JAK ODPOWIADAĆ Z POLSKIEGO
W romantyzmie termin „natura” miał dwojakie znaczenie – mianem tym określano przyrodę oraz tajemnicze siły wszechświata. To drugie znaczenie, nowe w naszej literaturze, zostało odkryte przez romantyków w twórczości ludowej i przedstawione jako źródło poznania tajników wszechświata, nad którym panują istoty nadprzyrodzone. Pojawiły się one już w programowych Balladach i romansach jako duchy, zjawy, nimfy o nieograniczonych możliwościach i nieodgadnionych często motywach działania. Czasami złośliwe, swawolne, budziły wśród ludzi lęk, gdyż – według odwiecznych wierzeń – utożsamiano
Ludowość to typowa cecha literatury romantyzmu i dowodów na jej realizację w literaturze jest mnóstwo. Ustalmy, na czym ten zabieg polega. Ludowość jest to: zwrot do motywów ludowych – treść utworów romantycznych często była zaczerpnięta z podań i opowiadań ludu, bohaterami także czyniono wieśniaków; wykorzystywanie ludowych gatunków literackich – tu przykładem gatunku w prostej linii wywodzącego się z twórczości ludowej jest ballada; ukazywanie świata przez pryzmat spojrzenia ludowego – wg kryteriów moralności ludowej – werdykty w II
Pozytywizm Początkowo są to czasy potępiania i odrzucania wszystkiego, co romantyczne. Zwłaszcza w tekstach publicystów, z Aleksandrem Świętochowskim na czele. Szło tu, rzecz jasna, przede wszystkim o polityczno-społeczny program pozytywistów. Ich koncepcja pracy organicznej i odrzucenia zbrojnej konfrontacji z zaborcami zdecydowanie nie dała się pogodzić z romantyczną wizją powstania i prometejskiego poświęcenia, uważaną przez przedstawicieli nowej epoki za bezmyślne, samobójcze szaleństwo. Pozytywiści sprzeciwiali się kreowaniu roli artysty jako osobnika stojącego poza społecznością. Ich zdaniem artysta to członek społeczeństwa
Romantyczny świat to świat ballad Mickiewicza, pejzaże zawarte w Sonetach krymskich, kraina Szwajcarii z wierszy Słowackiego i szlak wiodący romantyka na Wschód. Oto zasady organizujące w utworach romantyków: Równouprawnienie istot realnych i fantastycznych. Rusałki, zjawy, osobistości pokroju Świtezianki zapełniają ten świat na równi z istotami ziemskimi. „Duchowa” postać natury. Romantycy uczynili z przyrody element żywy i czujący – przyroda bywała inspiracją poetyckiej wyobraźni, tłem wydarzeń określających odpowiednią atmosferę, istotą, która wraz z człowiekiem odczuwała jego cierpienia. Warto zwrócić uwagę na
Powstanie listopadowe 1830 roku to świeży i bolesny dla twórców romantycznych temat. Wielcy wieszczowie nie brali w nim bezpośredniego udziału, lecz swoje poglądy i nawiązania do tego wydarzenia zamieszczali przede wszystkim w dramatach romantycznych. I tak: Adam Mickiewicz nawiązuje do powstania listopadowego w III części Dziadów. Nie jest to nawiązanie bezpośrednie. Domyślamy się, że gdy pisał III część w Dreźnie, spotkawszy falę popowstaniowych emigrantów, pragnął dać wyraz swoim uczuciom patriotycznym i w pewien sposób zrekompensować to, że sam w powstaniu
Przekonanie o posłannictwie Polski wobec innych narodów było w romantyzmie bardzo popularne. Mesjanizm narodowy to wiara w to, że Polska jest narodem wybranym, że zabory – to jej męczeństwo, które odkupi winy innych krajów, że emigranci polscy to apostołowie wolności, za którą cierpi ich ojczyzna. Słowem, jest to słynne hasło: „Polska Chrystusem narodów”. Różne ujęcia mesjanizmu narodowego znajdujemy w utworach romantycznych: Dziady Adama Mickiewicza. Tu hasło mesjanizmu narodowego zostało chyba najpełniej i najbardziej obrazowo
Kwestia niepodległości Polski rozdartej między zaborców była tym elementem, który sprawił, że romantyzm polski nie przeminął tak szybko jak w innych krajach, to wiadomo, że będzie to temat najważniejszy i podejmowany bardzo, bardzo często. Zresztą – walka o wolność może odbywać się na różne sposoby – metody patriotów są tak samo dyskutowane jak ich skuteczność. Oto przekrojowy zestaw utworów podejmujących problem miłości do ojczyzny i walki o jej wyzwolenie: Adam Mickiewicz Konrad Wallenrod – walka
