się zwolennicy przywrócenia monarchii i prawicowi konserwatyści, a potencjalnych legalistów po prawej stronie sceny politycznej (np. był wśród nich do czasu generał Franco) zrażały ekscesy prowokowane przez anarchistów (ataki na kościoły,
Pierwsze lata II RP Od momentu swych narodzin Polska znalazła się w ostrych konfliktach, także militarnych, z sąsiadami. Najważniejsze pozostawały stosunki z dwoma wielkimi mocarstwami – Niemcami i ZSRR. Niemcy nie zamierzały łatwo zrezygnować z „korytarza” pomorskiego i części Górnego Śląska. Na kontakty z Rosją Radziecką rzutowała długa, wyczerpująca wojna. Istniały spory graniczne z Litwą (Wilno) i Czechosłowacją (Śląsk Cieszyński, Orawa, Spisz). Jedynymi sojusznikami Polski od 1921 roku były: Francja (przeciwko Niemcom) i Rumunia (przeciwko ZSRR). Większość państw zachodnich nie
Do władzy w Związku Radzieckim w ostatnich latach życia Lenina pretendowała grupa bolszewickich działaczy, takich jak Lew Dawidowicz Trocki, Grigorij Zinowiew, Lew Kamieniew, Nikołaj Bucharin i najmniej znany szerszym gremiom Józef Stalin, pełniący funkcję sekretarza generalnego partii. Było to stanowisko ważne, ponieważ kontrolujące aparat partyjny przejmujący w ZSRR rolę administracji państwowej. Jednak pozostali rywale do władzy posiadali większy autorytet i mieli za sobą legendę rewolucji i znaczący w niej udział. Stalin zaś pozostawał typem szarego wyrobnika,
Źródła faszyzmu: Kryzys demokracji europejskiej nie potrafiącej szybko i zdecydowanie reagować w celu przeciwdziałania skutkom kryzysów gospodarczych, recesji, bezrobocia oraz zapewnienia ładu i porządku, co rodziło rozczarowanie zniecierpliwionych i sfrustrowanych społeczeństw, zbankrutowanych przedsiębiorców i zredukowanych robotników. Problemy z przestawieniem gospodarek i całych organizmów państwowych na tory pokojowe po zakończonej I wojnie. Problem milionów zdemobilizowanych żołnierzy, młodych kombatantów, dla których nie było miejsca w „nowym” społeczeństwie, którzy to dołączyli do grona sfrustrowanych i rozczarowanych, podatnych na proste i łatwe demagogiczne hasła, szczególnie
Zarówno Hitler, jak i Mussolini kwestionowali istniejący porządek polityczny w Europie i świecie określany mianem wersalsko-waszyngtońskiego, głosząc rewanżyzm, odwet, ekspansjonizm. Początkowo wydawało się, że są to hasła polityków głoszone w celu zdobycia władzy bądź wywołania entuzjazmu mas. Ostatecznie Włochy Mussoliniego wmontowały się w istniejący układ i narzekały na rzekome krzywdy, oprócz zbrojeń nie czyniły nic, co by wzbudziło niepokój świata. Hitlerowskie Niemcy Jednak od 1933 roku okazało się, ku zdumieniu świata, że Hitler poważnie potraktował swój
Polski Kościół po długim okresie niewoli i ucisku powracał w 1918 roku do pełnej swobody w odrodzonym państwie. Jego pozycja i wolność przypominały pod pewnymi względami sytuację w dawnej, przedrozbiorowej Rzeczypospolitej. Początki działalności Kościoła w odrodzonym kraju Pierwsze lata niepodległości Kościół wykorzystał do przystosowania swojej struktury administracyjnej do zmienionych realiów granicznych (zmiany granic diecezjalnych). Konstytucja marcowa (1921) w sposób umiarkowany uprzywilejowała religię katolicką. Kościół uzyskał m.in. prawo do zakładania instytucji dobroczynnych, religijnych i społecznych, szkół i innych
Właściwie każda ocena postaci historycznej, polityka uwikłanego w sprzeczności swych czasów, a w wypadku Józefa Piłsudskiego nawet kilku epok, jest niejednoznaczna. Początki działalności Urodzony w 1867 roku, wychowany w tradycji narodowo-wyzwoleńczej, zaangażowany jako młodzieniec w spisek, zesłaniec syberyjski, swoją polityczną drogę rozpoczął w klasycznie polskim stylu, typowym dla XIX w. Koniec stulecia to narodziny nowoczesnych ruchów politycznych na ziemiach polskich. Piłsudski dokonał wyboru i związał się z tą partią, która wydawała mu się najbliższa realizacji celu najważniejszego
