JAK ODPOWIADAĆ Z POLSKIEGO
W słynnym traktacie pt. O poprawie Rzeczypospolitej Andrzej Frycz-Modrzewski tworzy własną wizję prawidłowo funkcjonującego, sprawiedliwego, prawego państwa. Poglądy autora dotyczą konkretnie Rzeczypospolitej, a nie są rozważaniami abstrakcyjnymi. Jakie tematy podejmuje autor? Zawarte są w tytułach pięciu ksiąg: O obyczajach, O prawach, O wojnie, O Kościele, O szkole. I O obyczajach W księdze O obyczajach zajmuje się Modrzewski obowiązkami, cnotami, jakimi winien odznaczać się uczciwy obywatel, wykłada powinności senatora, posła, sędziego, starosty i hetmana. II O prawach
Dlaczego Jan Kochanowski to typowy humanista i poeta doctus? Jan Kochanowski nawet współczesnym ludziom mógłby zaimponować rozległością swoich zainteresowań i wykształceniem. Jest z pewnością najwybitniejszym twórcą epoki renesansu i tym właśnie różnił się od Mikołaja Reja, że ogromnie dbał o kształt swojego stylu, o formę uprawianych gatunków i o artyzm języka, a także o wszechstronną wiedzę. Kochanowski studiował w Akademii Krakowskiej, w Królewcu, w Padwie, które to studia zadecydowały o erudycji poety. Nie były mu obce języki klasyczne: łacina, greka, hebrajski, studiował
Odprawa posłów greckich jest pierwszą polską tragedią humanistyczną, utrzymaną w konwencji tragedii greckiej. Treść utworu odwołuje się do mitu trojańskiego, jednego z częściej wykorzystywanych przez tragików greckich, tym samym nawiązuje do wydarzeń z Iliady Homera. W budowie utworu zachowane są cechy tragedii klasycznej: Podział na epizody i komentarze chóru. Sama obecność chóru, który zwraca uwagę odbiorcy na określone problemy. Liczba osób na scenie nie przekracza trzech. Zachowana jest zasada trzech jedności: miejsca –
Treścią nawiązuje Odprawa posłów greckich do mitu trojańskiego, opowiadającego o tym, jak Parys, królewicz trojański, porwał piękną Helenę – żonę Menelaosa, władcy greckiego. Mit głosi, że miłość Heleny obiecała Parysowi Afrodyta. W dramacie Kochanowskiego obserwujemy krótki fragment tych dziejów – moment, gdy do Troi przybywają posłowie greccy, aby wypertraktować oddanie Heleny mężowi i tym samym zapobiec wojnie. Król Troi – Priam chce podjąć decyzję na podstawie werdyktu Rady Królewskiej. Królewicz Parys pragnie zatrzymać
Tak. Dydaktyzm Odprawy posłów greckich Jana Kochanowskiego przejawia się w tym, że poucza ona, jak być dobrym obywatelem, i prezentuje wzór godny naśladowania, jakim jest Antenor – ideał patrioty. Epoka miniona propagowała takie wzorce parenetyczne, jak: święty, idealny władca, idealny rycerz. W renesansie ideałami są: wszechstronny twórca, poeta doctus, wzorowy dworzanin i idealny ziemianin. Dochodzą do głosu postulaty patriotyczne, a wraz z nimi propagowany jest wzór patrioty. Przykładem jest Antenor, gdyż miłość do ojczyzny stawia nie
Twierdzenie takie jest słuszne, gdyż Treny są nie tylko wyrazem ojcowskiego bólu, lecz także traktatem filozoficznym. Najdziwniejsze i zaskakujące jest to, że poeta, który dotąd w Pieśniach i we Fraszkach głosił pochwałę życia, pochwałę człowieka jako istoty wspaniałej, nakazywał spokój, wyznawał stoickie zasady, renesansowy postulat harmonii i równowagi życiowej – tworzy dzieło, które w dużej mierze jest zaprzeczeniem tych ideałów, załamaniem całego renesansowego poglądu. Okazuje się, że człowiek dotknięty nieszczęściem nie znajduje odpowiedzi ani ukojenia
