NAUKA O JĘZYKU
Upodobnienia i uproszczenia Do upodobnień, czyli przekształceń postaci fonetycznej wyrazów, dochodzi pod wpływem sąsiedztwa głosek. Jeśli podczas wymowy stykają się ze sobą dwie spółgłoski – bezdźwięczna i dźwięczna, jedna z nich upodabnia się do drugiej (traci lub zyskuje dźwięczność). Najważniejsze rodzaje upodobnień I. upodobnienia pod względem dźwięczności: udźwięcznienia – głoska bezdźwięczna pod wpływem sąsiedztwa dźwięcznej udźwięcznia się, np. prośba (wymawiamy: [proźba]) ubezdźwięcznienia – głoska dźwięczna pod wpływem bezdźwięcznej ubezdźwięcznia się, np.
Fonetyka Jest to dział nauki o języku zajmujący się badaniem procesu powstawania głosu oraz opisem i klasyfikacją głosek. Czym są narządy mowy? To narządy, dzięki którym możemy mówić. Które narządy są narządami mowy? Przede wszystkim: płuca z tchawicą, krtań z wiązadłami głosowymi, jama gardłowa, jama nosowa, jama ustna z językiem, zębami, dziąsłami, podniebieniem twardym i miękkim oraz wargami. W jaki sposób wykorzystujemy narządy mowy? Wymawiamy dźwięki, układamy je w sylaby i zdania, po prostu porozumiewamy się.
Słowotwórstwo TEST 2 36. Która grupa wyrazów nie stanowi rodziny wyrazów: A. uczeń, uczynny, nauczyciel, uczyć. B. głowa, podgłówek, półgłówek, główka C. morze, morski, nadmorski, podmorski D. jeździć, jechać, jeździec, ujeżdżalnia 37. W którym wyrazie nie zajdzie oboczność: A. braciszek B. woźnica C. śnieżynka D. rybak 38. W podanej grupie wyrazów jeden wyraz nie należy do ich rodziny. Który? czytelnik, czytelnia, czytać, przeczytać, czytanie, biblioteka,odczytać, czytadło, wyczytać. 39. Z podanych
TEST ze słowotwórstwa 1. Połącz pojęcie z definicją. a) rdzeń b) wyraz podzielny słowotwórczo c) formant d) podstawa słowotwórcza A. – element, za pomocą którego został utworzony wyraz pochodny i którym różni się on od wyrazu podstawowego B. – wyraz, który ma znaczenie słowotwórcze i który możemy odnieść do innych wyrazów C. – część wyrazu pochodnego, która jest wspólna dla wyrazu podstawowego i pochodnego D. – niepodzielna słowotwórczo, wspólna część
Rodzaje wyrazów TEST 1. Znajdź synonim słowa „morał”. a) pouczenie b) banał c) przestroga d) finał Odp. ………………………………………………………. 2. Które z podanych słów są homonimami? a) wiatr – wiatrak b) róg ulicy – róg byka c) lekki – ciężki d) śmiały – odważny Odp. ………………………………………………………. 3. Utwórz antonimy do słów: a) wojna – …………………………………………. b) biedak – ……………………………………………. c) zima – …………………………………………… d) mądrość – …………………………………………. Odp. ………………………………………………………. 4. Czy para wyrazów: krasnal
TEST Rodzaje wyrazów 25. Dopisz antonimy do wyrazów: – piękny . ………………………………………………… – pozytywny ……………………………………………. – sympatyczny ………………………………………… – otyły …………………………………………………… – miejski …………………………………………………. – ciągły ………………………………………………….. – pusty …………………………………………………… – dużo …………………………………………………… – chaos ………………………………………………….. – mówić ………………………………………………….. 26. Antonimem do przymiotnika „silny” jest wyraz: A. mocny B. potężny C. krzepki D. słaby Odp. ……………………………………………………………………………… 27. W którym szeregu występują antonimy: A. ojciec, ojcowska B. siła, władza C. subiektywny, obiektywny D. mówić,