Kwestie gospodarcze II Rzeczpospolita była po wojnie krajem bardzo zniszczonym, pozbawionym jakichkolwiek odszkodowań, zewsząd zagrożonym. Polska musiała liczyć tylko na własne siły, do czasu tylko korzystała z korzystnej koniunktury międzynarodowej. Pośrednim dziedzictwem konfliktów zbrojnych i zaborów stały się: inflacja, fatalna struktura rolna (przeludnienie i rozdrobnienie wsi) i słabość polskiego kapitału. Przez wiele lat Polska prowadziła wojnę celną z Niemcami. Stosunki gospodarcze z ZSRR były raczej niedobre. Wskaźniki produkcji z 1913 roku osiągnięte zostały dopiero w 1938 roku,
Drogą zamachu stanu w maju 1926 roku władza dostała się w ręce Józefa Piłsudskiego i jego współpracowników. Rządy pomajowe określa się mianem dyktatury marszałka. Istotą tego czasu i systemu rządów był autorytaryzm, czyli władza oparta na autorytecie wybitnej jednostki kierującej państwem za pomocą ludzi bezwzględnie lojalnych, wywodzących się spośród współtowarzyszy broni Piłsudskiego. Sam marszałek ograniczał swoje funkcje do szefa specjalnie stworzonej instytucji – Głównego Inspektora Sił Zbrojnych (GISZ), unikając bardziej spektakularnych stanowisk. Początek
Podobieństwa Pomiędzy dwoma totalitaryzmami, faszystowskim i komunistycznym, istnieje wiele podobieństw. Obydwie postacie totalitaryzmu z pogardą odrzucały demokrację i parlamentaryzm, prawa jednostki i pluralizm polityczny. W jednym i drugim przypadku partia wraz ze swoim przywódcą sprawowała niepodzielnie władzę nad państwem. Opozycja i wszelkie przejawy buntu były z całą bezwzględnością niszczone. Ten sam los spotykał inne ugrupowania polityczne i społeczne. Faszyzm i komunizm w stalinowskim wydaniu łączyła też rosnąca rola rozbudowywanych służb specjalnych: w Rosji reorganizowano kolejno CZEKA, GPU, OGPU i NKWD, we Włoszech działała
Geneza zamachu majowego Rozczarowanie społeczeństwa rządami parlamentarnymi, niemocą i słabością systemu władzy, niezapewniającego poczucia stabilizacji (częste zmiany gabinetów w zależności od konfiguracji sejmowych oraz walk partyjnych). Egoizm partyjny ze szkodą dla interesów kraju, zauważalny wśród aktorów sceny politycznej. Ciężary reform ekonomicznych Władysława Grabskiego, których efekty nie były jeszcze odczuwalne; częściowo problemy gospodarcze wynikały z wojny celnej z Niemcami, co hamowało polski eksport. Wzrastające poczucie zagrożenia bezpieczeństwa państwa od czasu konferencji w Locarno. Coraz wyraźniej artykułowane
Kryzys gospodarczy w latach 1929-1933, a w krajach rolniczych trwający nawet do 1935 roku, powszechnie uważany jest za największy z dotychczasowych światowych kryzysów ekonomicznych. Przyczyny Paradoksalnie – „przegrzanie” koniunktury gospodarczej lat 20., głównie w Stanach Zjednoczonych, spowodowane gwałtownym wzrostem produkcji i spekulacją akcjami firm. Nierównomierność rozwoju państw kapitalistycznych, uprzywilejowana pozycja USA przy spowolnieniu podobnych procesów we Francji, Anglii i Niemczech. Zmniejszający się rynek zbytu wskutek zubożenia szerokich grup społecznych: niskie płace, bezrobocie, mechanizacja pracy. Bezpośrednia przyczyna
Pierwsze tygodnie niepodległości i ośrodki władzy W pierwszych dniach niepodległości istniało kilka polskich ośrodków władzy, z których najpoważniejsze, zasługujące na uwagę to: Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej (Ignacego Daszyńskiego) w Lublinie, Rada Regencyjna w Warszawie, Polska Komisja Likwidacyjna w Krakowie (Wincenty Witos), Naczelna Rada Ludowa w Poznaniu. Pojawienie się w stolicy Piłsudskiego, powracającego z magdeburskiego więzienia (10 listopada 1918 r.), stworzyło warunki do zakończenia tego swoistego stanu wielowładzy, rosnących antagonizmów między lewą a prawą stroną odradzającej się polskiej sceny
Kształt terytorialny i demografia młodego państwa Odrodzona Polska, której kształt terytorialny został ustalony w latach 1919-1922, obejmowała około 390 tys. km2 (dokładnie 388,6 tys. km2). Najdłuższa była granica z Niemcami – 1912 km, następnie z ZSRR – 1412 km, z Czechosłowacją – ponad 980 km, z Rumunią – prawie 350, z Litwą i Łotwą – około 750 km. Granica morska wynosiła tylko 140 km, z czego prawie 70 km stanowił Półwysep Helski. Stosunki z większością sąsiadów były obciążone konfliktami.