Żeńcy Szymona Szymonowica – schyłkowego przedstawiciela epoki odrodzenia – przedstawiają scenkę z życia wiejskiego – obraz pracujących w polu żniwiarzy. W trakcie pracy rozmawiają trzy osoby: łagodna Oluchna, sprytna i „cięta” Pietrucha oraz okrutny Starosta dozorujący pracę. Oluchna i Pietrucha narzekają na ciężar pracy i na srogość Starosty, który nahajką pogania pracujących. Pietrucha śpiewa nawet pieśni, które możemy nazwać oskarżeniem lub przekleństwem pod adresem Starosty, np. słynne i komiczne dziś słowa – Babę, boś tego godzien, babęć
Wieś zajmuje ważne miejsce wśród renesansowych tematów. Wydaje się, że właśnie w tej epoce tworzy się popularny w Polsce mit sielskiej, spokojnej wsi, szczęśliwego dworku, mit podjęty później przez Mickiewicza w Panu Tadeuszu, przez Orzeszkową w Nad Niemnem itd. Nie jest to jednak jednolite oblicze wsi. Jej obraz kształtują: Mikołaj Rej – Żywot człowieka poczciwego i Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem Jan Kochanowski – Pieśni (Pieśń świętojańska o sobótce) Szymon Szymonowic –
Związki te są bardzo silne – można zaryzykować twierdzenie, że antyk opanował i określił renesans, stał się źródłem tej epoki, znaczniejszym może niż Biblia. Renesansowi twórcy byli olśnieni starożytną kulturą jako całością. Najświatlejsze umysły epoki zaczęły studiować historię starożytnych, ich dorobek literacki, filozoficzny, wreszcie ich języki. Efekt był taki, że przejęto np. wiele starożytnych gatunków literackich: odrodziły się pieśń, epigramat w postaci fraszki, tragedia, elegia, dialog. Ludzie renesansu przejęli punkt
Dwie fraszki O żywocie ludzkim: O żywocie ludzkim (1) Fraszki to wszystko, cokolwiek myślemy, Fraszki to wszystko, cokolwiek czyniemy; Nie masz na świecie żadnej pewnej rzeczy, Próżno tu człowiek ma coś mieć na pieczy. Zacność, uroda, moc, pieniądze, sława, Wszystko to minie jako polna trawa. Naśmiawszy się nam i naszym porządkom, Wemkną nas w mieszek, jako czynią łątkom Oto fraszka – chwila zadumy nad ludzkim losem, nad ulotnością ziemskich wartości. Wszystko, co myślimy
Treny Jana Kochanowskiego uznawane są za najdojrzalsze dzieło poety. Należy patrzeć na nie jako na całość – ma bowiem przemyślaną kompozycję. Jest to cykl 19 utworów żałobnych poświęconych zmarłej córeczce poety. Zbiór trenów traktujemy jako jedno wielkie dzieło, bowiem ich kolejność i układ nie są przypadkowe. Tren to gatunek żałobny (funeralny) poświęcony zwykle zmarłemu wodzowi czy ważnemu mężowi stanu. Tu – zostały napisane w hołdzie i bólu po stracie ukochanego dziecka – Urszulki.
Ojczyzna, patriotyzm, sprawy kraju zajmowały w twórczości Jana Kochanowskiego bardzo ważne miejsce. Temat ten obecny jest nawet we fraszkach. We fraszce Na sokalskie mogiły poeta wyraża pogląd, iż śmierć za ojczyznę to najbardziej szczytna i mężna śmierć. Wśród pieśni patriotycznych najbardziej znana jest Pieśń V (O spustoszeniu Podola) nawiązująca do najazdu Tatarów na Podole. Adresatem utworu jest polska szlachta, którą Kochanowski gani za niestrzeżone granice, brak stałego wojska i dbanie o własne interesy, a nie dobro
Według Kochanowskiego na życie szczęśliwe składa się kilka receptur: sięgnął po pomysły starożytnych epikurejczyków i stoików, zmieszał je z chrześcijańską nauką o Bogu i prawym życiu, dodał swoje refleksje… Taka mieszanka to bezsporny przepis na szczęście. Oto zasady: Ufaj Bogu! Bóg jest największym Architektem, Stwórcą, Opiekunem człowieka, Reżyserem istnienia, Budowniczym Kosmosu, Artystą i Mistrzem. Obdarował człowieka życiem i wieloma darami ziemi – człowiek więc winien pracować, pielęgnować dzieło Boskie. Używaj życia! Nie odmawiaj sobie przyjemności, chwytaj
