GIMNAZJUM
Stałe elementy analizy i interpretacji wierszy Autor i kontekst historyczny To ważne dla zrozumienia utworu, że został napisany właśnie w danej sytuacji historycznej. Bywa, że pod wierszem poeci umieszczają miejsce i datę powstania. Gdy pod utworem widnieje data: Warszawa, sierpień 1944, można się domyślić, że ważny jest tu kontekst powstania warszawskiego. Tytuł Tytuły są bardzo różne, ale zawsze niosą ważne informacje: podpowiedzą gatunek (Pieśń o domu, Oda do młodości, Psalm IV), wskażą adresata (Do
Filozofia oświecenia Jean Jacques Rousseau Jeden z najsławniejszych filozofów epoki oświecenia. Uczestniczył w pracach nad pomnikowym dziełem epoki, Wielką Encyklopedią Francuską. Nie był entuzjastą postępu, rozumu i cywilizacji. Uważał, że rozwój nauki, rzemiosła, rolnictwa i techniki nie przyczynił się do powszechnego szczęścia, lecz upadku moralnego społeczeństwa. Współczesne mu objawy moralnej degrengolady – zdaniem myśliciela – były skutkiem porzucenia przez człowieka stanu naturalnego. W przeciwieństwie do uspołecznionych filozofów, Hobbesa i Locke’a, uważał, że przed wykształceniem się
Polska literatura współczesna II wojna światowa – 1939-1945 Lata wojny i okupacji trudno uznać za odrębną epokę literacką. To raczej „stan wyjątkowy” literatury, który wpłynie na jej późniejszy rozwój. Atmosfera nie sprzyja eksperymentom formalnym – dzieła tego okresu są raczej dokumentami, świadectwami, króluje w nich realizm. W literaturze powracają ideały poezji romantycznej, zaangażowanej. Dominujące tematy to okrucieństwo wojny, obozy koncentracyjne, kryzys człowieczeństwa i zanik wartości moralnych. Polska literatura czasu II wojny światowej rozwija się
Archaizmy, neologizmy, synonimy, antonimy, homonimy Archaizmy To element języka dawnej epoki historycznej; wyraz lub sformułowanie, które jest przestarzałe, wyszło z użycia, zmieniło formę bądź zostało zastąpione przez inne, nowsze. Podział archaizmów: wyrazowe – czyli takie, które już nie występują w języku, zostały zastąpione przez wyrazy nowsze, np. kmieć – chłop, jeno – tylko, lico – twarz, niewiasta – kobieta, fonetyczne – czyli takie, które współcześnie inaczej wymawiamy, np. sierce –
Biblia – mapa myśli Biblia, obok kultury antyku, jest jednym z najważniejszych źródeł naszej kultury. Na niej opiera się system wartości całego świata chrześcijańskiego. Z niej także wyrasta nasza kultura i sztuka, dla której przez wiele wieków była główną inspiracją i pozostała nią do dzisiaj. Biblia jest także księgą uniwersalną, zawierającą ponadczasowe, ponadkulturowe prawdy moralne – jak dekalog, czyli dziesięć przykazań Bożych. . Biblia – dzieło złożone Powstawała przez około
Idee romantyzmu dotarły do Polski z opóźnieniem, jego umowny początek to 1822 rok – wydanie Ballad i romansów Adama Mickiewicza – ale w niedługim czasie zdominowały literaturę polską, a wybitne osiągnięcia polskich twórców wzbogaciły dorobek romantyzmu europejskiego. Romantyzm polski przypadł na szczególny okres w historii narodu. W Polsce kryzys wartości oświeceniowych zbiegł się z utratą niepodległości. Klęska Napoleona, którego uznawano za ostatnią szansę odzyskania wolności, pogrzebała nadzieje Polaków na niepodległość. Dawni żołnierze Kościuszki i Napoleona, uznając swoją bezradność,
Romantyzm dominacja poezji i dramatu w literaturze serce, uczucie, wiara dusza fantastyka idea: „mierz siły na zamiary” idea walki ekspresja i wyobraźnia w sztuce poeta – mistrz, wódz, indywidualna jednostka profetyzm, mistycyzm natura – wielkim tematem literatury Pozytywizm dominacja prozy (powieść, nowela, opowiadanie) wiedza, scjentyzm rozum realizm praktycyzm, utylitaryzm idea pracy twórca – w służbie idei społecznych reform i potrzebnych ideałów agnostycyzm miasto, cywilizacja jako nowe tematy literatury Co pozytywiści przejęli od romantyków? Ideał patriotyzmu – choć
Nastrój utworu Jaki może być nastrój utworu? Poeci dzięki rozmaitym środkom stylistycznych mogą stwarzać w wierszach nastój: ponury, straszny, tajemniczy, złowrogi, smutny, podniosły, wesoły, radosny, spokojny, pogodny, tęskny, makabryczny, ciepły miły, wzruszający. Przykładowe fragmenty wierszy Pogodny, radosny Wsi spokojna, wsi wesoła, Który głos twej chwale zdoła? Jan Kochanowski (Pieśni świętojańskiej o sobótce) Tragiczny, rozpaczliwy Wieczna sromota i nienagrodzona Szkoda, Polaku! Ziemia spustoszona Podolska leży, a pohaniec sprosny Nad Niestrem siedząc, dzieli łup żałosny!
