JAK ODPOWIADAĆ Z POLSKIEGO
Materiał literacki opiewający Warszawę lat wojny i okupacji można ułożyć co najmniej według trzech punktów. Będą to utwory dotyczące życia codziennego okupowanej stolicy, literackie ujęcia powstania w getcie warszawskim i literatura o powstaniu warszawskim. Czasem, oczywiście, jeden tytuł obejmuje kilka tematów. Proza Obraz wojennej Warszawy Aleksander Kamiński – Kamienie na szaniec – opowieść o losach warszawskiej młodzieży działającej w organizacjach harcerskich. Bohaterami są m.in. Zośka, Rudy, Alek, którzy podejmują działalność
Forma utworu wynika z okoliczności, w jakich powstał. Ponieważ punktem wyjścia i podstawą do jej napisania były rozmowy prowadzone przez Moczarskiego z Jörgenem Stroopem, istotą kompozycji będzie dialog. Natomiast fakt, że ową rozmowę spisywał autor z perspektywy czasu i że Stroop mówi o wydarzeniach ze swojej przeszłości – sprawia, że mamy też do czynienia z relacją wspomnieniową. Zauważmy, że mimo minionego czasu kilku lat Moczarski wydobywa z pamięci tę rozmowę ze wszelkimi szczegółami, wiernie i obiektywnie, dbając o rzetelność faktograficzną. Mamy
Lektura Rozmów z katem Kazimierza Moczarskiego jest ciekawym doświadczeniem. Rzadko bowiem ma się do czynienia z dokumentem powstałym w tak specyficznych okolicznościach i z bohaterem o takiej historii. Kazimierz Moczarski, żołnierz AK, Jörgen Stroop oficer SS, likwidator warszawskiego getta i niższy rangą Niemiec Schielke spędzają kilka miesięcy we wspólnej celi więziennej, dokładnie czas od marca do listopada 1949 roku. Pomijając paradoks faktu, że ludzie ci, wrogowie, znaleźli się w jednej celi, zaistniała dzięki temu niebywała możliwość zbliżenia się
Kompozycja Początku Szczypiorskiego Jest to niewątpliwie powieść o oryginalnej, atrakcyjnej kompozycji. Szczypiorski tak konstruuje układ wydarzeń i charakteryzuje postacie, że mimo nowatorstwa utworu, czytelnik cały czas pozostaje zainteresowany i aktywny. Oryginalność tej prozy polega na specyficznym ukształtowaniu takich elementów powieściowych, jak: Czas akcji Wydaje się, że czas, w którym rozgrywa się akcja, to rok 1942. To prawda, lecz konstrukcja czasu jest tu bardziej skomplikowana. Zasięg wydarzeń obejmuje niemal osiemdziesiąt lat, jeśli weźmiemy pod uwagę
Początek to powieść bogata treściowo, podejmująca różnorodne tematy istotne w życiu człowieka. W tym tkwi jej wartość, dzięki swojej uniwersalnej i bogatej tematyce, zyskała popularność i uznanie na świecie, nie tylko w Polsce. Pogrupujmy zagadnienia problemowe powieści w następujący sposób: Początek jako powieść o losie Żydów w czasie II wojny światowej i o postawie Polaków wobec Holokaustu Nie jest to jedyna pozycja z zestawu lektur podejmująca temat martyrologii Żydów podczas II wojny światowej, znamy Medaliony, Rozmowy z katem, Zdążyć przed Panem Bogiem,
Jest to tytuł wieloznaczny i symboliczny Początek – to słowo wiele obiecujące, ale może też być przestrogą. I u Szczypiorskiego ma on rozmaite wymiary: ten pesymistyczny i ten optymistyczny. W wersji pesymistycznej tytuł ten zapowiada opowieść o rodzeniu się zła, zbrodni – opowieść o hitleryzmie jako początku późniejszych podobnych działań nieludzkich. Stajemy się tu świadkami narodzin machiny zwyrodniałej, która wchłonie miliony ofiar: Żydów, Polaków, Wietnamczyków, ludności Kambodży i… kto wie, jakie narody jeszcze dotknie. W tym brzmieniu Początek
Jak oceniasz psychikę człowieka zlagrowanego zaprezentowaną w opowiadaniach Borowskiego? Człowiek zlagrowany żyje: bezsilny wobec masowej, ciągłej śmierci i zbrodni, zobojętniały na ból i rozpacz, „zmuzułmaniony” – upadły moralnie, fizycznie i egoistyczny w obronie życia. Rzeczywistość obozowa okazuje się tu sumą przemocy, a ludzie, którzy w niej uczestniczą, to mocni i słabi, ci, którzy gwałt zadają i ci, którzy mu ulegają. Vorarbeiter Tadek nieźle sobie radził. Ponieważ wkręcił się do służb medycznych, mógł lepiej funkcjonować, pomagać narzeczonej i czuł się