Granica polsko-niemiecka Główne ustalenia zapadły na konferencji pokojowej w Paryżu, której efektem był pokój wersalski (czerwiec 1919). Polskie racje reprezentowała tam delegacja na czele z Romanem Dmowskim (z Ignacym Janem Paderewskim i Szymonem Askenazym w składzie), która przedłożyła swoje propozycje obejmujące historyczne obszary Rzeczypospolitej. Ze strony uczestników – zwycięskich mocarstw, problemy polskie rozpatrywała tzw. komisja Cambona (ministra spraw zagranicznych Francji), jej wstępne propozycje były nawet korzystne – przewidywały przekazanie Polsce Górnego Śląska i Gdańska. Jednak
Powstanie nowych i upadek starych państw Pierwsza wojna światowa kompletnie zmieniła układ sił politycznych w Europie. Przegrały wojnę i upadły cztery cesarstwa, z których trzy odgrywały niewątpliwie olbrzymią rolę: Rosja, Niemcy, Austro-Węgry i Turcja. Austro-Węgry przestały istnieć. W środkowej i wschodniej Europie pojawiły się nowe kraje lub odzyskały niepodległość te, które ją niegdyś utraciły: Finlandia, Estonia, Łotwa, Polska, Czechosłowacja; Węgry (w cesarsko-królewskiej monarchii Madziarzy stanowili naród współrządzący, ale bez pełnej suwerenności); Jugosławia będąca dobrowolnym połączeniem ziem Słowian
Zapatrywania Polaków na sprawę niepodległości w przededniu wybuchu I wojny światowej Opcja austriacka, wiążąca nadzieje z Austro-Węgrami. Przyszła Polska znajdowałaby się pod berłem Habsburgów jako trzecia część dualistycznej, a odtąd trialistycznej monarchii (tej opcji sprzyjali Piłsudski i większość polityków galicyjskich). Opcja rosyjska, wiążąca nadzieje z imperium Romanowych. Liczyła na autonomię lub substytut niepodległości pod berłem cara, czy też innego członka rodziny panującej, która objęłaby obszary trzech zaborów (tę opcję reprezentowała endecja). Opcja rewolucyjna, wiążąca nadzieje z rewolucją
Rewolucja lutowa Rok 1917 zaznaczył się w dziejach Rosji dwiema rewolucjami, pierwszą o charakterze burżuazyjno-demokratycznym, która doprowadziła do obalenia caratu (luty-marzec; drugą, o charakterze socjalistycznym, która zrodziła pierwsze państwo mieniące się proletariackim, rządzone przez partię proletariacką (październik). Obalenie caratu okazało się wielokroć prostsze, niż można się było spodziewać po doświadczeniach lat 1905-1907. Złożyły się na to jednak przeróżne przyczyny: przedłużająca się, przynosząca same klęski wojna; niewłaściwe przygotowanie państwa do konfliktu; poważne osłabienie carskiego
Pierwsza faza konfliktu Za namową Niemiec, wykorzystując jako pretekst niewypełnienie ultimatum, Austro-Węgry 28 lipca 1914 roku zaatakowały Serbię, popieraną przez Rosję. Wojna przybrała charakter światowy, gdy kolejno Niemcy atakowały Rosję, Belgię, Francję, co z kolei spowodowało reakcję Anglii. Włochy ogłosiły neutralność. Nastąpił podział pomiędzy walczącymi stronami na: państwa centralne: Niemcy, Austro-Węgry, do których potem dołączyły Turcja i Bułgaria, koalicję zwaną ententą: Rosja, Anglia, Francja, Serbia, Belgia, Japonia, od 1915 roku Włochy, od