Kto wie, czym jest fikcja w utworze, i umie odróżnić ją od prawdy, łatwo określi typ tekstu czy też rozróżni bohaterów fikcyjnych i historycznych. Czym właściwie jest fikcja? Fikcja – to coś zmyślonego przez autora. Czysty wymysł, choć może wyglądać bardzo prawdopodobnie. Fikcyjny = nieprawdziwy, tak naprawdę nieistniejący. Kiedy autor zmyśla wydarzenia, osoby, przedmioty niezwykłe – nie mamy problemu z rozpoznaniem i określeniem tego. Kochamy Harry’ego Pottera, ale wiemy, że takiego chłopca-czarodzieja nie ma. Z całą
Zbigniew Herbert był niepowtarzalną osobowością polskiej poezji współczesnej. Herbert jest mistrzem w kreowaniu scen rozgrywających się w miejscach wyobrażonych, „dalszych ciągów” wątków historii czy też kultury. Np. Tren Fortynbrasa to odpowiedź na pytanie, co stało się (co mogło się stać) po śmierci Hamleta, Apollo i Marsjasz – ciąg dalszy pojedynku osób, który mitologia kończy zwycięstwem Apolla. Domysły na temat Barabasza – doskonały wiersz nawiązujący do biblijnego motywu uwolnionego przestępcy – Barabasza. Tematyka poezji
Dramat – ważny rodzaj literacki Skąd wziął się dramat? Wywodzi się ze świąt ku czci Dionizosa – boga obfitości, płodnej natury i wina. Były to obrzędy religijnie, lecz obchodzono je hucznie i radośnie: w miastach urządzano wiosną Dionizje Wielkie, na wsiach – zimą – Dionizje Małe. Składano bogu podziękowanie za obfitość plonów i dary przyrody. Podczas tanecznych korowodów miały miejsce występy męskich chórów, przewodził im Koźlarz – swoisty przewodnik wchodzący w
Średniowiecze charakteryzują: uniwersalizm, teocentryzm, dwujęzyczność, anonimowość literatury. Uniwersalizm czyli jednolitość epoki polegał na tym, że państwa Europy były podporządkowane jednej władzy kościelnej i świeckiej. W całej Europie dominował Kościół, wszystkie państwa uznawały zwierzchnictwo papieża. Z kolei władzę świecką sprawował cesarz – władca Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, wyrosłego na gruzach Imperium Rzymskiego. W konsekwencji urzędowym językiem państw europejskich była łacina, a poszczególne państwa dopiero zaczynały się wyodrębniać. Fakty te spowodowały, iż Europa była uniwersalną całością –
Bohater romantyczny jako produkt swojej epoki Takie, a nie inne ukształtowanie postaci literackiej wynika z ideologii epoki. I tak: Pod wpływem bardzo ważnej cechy epoki – romantycznego indywidualizmu – w literaturze pojawia się specyficzny typ bohatera – człowiek wybitny, o bogatej psychice, przeżywający rozterki i gwałtowne emocje. Czasem egzaltowany, nadwrażliwy, przesadnie silnie reagujący na otaczający świat. Ten sam postulat indywidualizmu sprawia, że ważna jest przede wszystkim jednostka – dlatego bohater romantyczny stawia siebie
Jak odróżnić prozę od liryki i dramatu? Zwróć uwagę na: Temat W liryce najczęściej będą to: opis przeżyć wewnętrznych, wyznania, subiektywny odbiór świata, opis krajobrazu. Dla epiki charakterystyczna jest fabuła – czyli ciąg zdarzeń, akcja. W liryce o akcji nie ma mowy – tutaj dominuje opis. Chociaż… jest wyjątek! To ballada, która mimo narratora i fabuły jest gatunkiem na pograniczu liryki i epiki. Zapamiętaj ten wyjątek – w każdym innym przypadku
