JAK ODPOWIADAĆ Z POLSKIEGO
Ludowa moralność surowo potępia zdradę, kłamstwo, i zbrodnię. Oto trzy ballady, które tego dowodzą. Lilie – ballada o mężobójstwie Rzecz dzieje się za czasów króla Bolesława Śmiałego, który to wydał srogi rozkaz kary śmierci dla niewiernych żon swoich wojów. Bohaterka ballady – Pani – „nie dochowała wiary”, gdy mąż jej był na wojnie. Nie zamierzała jednak przyznać się do winy i zabiła męża, pochowała go głęboko, a na grobie zasiała lilie (stąd tytuł).
Jest balladą programową. W sposób niezwykle prosty, ale jakże dramatyczny, objaśnia, czym tak naprawdę jest romantyczne widzenie świata. Zawiera ponadto wiele reprezentatywnych dla ballady romantycznej elementów. Materia fabularna utworu organizuje się na dwóch płaszczyznach: realistycznej i fantastycznej. Oto w zwyczajną rzeczywistość małego miasteczka wkracza sfera niezwykłości i cudowności. Efekt niesamowitości potęguje fakt, iż cała rzecz rozgrywa się nie w nocy przy poświacie księżyca, ale w biały dzień. Właśnie wtedy młodej dziewczynie, Karusi, ukazuje się „białe jak
W polskim romantyzmie powraca pięć ważnych tematów: Miłość Miłość romantyczna – wpływa na los bohatera romantycznego, pojawia się w poezji, w dramacie i w eposie. Jest to miłość tragiczna, nieszczęśliwa, prowadząca do obłędu i samobójstwa. Stanowi też zapis z osobistych losów twórców w literaturze. Zaistniała w romantyzmie także krytyka tego schematu – w komediach Aleksandra Fredry. Natura Jest nie tylko tłem wydarzeń w romantycznych utworach. Natura jest inspiracją dla wyobraźni poetyckiej, żywym i znaczącym elementem
Kto jedzie tak późno wśród nocnej zamieci? To ojciec z dziecięciem jak gdyby wiatr leci. Chłopczynę na ręku piastując najczulej Ogrzewa oddechem, do piersi go tuli. Mój synu, dlaczego twarz kryjesz we dłonie? Czy widzisz, mój ojcze? Król olch w tej stronie. Król olch w koronie, z ogonem jak żmija! To tylko, mój synu, mgła nocna się zwija. Chodź do mnie, chłopczyno, zapraszam najmilej, Pięknymi zabawki będziem się bawili, Chodź na brzeg, tu kwiatki
Najwybitniejsi twórcy literatury romantycznej w Europie George Byron (1788-1824) – jego słynne powieści poetyckie to: Giaur, Korsarz. Bohaterowie George’a Byrona wyrażali bunt przeciw światu, byli odważni, miłujący wolność, pogrążając się w nienawiści, doprowadzali się do samounicestwienia. Wzorzec bajroniczny wywarł bardzo silny wpływ na literaturę polską. Wiktor Hugo (1802-1885) – zwany czasem „największym romantykiem francuskim”. Pisał dramaty, poezje, a przede wszystkim powieści: Nędznicy, Katedra Marii Panny w Paryżu. Johann Wolfgang Goethe (1749-1832) należy do
Literatura w trosce o losy ojczyzny W środkowej fazie oświecenia, dobie najbardziej intensywnych reform, a także w okresie Sejmu Wielkiego, powstało wiele utworów literackich wspierających dzieło reform. Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki Ignacego Krasickiego (1776 r.) ukazują obraz życia przeciętnego szlachcica, wychowanego w typowym sarmackim dworze, czyli rodzinie hołdującej zacofaniu, przesądom i prostackim rozrywkom, wśród nich, oczywiście, pijaństwu, lekceważącej naukę. Pod wpływem doświadczeń – jego nazwisko jest znaczące! – bohater uświadamia sobie jednak szkodliwość takiego wychowania. Przede wszystkim dzięki
Oświeceniowe idee wspierać miało wiele instytucji publicznych, których powstawanie popierali światli obywatele włącznie z samym królem. Najważniejsze związane są z edukacją. To czas powstania pierwszego, jak byśmy dziś powiedzieli, ministerstwa oświaty – Komisji Edukacji Narodowej. Miała ona zająć się wykorzystaniem olbrzymiego majątku skasowanego zakonu jezuitów dla stworzenia nowatorskiego systemu szkolnictwa, w którym kształcić się będą obywatele nowoczesnego społeczeństwa, zyskując wiedzę o naturze świata. Powszechny dostęp do edukacji zapewnić miały na