Mowa zależna i niezależna Cudze myśli, poglądy możemy przytaczać w dwojaki sposób: przytaczając dosłownie cudze słowa – mowa bezpośrednia (niezależna). „Nie odrobiłeś lekcji!” – krzyknęła ze zdenerwowaniem matka Pawła. omawiając wypowiedź w formie sprawozdawczej, pośredniej – mowa pośrednia (zależna). Zdenerwowana matka Pawła krzyknęła, że syn nie odrobił lekcji. Czym jest mowa niezależna? To dosłowne przytoczenie cudzej lub własnej wypowiedzi. Zdanie jest zapisane lub przytoczone ustnie dokładnie tak, jak zostało wypowiedziane
Co to jest styl języka? Styl języka – to inaczej odmiana języka. Inne słownictwo zastosujemy w pogawędce z kolegą, jeszcze inne w czasie rozmowy z dyrektorem szkoły. Myśliwi, studenci czy lekarze – każde środowisko posługuje się swoim specjalnym zestawem słów. A uczniowie? Spójrz choćby na wyrazy: lufa, pała, dyrek, gała. Wypowiedź zazwyczaj pełni jakąś funkcję, czemuś służy. I właśnie ze względu na funkcję wypowiedzi wyróżniamy rozmaite style języka. Najbardziej znane (czyli takie, które musisz znać) to:
Stylizacja Co to jest stylizacja? Jest to celowe ukształtowanie utworu w taki sposób, aby przypominał on określony wzorzec literacki. Mówiąc wprost, to naśladowanie stylu innego autora lub innej epoki. Piszesz opowiadanie, które rozgrywa się w średniowieczu. Wiadomo, że postacie nie mogą mówić współczesnym językiem, wiec budujesz wypowiedzi tak, by pasowały do epoki. Właśnie zastosowałeś stylizację. Próbujesz napisać tekst, używając mowy wiejskiej – to też stylizacja, tylko inny jej typ. Przekształcasz zwykłą wypowiedź w mowę
Skróty słownikowe To ważne! Jeśli w tekście egzaminacyjnym będą wyrazy nie tylko neutralne, ale też nacechowane emocjonalnie, lub potoczne, środowiskowe – autorzy testu mogą zechcieć sprawdzić Twoją orientację w klasyfikacji tych wyrazów. Takie nacechowane wyrazy, kiedy umieszczone są w słowniku języka polskiego, mają obok swój skrót – informację, jak je zakwalifikować, do jakiej grupy włączyć. Przed egzaminem koniecznie zrób powtórkę z tychże skrótów. Oto one: książk. – książkowy, posp. – pospolity, żart. – żartobliwy,
Swoje uczucia i oceny możesz wyrażać nie tylko informując o nich, beznamiętnie je opisując, ale również dając upust przejawom tych uczuć poprzez: odpowiednią intonację, operowanie akcentem, użycie wykrzyknień, odpowiedni dobór słownictwa, zastosowanie elipsy (pominięcie jakiegoś składnika w zdaniu), inwersji (zastosowanie szyku przestawnego), apostrofy (zdanie wprost zwrócone do odbiorcy), nagromadzenie zdań pytających, pytań retorycznych, czasowników zaprzeczonych itd. Środki ekspresji językowej: Wykrzyknienia Doskonale nadają się do wyrażania stanu uczuciowego osoby mówiącej, jak również wzmacniania
Skróty Skróty to połączenie kilku liter jednego lub więcej wyrazów, które stosuje się w celu skrócenia zapisu, np.: dr – doktor, Sz.P. – Szanowni Państwo/Pani/Pan, mgr – magister. Skróty zapisujemy najczęściej małą literą; odczytujemy je zawsze w pełnym brzmieniu, np. wg – według, itp. – i tym podobnie. Zasady interpunkcyjne Kropkę stawiamy: po skrótach, które nie są zakończone ostatnią literą skracanego wyrazu, np. prof. (profesor), godz. (godzina), kl. (klasa), s.
Skrótowce Skrótowce – wyrazy utworzone z pierwszych liter, głosek lub sylab kilkuwyrazowych nazw instytucji, organizacji, firm, państw, partii politycznych, np.: PAN – Polska Akademia Nauk, UJ – Uniwersytet Jagielloński, SKS – Szkolny Klub Sportowy, RP – Rzeczpospolita Polska. W zależności od tego, w jaki sposób zostały utworzone lub jak je wymawiamy, skrótowce dzielimy na: literowce – wyrazy składające się z pierwszych liter wyrazów wchodzących w skład skróconej nazwy, np.