Periodyzacja polskiego baroku: wczesny barok – od lat osiemdziesiątych XVI po dwudzieste XVII w.; pełny barok – od lat dwudziestych do siedemdziesiątych XVII w.; późny barok – od siedemdziesiątych XVII po trzydzieste XVIII w. Możemy umieścić poezję w dworskim nurcie literatury baroku, a za jej przedstawicieli uznać Jana Andrzeja Morsztyna i Daniela Naborowskiego. Jest to rzeczywiście skrótowe potraktowanie problemu, gdyż już o tych dwóch poetach można powiedzieć, że Morsztyn tworzy poezję salonową, zmysłową, sławiącą flirt czy
Stanisław Herakliusz Lubomirski Poeta magnat sławi „światową rozkosz”, dlatego można usytuować go w tym nurcie. To jego ojciec Jerzy wywołał słynny rokosz w 1665 roku – a i syn zajął się później polityką, został marszałkiem sejmu, a wkrótce występował przeciw królowi Sobieskiemu. Otóż ten magnat w swoich licznych podróżach po Europie, dworach królewskich i miastach perłach kultury – nie tylko wnikał w arkana dyplomacji. Chłonął również wiedzę o sztuce tworzenia, bowiem sam pisał – poezję, komedie, traktat o rządzeniu,
Daniela Naborowskiego można śmiało nazwać poetą, który łączy barokową formę wiersza (z całym wymaganym w tej epoce wyrafinowaniem: konceptyzmem, kunsztem, zaskoczeniem) z istotną, poważną tematyką. Tematyka, którą podejmuje w utworach, jest także na wskroś barokowa – typowa dla filozofii tego okresu. Ludzie baroku upodobali sobie bowiem następujący krąg tematów: człowiek – kim jest, czym jest ludzkie ciało, a czym dusza? życie i jego cechy – przemijalność, nietrwałość, kruchość, czas – jego destrukcyjna, niszcząca siła. Daniel
Motyw vanitas vanitatum z Księgi Koheleta Księga Koheleta stała się źródłem natchnienia dla wielu poetów, którzy ostrzegali przed zbytnim przywiązaniem do ziemskich wartości takich jak uroda, młodość, bogactwo, władza oraz chętnie ukazywali także marność, krótki czas i znikomą wartość życia na ziemi. Ten motyw (vanitas vanitatum) można znaleźć w wielu utworach barokowych. Marność ziemskich wartości podkreśla Mikołaj Sęp-Szarzyński – w życiu czyhają na człowieka „srogi ciemności hetman”, ponadto „(…) świata łakome marności
Wacław Potocki – zamożny ziemianin z okolic Biecza pozostawił bogaty dorobek literacki zaliczany do nurtu literatury sarmackiej. Twórczość Potockiego zyskała miano obywatelskiego sumienia narodu, choć poeta z powodzeniem stosował barokową metodę twórczą. Dążył do oryginalności formy, przerabiał na poezję wojskowe relacje, romanse zagraniczne, teksty łacińskie itp. Tytuł zbioru Moralia albo rzeczy do obyczajów, nauk i przestróg… ukazuje, że był to twórca przejęty poczuciem odpowiedzialności pisarskiej. Morały i pouczenia, które głosił, można pogrupować następująco:
Z tomu Rytmy abo wiersze polskie. Sonety Szarzyńskiego są przełomowe – jeszcze renesansowe, ale już barokowe. Nową epokę zapowiada tematyka utworów. Sonet IV – O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem Ta posępna walka toczy się o zbawienie ludzkiej duszy po śmierci. Szatan stwarza pokusy: dobra ziemskie, słabości ciała, a byt podniebny żąda rezygnacji… Oto człowiek słaby, „rozdwojony w sobie”, kruchy, wołający o pomoc do Boga. Prawda, że przypomina się tu raczej atmosfera średniowiecza
Oświecenie polskie można podzielić na trzy okresy: Do roku 1764 – czasy władania Sasów: Augusta II i Augusta III Mocnego, w tym wojna sukcesyjna (o panowanie Stanisława Leszczyńskiego). Czasy saskie uważane są za ostatnią fazę baroku – trudne historycznie, prowadzące do osłabienia kraju, upadku kultury i kryzysów politycznych. W tej fazie działał Stanisław Konarski – pierwszy reformator oświaty. 1764 -1795 – od elekcji do abdykacji Stanisława Augusta Poniatowskiego. Faza największych reform, rozkwitu kultury, prób