Dziś, po latach, osobowość Tadeusza Borowskiego wydaje się tragiczna – wypaczona przez wojnę i, później, przez piętno socrealizmu. Biografia pisarza i poety ma trzy oblicza. Należał do pokolenia Kolumbów (ur. w roku 1922), z młodości spędzonej w Żytomierzu na Ukrainie wyniósł pierwsze pełne cierpień doświadczenia: ojciec jego był w 1926 roku zesłany do Karelii, matka w 1930 roku nad Jenisej. Całej rodzinie udało się powrócić do Polski, lecz wkrótce wybuchła wojna. I okres twórczości Borowskiego to lata 1942-1945. Można
Inny świat jest powieścią autobiograficzną. Narrator jest tu pierwszoosobowy – sam autor, były więzień Jercewa relacjonuje panujące tam warunki. Lecz jest to powieść złożona z warstwy dokumentu i faktografii (tu mogłaby służyć za źródło historyczne) plus warstwy literackiej: fikcji, fabuły, wydarzeń. Dlatego można określić Inny świat jako zbeletryzowany pamiętnik, gdyż działania literackie, czyli właśnie kształtowanie narracji, postaci, układ fabularny, to zabiegi beletryzujące. Dodajmy, że relacja Grudzińskiego jest chłodna, obiektywna i precyzyjna – odtwarza
Jak interpretować Inny świat – jako hołd złożony człowiekowi, czy jako dokument degradacji i utraty człowieczeństwa? Inny świat jest i tym, i tym. Szereg aktów utraty człowieczeństwa wiedzie do refleksji: jak łatwo jest o podłość, o zbrodnię, byleby uratować swoje życie. Czy nie są zaprzeczeniem człowieczeństwa gwałty i „materialne” traktowanie kobiet, bezkarne kradzieże, donosy i wewnętrzna hierarchia? Podobnie nieludzka wydaje się katorżnicza praca i walka o każdy kęs jedzenia, wyrzekanie się przez rodzinę więźnia – aby „nie mieć
Właściwie dzieje wszystkich więźniów Jercewa są wstrząsające, szokują nawet mało wrażliwego człowieka. Oto Kostylew i jego proces samookaleczania. Człowiek ten, aby uniknąć pracy, codziennie wkładał rękę w ogień. Lecz nie dla samego uciekania przed wysiłkiem. „Ręka w ogniu” to bunt Kostylewa przeciw zniewoleniu, to idea: „nie będę dla nich pracował, choćby za cenę swojego cierpienia, zdrowia i życia”. Inny przykład rzeczy straszliwej to „nocne łowy” i historia Marusi… Łowy „na kobiety” i gwałty nie mieszczą
Gustaw Herling-Grudziński przeżył sowiecki obóz w Jercewie. Napisał potem powieść pt. Inny świat – chłodną relację, nieprzesyconą zbytnim ładunkiem emocji, ale też niepozbawioną refleksji filozoficznej. Inny świat obejmuje dwa lata obozowego życia – od aresztowania za przestępstwo „bycia Polakiem” po styczeń 1942 – kiedy to autor po głodówce protestacyjnej został zwolniony i przedostał się do armii Andersa. Książka rzeczywiście przedstawia inny świat. Świat łagru sowieckiego, w którym „preparuje się więźnia” – tzn. człowiek
Wieża Wieża zbudowana jest z dwóch planów akcji Plan pierwszy to współczesność narratora – spędza on urlop we wsi w Piemoncie. Pragnie ciszy po misji wojskowej w Mediolanie i całej wojennej wrzawie. Mieszka w domku nauczyciela z Sycylii, który umarł pod koniec wojny. Nieopodal jest Wieża Strachu w Aoście, a z nią wiążą się stare podania: historia zagłodzonej przez męża księżniczki di Braganza i historia białej damy… Plan drugi to rekonstrukcja historii. Narrator znajduje i odczytuje pamiętnik de Maistre’a –