Podział wyrazów Wyrazy proste – powstałe od jednego wyrazu podstawowego – zawierające jedną podstawę słowotwórczą Wyrazy złożone – powstałe od dwóch (lub więcej) wyrazów podstawowych – zawierające dwie (lub więcej) podstawy słowotwórcze niepodzielne słowotwórczo; rdzenne pies, las, chleb podzielne słowotwórczo; rozwinięte (podstawa + formant) pies -ek, las -ek, chleb -ek zestawienia – dwa odrębne wyrazy, tworzące jedną całość znaczeniową wieczne pióro Nowy Targ Zielona Góra zrosty – dwa wyrazy
Słowotwórstwo TEST 1. Uszereguj podane ciągi wyrazów od najszerszego do najwęższego zakresu znaczeniowego: a) pojazd, fiat, samochód b) krówka, słodycze, cukierek c) stokrotka, roślina, kwiat – roślina, kwiat, stokrotka d) jamnik, zwierzę, pies Odp. ………………………………………………………………. 2. Do podanych wyrazów dopisz po trzy wyrazy o bogatszej treści i węższym zakresie: a) grzyb ……………………………………………………………….., ……………………………………………………………., ……………………………………………………………., a) pieczywo ……………………………………………………………., ……………………………………………………………., ……………………………………………………………., c) ptak …………………………………………………………………., ……………………………………………………………., ……………………………………………………………., d) lekarz ……………………………………………………………….., ……………………………………………………………., ……………………………………………………………., 3. Podane wyrazy zastąp jednym wyrazem,
Jak powstają słowa? Nowe wyrazy tworzymy poprzez: dodawanie formantów do podstaw słowotwórczych, (wziętych z wyrazów podstawowych), np. pisać przepisać odpisać nadpisać opisać wypisać zapisać wpisać zpisać podpisać odrzucenie formantu, np. zlewać – zlew – Ø dźwigać – dźwig– Ø ścisłe tłumaczenie wyrazu na język polski, np. przedpokój (po fr. „antichambre”, złożony z „anti” oznaczającego „przed” i „chambre”, będącego odpowiednikiem cząstki „pokój”). zapożyczenie wyrazy z języków obcych np. komputer dealer hobby
Treść i zakres znaczeniowy wyrazu Wyraz jest elementarną jednostką języka, znakiem pewnego przedmiotu lub pojęcia. Może odnosić się do osób, rzeczy, pojęć abstrakcyjnych, czynności, stanów, relacji zachodzących między elementami rzeczywistości. Znaczenie wyrazu to treść, której znakiem jest dany wyraz, wszystko to, co dany wyraz oznacza, określa i sygnalizuje. Zakres znaczeniowy – ogół przedmiotów nazwanych danym wyrazem, np. wyraz drzewo ma uboższą treść znaczeniową niż dąb, lecz szerszy zakres znaczeniowy (obejmuje
Wyrazy złożone (tzw. derywaty złożone) są to wyrazy pochodne, które powstały od dwóch wyrazów podstawowych i w związku z tym zawierają dwie podstawy słowotwórcze. Podział wyrazów złożonych: zestawienia – dwa odrębne wyrazy, które tworzą jedną całość znaczeniową, np.: czarna jagoda, wieczne pióro, panna młoda, Morze Bałtyckie, Nowy Sącz, Boże Ciało, Stare Miasto, Zielona Góra, Ocean Spokojny, pierogi ruskie. zrosty – dwa wyrazy zrośnięte ze sobą bez żadnych elementów łączących, np.
Kategoria słowotwórcza to grupa wyrazów pochodnych, które mają takie samo lub podobne znaczenie ogólne (np. wyrazy nazywające czynności: pielenie, skręcanie, podnoszenie, obracanie itp.). W składzie jednej i tej samej kategorii mogą się znaleźć wyrazy utworzone od różnych części mowy i za pomocą różnych formantów. Przykład: Kategoria miejsc wykonywanych czynności mieści w sobie takie wyrazy jak: lakiernia utworzona została od rzeczownika lakier za pomocą formantu -ernia, przebieralnia od czasownika przebierać za
Analiza słowotwórcza wyrazów Co to jest analiza słowotwórcza Zadaniem analizy jest wykazanie, od jakiego słowa i za pomocą jakiego elementu łączącego został utworzony wyraz, który analizujemy. Aby jej dokonać musimy porównać ze sobą wyrazy pokrewne, ustalić kolejność ich powstawania i wyodrębnić cząstki wspólne, podstawy słowotwórcze, formanty, rdzenie. Co to jest formacja słowotwórcza? Formacją słowotwórczą jest każdy wyraz, w którym możemy za pomocą analizy wyodrębnić części składowe – podstawę słowotwórczą i