Filozofia średniowiecza Myśl epoki zdominowały dwa systemy – najpierw św. Augustyna, który przeszczepił na chrześcijański grunt ideę Platona, potem św. Tomasza, który z kolei to samo uczynił z myślą Arystotelesa. Swoistą naukę wielkiej miłości głosił św. Franciszek z Asyżu. Nie stworzy, co prawda, systemu filozoficznego, ale funkcjonuje w naszej świadomości pełna pokory i zachwytu nad światem postawa franciszkańska. Święty Augustyn Augustynizm filozofia dramatyczna Człowiek jest istotą rozdartą między tęsknotą za niebem a ziemią… Dokonał połączenia
Literatura czasów wojny Kilka lat – czy to oddzielna epoka? Na pewno szczególny czas, lata II wojny światowej – niepodobne ani do entuzjastycznego międzywojnia ani do późniejszych lat wieku XX. A jednak w tym czasie powstawała literatura – przede wszystkim poezja. Trzeba odróżnić ją od literatury dotyczącej wojny – ale powstałej później. Trudno powiedzieć, że to oddzielna epoka literacka. Niektórzy badacze dołączają ją do dwudziestolecia międzywojennego, inni – do tzw. literatury
Wolter zajmuje w filozofii i literaturze francuskiej czołowe miejsce. Jest typowym reprezentantem epoki, wybitną jednostką, głosi swobodę przekonań, racjonalizm (choć nie ateizm), potrzebę dążenia do szczęścia i dobrobytu. Dzieła filozoficzne Woltera to: Listy o Anglikachi Traktat o tolerancji, poza tym napisał szereg powiastek filozoficznych, m.in. Kandyd, tragedie, poematy (Dziewica Orleańska), Słownik filozoficzny. Był także współautorem Wielkiej encyklopedii francuskiej. Miał rozległe zainteresowania i liczne talenty. Życie Woltera było burzliwe i pełne sensacji: wygnanie, uwięzienie w Bastylii, słynne romanse, pobyt na
Dzieło Potop – środkowa część Trylogii – to powieść historyczna skoncentrowana wokół wydarzeń wojny polsko – szwedzkiej z 1655 roku. Razem z Ogniem i mieczem oraz Panem Wołodyjowskim tworzą fresk historyczny i obraz Polski szlacheckiej. Przywołuje czasy potęgi Rzeczpospolitej, pokazuje postawy patriotyczne, pociesza, pokazując zwycięskie wyjścia z najgorszych opresji. Utwór obejmuje trzy pierwsze lata walki od momentu wkroczenia armii szwedzkiej do Polski aż po jej wyparcie na tereny Danii. Ukazuje
Wartość Biblii Biblia to źródło europejskiej kultury. Biblia to arcydzieło literatury światowej. Biblia to powszechne, kulturowe dziedzictwo, magazyn norm moralnych i wzorców postępowania. Biblia jest źródłem myśli filozoficznej i religijnej, jest księgą mądrości, a oprócz tego prezentuje ludzkie wzory i postawy, które są w literaturze przywoływane, oceniane, chwalone lub krytykowane. Jest zbiorem przykładów – wzorców i antywzorców postępowania. Zawiera kodeks moralny, podaje, co jest dobre, a co złe (dekalog). Jest przebogatym magazynem prawd o człowieku, o złożoności natury ludzkiej. Jest
Realizm charakterystyka epoki Powieść, prasa, publicystyka. Nadchodzą nowe czasy, w których ludzie wolą zamiast duchów ujrzeć… lokomotywę W Europie nową po romantyzmie epokę liczy się od roku 1850 i zwie się realizmem – ze względu na nurt dominujący w literaturze i sztuce. Pamiętajmy jednak, że np. Stendhal – ojciec powieści realistycznej – żył i tworzył w pierwszej połowie XIX wieku. Balzak – pisarz odpowiedzialny za ukształtowanie tego nurtu w prozie – zmarł w roku 1850. Flaubert –