Klasycyzm ukształtował się we Francji w połowie XVII w. Europa jeszcze nie pożegnała się z barokiem, a w Polsce pisał Jan Andrzej Morsztyn. Wtedy to na dworze Ludwika XIV, Króla Słońce, pojawili się twórcy, którzy zamiast hołdować barokowej ozdobności, zwrócili się ku antycznemu ładowi, harmonii i elegancji. W filozofii bliski im był racjonalizm i krytyczny stosunek do rzeczywistości. Opowiadali się za tolerancją religijną i światopoglądową, głosili wolnomyślicielstwo. Literaturę obarczyli obowiązkiem dydaktyzmu. Wzorów artystycznych szukali w dziełach starożytnych Greków
Kartezjusz tak naprawdę był filozofem XVII w., ale dopiero w oświeceniu jego poglądy zyskały tak wielką rangę, że zostały uznane za podstawę ideową nowej epoki. Wszyscy filozofowie epoki rozumu wywodzą się w pewnym stopniu od Kartezjusza. Choć Kartezjusz jest o wiele starszy od swoich oświeceniowych kontynuatorów, to właśnie jego uznaje się za ojca racjonalizmu. Francuz – Wolter. Na tle osiemnastowiecznej filozofii wybitna, wyraźna indywidualność i osobowość, twórca wolterianizmu. Ciekawą koncepcję prezentuje angielski
Mit sarmacki w literaturze późniejszych epok Sarmatyzm był ideologią o wielkiej sile oddziaływania. Nie przeminął wraz z epoką baroku, trwał w oświeceniu, wkradł się również w epokę romantyczną. Inspirował pisarzy nawet wówczas, gdy zgasł bezpowrotnie. Kontuszowa Rzeczypospolita, trochę zaściankowa, trochę parafialna, warcholsko-pieniacka żyje na kartach wielu utworów. Czasami odpycha i drażni, czasami bawi i śmieszy, czasami lśni pełnym blaskiem. W satyrach Ignacego Krasickiego, nade wszystko w utworze Pijaństwo przedstawiającym obraz wystawnego stylu życia polskiej szlachty, prowadzącego w konsekwencji do pijaństwa
Trudno go przecenić. Nie będzie przesady w stwierdzeniu, że bez ich znajomości Sienkiewicz nie napisałby Trylogii. Zachwyca nas bogactwo scen obyczajowych w powieści Sienkiewicza, jego drobiazgowa znajomość siedemnastowiecznej broni i ówczesnych technik walki, a tymczasem wszystko to zawdzięcza Paskowi, u którego co rusz napotykamy z rozmachem kreślone, prawdziwie malarskie – czy może raczej filmowe – sceny batalistyczne. Do tradycji Pamiętników nawiązuje też bogata galeria postaci – po sarmacku walecznych i bohaterskich: Longinusa Podbipięty i Jana Skrzetuskiego z Ogniem i mieczem,
Ustrojem rzeczypospolitej szlacheckiej. Ustrój to system rządzenia, określenie, kto ma prawo głosowania, wybierania władcy, decydowania o państwie. Znamy demokrację – czyli władzę ludu, władzę wszystkich mieszkańców – jeszcze z Aten. Znamy monarchię – gdy krajem rządzi król, a tron w dynastii rządzącej przechodzi z ojca na syna (to monarchia dziedziczna). W rzeczpospolitej szlacheckiej już w XVI wieku ustalono, że państwo jest „wspólną rzeczą” szlachty, czyli władza w Polsce należy do szlachty. Już Jagiellonowie, chcąc uzyskać zgodę polskich panów
To pojęcie związane nierozerwalnie z polską kulturą szlachecką i trzeba je dobrze zrozumieć. Sarmatyzmem nazywa się całą kulturę i wszelkie dziedziny życia ziemiańskiej szlachty polskiej: ich poglądy, obyczaje, światopogląd, poczucie jedności stanowej, sposób postępowania w czasie wojny i w codziennym życiu. Inaczej mówiąc, formacja kulturowa wytworzona przez polską szlachtę w wieku XVI, XVII, XVIII to sarmatyzm. Szlachcice polscy uważali się za spadkobierców (potomków) starożytnego rodu Sarmatów, który miał niegdyś przybyć nad Wisłę i tu się osiedlić.