Kompozycja Pod względem kompozycyjnym możemy wyróżnić 14 części (wyodrębnionych graficznie). Pięć z nich ma formę rozmowy reporterki z Edelmanem. Pozostałe to mieszanina, nagłe zmiany form: opowiadanie w dialogu, dialog w opowiadaniu, w relacji odautorskiej fragmenty raportów czy wierszy… Można by rzec, że w książce Krall panuje bałagan. Wspomnienia Edelmana nakładają się na wątek związany z kliniką. Przeplatają się ludzie, czasy, zdarzenia. Obok Mordechaja Anielewicza czy Michała Klepfisza, uczestników powstania, czytelnik poznaje pacjentów doktora Edelmana z oddziału kardiologicznego. Dopiero
Tematem reportażu-wywiadu Hanny Krall jest martyrologia Żydów w okresie II wojny światowej. Przeprowadziła ona wywiad z zastępcą komendanta ŻOB-u (Żydowskiej Organizacji Bojowej) – Markiem Edelmanem – po wojnie lekarzem kardiologiem. Utwór ma dwie rzeczywistości: przeszłość, naznaczoną piętnem śmierci, a nawet samobójstwa, gdy jest ono obroną przed wrogiem i teraźniejszość – ratowanie ludzkiego życia. Obie rzeczywistości są „wyścigiem z Panem Bogiem”, oznaczonym jedynym celem: zdążyć!. Zdążyć połknąć cyjanek – zanim hitlerowcy znajdą
Ta bardzo kontrowersyjna powieść zyskała wielką popularność dzięki znakomitej adaptacji filmowej Andrzeja Wajdy. O ile jednak film należy do niewątpliwych osiągnięć polskiego kina, o tyle powieść jest obiektem trwającej do dzisiaj gorącej i zażartej dyskusji. Wydany w 1948 roku utwór tyczy się bowiem niezmiernie delikatnych spraw. Rozgrywająca się w ciągu paru dni akcja skupia się wokół fikcyjnego zamachu na komunistycznego dygnitarza – Szczukę, który przybywa do prowincjonalnej miejscowości. Zamachu tego dokonuje młody działacz poakowskiego podziemia
Medaliony Zofii Nałkowskiej określa się często mianem prozy wojennej, małych form prozatorskich itp. Jakim są gatunkiem? Są to „opowiadania” – lecz nie tylko. Opowiadania te bliskie są reportażowi, sprawozdaniom z procesu sądowego, często przybierają formę zeznania świadków. Zawierają prawdę – posiadają wymowę dokumentu, więc bliskie są literaturze faktu. Narracja – tworzą ją strzępy relacji i ułamki zdarzeń, zawsze prezentowane z punktu widzenia osób mówiących. Komentarz autorki jest ograniczony do minimum. Lecz wyczuwamy
Jak powstały Medaliony? Zofia Nałkowska napisała je na podstawie badań i obserwacji poczynionych podczas prac Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich. Pisarka była członkiem tej komisji i wszystko, co zawarła w swojej prozie jest faktem. Medaliony stanowią cykl opowiadań, zestawionych na zasadzie podobieństwa tematu i identycznej formy. Zauważmy, że autorka nie poddaje materiału specjalnej obróbce literackiej. Nie musi. Suchy fakt – bez komentarza i bez interpretacji wystarczy i uderza najmocniej. Dlaczego taki tytuł? Tytuł pochodzi od medalionów nagrobkowych,
Nie jest łatwo usystematyzować epokę nam najbliższą, bo trzeba dużej perspektywy czasu, by móc obiektywnie oceniać i klasyfikować. Są jednak ważne daty – one decydują o profilu literatury, warto więc przyjąć dla porządku pewien podział. Oto on: 1945-1948 Wiadomo, że 1945 to rok zakończenia wojny. Po nim nastąpiły trzy lata względnej swobody twórczej, powojennego oddechu. Oczywiście, dominował w literaturze nurt wojenny przedstawiający tragizm wojny, eksterminacje, mord, grabieże. Funkcjonował jednak też nurt rozrachunków inteligenckich–
Motyw krajobrazu wiejskiego, sielsko-anielskiej atmosfery, jaką stwarza wieś, „ciągnie się” w polskiej literaturze od Mikołaja Reja i Jana Kochanowskiego. I międzywojnie nie jest wolne od tego sentymentu. Julian Tuwim w wierszu Sitowie rysuje krajobraz wsi z dzieciństwa, miętę nad wodą, zioła, łąki i kwiaty – które są tu słodkimi wspomnieniami z lat beztroski, wolności od „poetyckiego tworzenia”. Józef Czechowicz – jest piewcą wsi lubelskiej, ujmuje jej krajobrazy w sennych wizjach, płynność zdań i słów oddaje nastrój i przywołuje elementy