Czym jest orientalizm? To nic innego jak fascynacja Wschodem – kulturą Turków, Arabów, Chin, Japonii, Persji. To pełen uniesienia zachwyt egzotyką dalekich pejzaży i zabytków historii Wschodu. Modzie na orientalizm uległo całe pokolenie romantyków. Oto kilka przykładów. George Byron umieszczał akcję swoich powieści poetyckich w egzotycznych realiach – tureckich haremach, wybrzeżach Grecji. Dowodem jest Giaur i Korsarz. Adam Mickiewicz dał wyraz zachwytowi Orientem, refleksją nad jego krajobrazem i architekturą w cyklu Sonetów krymskich. Juliusz Słowacki „zaraził”
Nie ma romantyzmu bez bohatera romantycznego. Jest to postać zrośnięta z epoką, organizująca większość utworów – symbol młodego człowieka pierwszej połowy XIX w. Jest czymś na wzór znajomego, to symbol, uosobienie, do którego ciągle powracamy. Jest może dziwaczny, czasem nie wiadomo, czy żywy, czy martwy – ale na pewno nie jest nudny. Zarysujmy schemat ogólny Młodość bohatera romantycznego określona jest przez: samotność, poczucie wyobcowania wśród ludzi, wrażliwość, bunt wobec świata. Młody
Mapa informacji o romantyzmie polskim – ujęta w sześć punktów – wygląda tak: I. Początek 1818 – Kazimierz Brodziński wydał O klasyczności i romantyczności – teoretyczną podbudowę romantyzmu. 1822 – Adam Mickiewicz wydał Ballady i romanse – praktyczną realizację ideałów romantyzmu. Ważną osobowością, propagującą ideologię romantyzmu był także Maurycy Mochnacki – filozof, krytyk literacki, artysta. II. „Trzon” literatury romantycznej stanowi dorobek trzech wieszczów: Adam Mickiewicz – (Grażyna, Konrad Wallenrod, Dziady, Pan Tadeusz, liryki lozańskie
Topos pielgrzyma w polskiej literaturze romantycznej. Pielgrzym był typem bohatera szczególnie lubianego przez literaturę romantyczną. Pojawiał się on w trzech kontekstach: pielgrzymki w czasie w przestrzeni w głąb siebie. Na świecie po motyw romantycznego pielgrzyma pierwszy sięgnął George Byron (Wędrówki Childe Harolda). Do literatury polskiej wprowadził go Adam Mickiewicz cyklem Sonetów krymskich – ich bohater nie tylko podróżuje po Krymie, ale również zagłębia się we własną psychikę, oddaje się refleksjom,
Klęska powstania listopadowego usunęła w cień nie tylko dyskusje estetyczne i światopoglądowe między romantykami a klasykami, ale sprawiła, że temat wolności ojczyzny, walki o niepodległość stał się tematem najistotniejszym. O walce pisał Adam Mickiewicz jeszcze przed powstaniem w powieściach poetyckich: Konradzie Wallenrodzie i Grażynie. Później w III części Dziadów, w wierszach: Do Matki Polki, Śmierć Pułkownika, Reduta Ordona. Wczesne utwory Juliusza Słowackiego to liryki powstańcze: Hymn (Bogarodzico, Dziewico!), Kulik, Oda do wolności. Poeta wzywał w nich szlachtę do walki,
Nostalgia, czyli tęsknota za ojczyzną, była udziałem wszystkich poetów emigrantów. Wspominali więc z miłością i zachwytem okolice, w których się wychowali, jak utracony raj, a ostateczność wygnania, jego nieodwracalność, dodatkowo nakazywała idealizować kraj lat dziecinnych. Pan Tadeusz Adama Mickiewicza jest najwyższym wyrazem patriotyzmu. Poeta wychwala piękno ziemi ojczystej, nie skąpiąc czytelnikowi opisów krajobrazu i jednoznacznych deklaracji o przewadze uroków litewskiego pejzażu nad każdym innym. Kiedy Tadeusz ze szczerym oburzeniem przeciwstawia się zachwytom Telimeny i Hrabiego nad
Jaki obraz miłości odnajdziemy w literaturze romantycznej? Miłość jest dla romantyków najważniejszym doświadczeniem egzystencjalnym. Źródłem szczęścia i cierpienia jednocześnie. W związku z tym była w romantyzmie jednym z uprzywilejowanych tematów literackich. Romantyzm programowo oddzielał miłość od tradycyjnie przypisywanych jej atrybutów szczęścia, jak np.: udane życie rodzinne, wspólne wychowanie dzieci czy namiętność i erotyczna satysfakcja. Miłość romantyczna, której wizerunek napotkamy w literaturze, jest: szalona – nie liczy się z realiami i zdrowym rozsądkiem; nieszczęśliwa – prowadzi do