Skoro poeci barokowi przyjęli sobie za cel zaszokować odbiorcę, ich poszukiwania podążały w kierunku wymyślania coraz to nowych, zaskakujących form wyrazu. Efekty tych dążeń bywały czystym wyrafinowaniem i być może stąd zrodziła się opinia o „przeroście formy nad treścią”. Charakteryzując konstrukcję poezji barokowej, wymienić trzeba: Kontrast – poeci baroku lubili jaskrawe przeciwstawienia i często utwór budowali na antynomiach: biel – czerń, miłość – śmierć, itd. Brzydota – stała się środkiem ekspresji, prawdziwym i silnie
Kontrreformacja – to prąd powstały w Kościele katolickim w odpowiedzi na zagrożenie reformacją. Miał on na celu zreformowanie Kościoła, przeprowadzenie tzw. reformy chrześcijańskiej. Tymczasem stała się kontrreformacja ruchem określającym kulturę końca XVI wieku aż po XVIII w. Ogromną rolę w określeniu tej kultury, a nawet życia politycznego odegrali jezuici. Kontrreformacja w swoich początkach była ruchem twórczym, a nawet tolerancyjnym, później doprowadziła do podporządkowania kultury Kościołowi, tłumienia swobody wypowiedzi, walki z innowiercami (m.in. uchwała o wygnaniu arian była takim
Wznoszono świątynie i pałace świeckie – bogato zdobione, monumentalne, dynamiczne. Dwa najważniejsze nazwiska architektów tej epoki, to Borromini i Bernini – reprezentanci Włoch. Budowlę barokową łatwo rozpoznać – renesansową harmonię, prostotę zastąpią teraz liczne zdobienia, kontrasty, zestawienia brył, nagromadzenie kopuł, złocenia. We wnętrzach kościołów bogato zdobione (czasem kapiące od złoceń) ołtarze, masa malowideł (także na sufitach), a w pałacach – luster. Architektura ściśle wiąże się z rzeźbą, wykorzystuje efekty malarskie oraz grę świateł. Oprócz
Barok nie ustępuje renesansowi, jeśli chodzi o dokonania w sztukach plastycznych, o wielkie nazwiska, nowatorskie osiągnięcia i dzieła warte dziś fortunę. Z ogólnych przemian i cech warto zapamiętać: Renesansową płaskość, jasność, zamkniętą formę zastąpiły głębia, światłocień, forma otwarta. W miejsce symetrii, harmonii, odwzorowania wkraczają dysharmonia, głębia, ekspresja uczucia (intelekt zastępują uczucia). Dotąd dbano o maestrię rysunku – teraz malarze operują światłem, barwą, perspektywą (kontrastem światła i cienia). Spokój przedstawienia zastępuje dynamika. Tematyka religijna, także mitologiczna, rozwój portretu.
Barok to nazwa o szczególnym rodowodzie, pochodzi bowiem od nazwy klejnotu – perły ogromnie rzadkiej jakości, o dziwnych, oryginalnych kształtach, perły, którą w portugalskim języku nazwano barocco (dziwny). Epoka nazwana imieniem klejnotu trwała w Europie od końca XVI w. – przez cały wiek XVII do początków wieku XVIII. Oczywiście kształtowało się to rozmaicie w różnych państwach. Polska na przykład jak zwykle spóźniona wobec Zachodu, przeżywała barok w następujących fazach: koniec lat 80. XVI w. – lata
Pieśń jest to gatunek o rodowodzie antycznym. Za jej twórcę uznaje się wielkiego rzymskiego poetę Horacego. Zwał on swe utwory carmina (łac. pieśni), stąd nazwa gatunku. Początkowo w poezji pieśni były związane z muzyką, z czasem stały się samodzielną formą literacką. Są to utwory liryczne o refleksyjnym charakterze. Najważniejsze motywy pojawiające się w Pieśniach Będą to: motyw Fortuny, niestałej i zwodniczej, która szydzi z człowieka, motyw świata jako smutnego teatru marionetek i Boga – wielkiego reżysera, rozporządzającego
Zakres tematyki, jaką porusza Kochanowski, jest naprawdę bogaty i wszechstronny: problematyka filozoficzna (dotycząca natury ludzkiej, harmonii, świata, miejsca człowieka we wszechświecie, stosunku do Boga, śmierci, spraw życia, recept na prawe życie) – w Pieśniach, Fraszkach, Trenach, poematach, temat patriotyczny – w Pieśniach, w Odprawie posłów greckich, we Fraszkach, tematyka moralna – (pochwała dobrej sławy, umiaru, prawości) – w Pieśniach, temat wsi i życia wiejskiego – w Pieśni świętojańskiej o Sobótce, pochwała natury i piękna świata, afirmacja świata – Pieśni,