Jest niezaprzeczalnym faktem, że w polskiej literaturze epoki romantyzmu poezja zwyciężyła nad realistyczną powieścią obyczajową i realizmem obyczajowym w ogóle, ale nie możemy zapominać, że dorobek tego okresu nie jest jednolity w swoim charakterze, choćby ze względu na indywidualność i odmienność twórców. Widać to wyraźnie, gdy porównamy tylko dzieła wielkich romantycznych poetów – Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Zygmunta Krasińskiego i Cypriana Kamila Norwida, a różnorodność artystycznych koncepcji okaże się jeszcze większa, kiedy przywołamy komediopisarza Aleksandra Fredrę, również
Jakie motywy tematyczne najczęściej podejmowali twórcy polskiego romantyzmu? Literatura romantyzmu wciąż krąży wokół kilku centralnych zagadnień uprzywilejowanych przez romantyków, bo ogarniających ówczesną filozofię, życie polityczne, a nawet życie prywatne twórców. Są to: Miłość romantyczna – jest osią konstruującą dzieje bohatera romantycznego, prywatnym wątkiem postaci w utworze, jest także głosem krytyki w sprawie istniejącego porządku społecznego i obyczajowego. Jest to miłość tragiczna, nieszczęśliwa, prowadząca do obłędu i samobójstwa. Stanowi też odbicie w literaturze osobistych losów twórców. Jest
Wieki średnie odżyły w dobie romantyzmu. „Przeskakując” kilka wieków wstecz, romantycy upodobali sobie tę epokę. Sentyment do średniowiecza ujawnił się w romantyzmie w kilku formach: Nawiązanie treścią do epoki średniowiecza. Akcja wielu utworów rozgrywa się właśnie w tej dobie, przypomnijmy Grażynę, Konrada Wallenroda Adama Mickiewicza. Mit rycerza, który przejęli, uznali i propagowali romantycy, pochodzi prosto z wieków średnich. To średniowiecze ukształtowało ideał rycerza o nieskazitelnej reputacji, człowieka honoru, do krwi ostatniej walczącego o słuszną sprawę, odważnego i zdolnego do
Najogólniej mówiąc, szekspiryzm to szereg nawiązań literatury romantycznej do twórczości angielskiego twórcy Williama Szekspira. Romantycy bowiem „wskrzesili” świat szekspirowski i to nie tylko w postaci podobnych tematów, lecz także w podobieństwie metody twórczej. O szekspiryzmie literatury romantycznej świadczą następujące fakty: Romantycy przywołują motywy szekspirowskie w treści swoich utworów: Tragiczna miłość Romea i Julii odradza się w perypetiach bohaterów romantycznych, np. Gustawa, do niej nawiązuje też Cyprian Kamil Norwid w pięknym wierszu pt. W Weronie. Monolog Hamleta – właśnie słynne
Jest pewną prawidłowością fakt, że gdy czasy są poetyckie, powieść pozostaje w cieniu, a gdy proza dominuje – to z kolei czasy są „niepoetyckie”. W romantyzmie prym wiodą poezja i dramat. Nie znaczy to jednak, że powieści nie pisano wówczas w ogóle. Pisano i czytano, modne były wzory powieści Waltera Scotta, Anatola Sterne’a (powieść sentymentalna), Stendhala, Balzaca, Dickensa. Wśród polskich powieściopisarzy romantyzmu należy wymienić następujące nazwiska: Fryderyk Skarbek – Pan Starosta, Józef Korzeniowski (realista, nie należy mylić
Romantyczni twórcy piszą przede wszystkim o poecie i poezji, można się jednak pokusić o uogólnienie. Niezwykłość sztuki podkreślają już filozofowie epoki: Friedrich Wilhelm Schelling: Twórca w sposób naturalny wyraża i objawia boskość, nic o tym nie wiedząc, Sztuka rodzi się tylko z najwyższego poruszenia najintymniejszych mocy duszy, Friedrich Schlegel: Istotą działania jest wolność, a działania twórczego przede wszystkim, Nie może jej (poezji) wyczerpać żadna teoria (…). Jedynie ona jest nieskończona (…) i za swe pierwotne prawo uznaje to, że
